TOKAT DURING THE BÂBÂ’Î REBELLION: BÂBÂ’Î CALIPH AYNA DOVLA (AYNUDDEVLE) AND HIS ACTIVITIES IN TOKAT

Yıl 2024, Sayı: 112, 427 - 437, 15.12.2024

Murat Serdar , İsmail Turan

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1515515

Öz

Some events in history have managed to maintain their impact for many years. In the
Anatolian region of Turkish history, a rebellion, the effects of which would last for years, was
encountered in the Seljuk State of Turkey in 1240. This movement, which emerged as the
Bâbâ’î Rebellion, was a rebellion that profoundly impacted Anatolian Turkish History. This
uprising took place under the leadership of Baba Ilyas and in coordination with Baba Ishak as
a revolt against the central authority for political, economic, religious and social reasons. This
rebellion was one of the main factors that prepared the collapse of the Seljuk State of Turkey.
Some cities and individuals came to the fore during and after the Bâbâ’î Rebellion. One of these
cities was Tokat. With its unique dynamics in the historical process, the city made a name for itself in the Bâbâ’î movement. The Bâbâ’î caliph Ayna Dovla, who was in Tokat during or after
the rebellion, was one of the distinguished caliphs of Baba Ilyas. In this study, firstly, the main
causes of the rebellion are emphasized, and then information is given about the situation of
Tokat, which played an active role in the Bâbâ’î Rebellion, just before and during the rebellion.
Finally, the activities of Ayna Dovla, one of the distinguished caliphs of Baba Ilyas in Tokat,
and his execution by the Seljuks are discussed.

Anahtar Kelimeler

Bâbâ’î Rebellion, Bâbâ’î, Tokat, Ayna Dovla, Barak Baba.

BABAÎLER İSYANI SIRASINDA TOKAT: BABAÎ HALİFESİ AYNA DOVLA (AYNUDDEVLE) VE TOKAT’TAKİ FAALİYETLERİ

Öz

Tarihte bazı olaylar vardır ki sonuçları itibariyle uzun yıllar etkisini devam ettirmeyi
başarmışlardır. Türk tarihinin Anadolu halkasında da etkisi yıllarca sürecek bir isyana 1240
yılında Türkiye Selçuklu Devleti’nde rastlanmaktadır. Babaîler İsyanı olarak ortaya çıkan bu
hareket Anadolu Türk Tarihi için derinden etkiler bırakan isyan olmuştur. Bu isyan, Baba İlyas
liderliğinde, Baba İshak koordinesinde siyasi, ekonomik, dinî ve içtimaî sebepler üzerinde
merkezî otoriteye karşı baş kaldırı olarak vuku bulmuştur. Söz konusu isyan Türkiye Selçuklu
Devleti’nin çöküşünü hazırlayan etkenlerin başında yer almıştır. Babaîler İsyanı sırasında ve
sonrasında bazı şehirler ve şahıslar ön plana çıkmıştır. Bu şehirlerden birisi de Tokat’tır. Şehir,
tarihi süreç içerisinde sahip olduğu kendine has dinamikleriyle Babaî hareketinde adından
sıkça söz ettirmiştir. İsyan sırasında veya hemen sonrasında Tokat’ta bulunan Babaî halifesi
Ayna Dovla, Baba İlyas’ın seçkin halifelerinden birisidir. Bu çalışmada da öncelikle isyanın
temel sebepleri üzerinde durulmuş bilahare Babaîler İsyanı’nda faal bir rol oynayan Tokat’ın
isyandan hemen öncesi ve isyan sürecindeki durumu hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak
Tokat’ta bulunan Baba İlyas’ın seçkin halifelerinden Ayna Dovla’nın buradaki faaliyetleri ve
bu zatın Selçuklular tarafından idam edilmesi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Babaîler İsyanı, Babaîlik, Tokat, Ayna Dovla, Barak Baba.

Etik Beyan

Etik izin gerektirmeyen araştırma makalesidir.

Kaynakça

• Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddîn Yasar. Amasya Tarihi. 1-4. ed. Songül Keçeci Kurt, Recep Orhan Ölmez, Metin Hakverdioğlu. Samsun: Uğur Ofset, 2022.
• Bayram, Mikâil. “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Bazı Yöreler Arasındaki Farklı Kültürel Yapılanma ve Siyasî Boyutları”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1 (1994), 79-92.
• Bayram, Mikâil. “Selçuklular Zamanında Tokat ve Malatya Yöresinin Fikrî ve Kültüre Yapısı ve Siyasi Boyutları”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 72 (1991), 87-98.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. çev. Yıldız Moran. İstanbul: e Yayınları, 1994.
• Çoşkun, Hasan. Tokat Alevileri “Sırrımız Türklük”. Ankara: Kitabe Yayınları, 2021.
• Elvan Çelebi. Menâkıbu’l-Kudsiyye Fî Menâsıb’l-Ünsiyye (Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkâbevî Tarihi). haz. İsmail E. Erünsal-Ahmet Y. Ocak. Ankara: Türk tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Elvan Çelebi. Nâme-i Kudsî (Kutsal Kitap)-Menâkıbu’l-Kudsiyye (Kutsal Menkabeler). haz. Mertol Tulum. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Gordlevskiy, V. Aleksandroviç. Küçük Asya’da Selçuklular. trc. Abdülkadir İnan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Gülten, Sadullah. “Tahrir Defterlerinde Karkınlar”. 1240 Babaî Hareketi ve Dede Garkın. Uluslararası Şanlıurfa Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 2010 Şanlıurfa. ed. Ahmet Taşğın, Mehmet Salih Polat, Sadullah Gülten. İstanbul: Önsöz Yayıncılık 2018, 83-105.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus). Abû’l-Farac Tarihi. trc. Ö. Riza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Gregory Abû’l-Farac. Abû’l-Farac Tarihi II. Süryaniceden İngilizceye çev. Ernest A. Wallis Budge, Türkçeye çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Işık, Zekeriya. “Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Şeyh Ailesinin Dönemin Siyasi Çevreleriyle Olan İlişkileri”. Tarikat, Toplum ve Siyaset: Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Sûfî Ailenin İzinde. ed. Zekeriya Işık. s. 15-66, Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• İbn Bibi. El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Kaya, Abdullah. “Anadolu’nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelişinde Ahîlerin Rolü ve Önemi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research 7/29, (2014), 547-561.
• Kaymaz, Nejat. Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-dîn Keyhüsrev ve Devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2009.
• Kaymaz, Nejat. Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî. Müsâmeretü’l-Ahbâr. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Kesik, Muharrem. “Sâdeddin Köpek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/392-393. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Koca, Salim. “Dini İnançların ve Düşüncelerin Politik Amaçlarda Kullanılmasına Dair Selçuklu Devrinden İbret Verici Bir Örnek: Babailer Ayaklanması”. Gazi Türkiyat Dergisi 11 (2012), 11-38.
• Köprülü, M. Fuad. Anadolu’da İslâmiyet. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
• Maden, Fahri. “Arşiv Belgeleri Işığında Elvan Çelebi Zaviyesi ve Sosyo-Ekonomik Yapısı”. Tarikat, Toplum ve Siyaset: Baba İlyas’tan Elvan Çelebi’ye Bir Sûfî Ailenin İzinde. ed. Zekeriya Işık. s. 67-103, Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Baba İlyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/368. İstanbul: TDV Yayınları, 1991a. Ocak, Ahmet Yaşar. “Baba İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1991b.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Babaîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/373-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1991c.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Dede Garkın: Ortaçağ Anadolusu’nun Büyük Vefâî-Garkînî Türkmen Şeyhi (13. Yüzyıl)”. 1240 Babaî Hareketi ve Dede Garkın. Uluslararası Şanlıurfa Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 2010 Şanlıurfa. ed. Ahmet Taşğın, Mehmet Salih Polat, Sadullah Gülten. İstanbul: Önsöz Yayıncılık 2018, 17-53.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.10/347-348. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babaîler İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Öz, Mustafa. “Mehdîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/384-386. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özbayraktar, Aykut, “Mahmud Târâbî İsyanı 1238”, Türk Kültür ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 84, (Aralık 2017), 221-227.
• Özcan, Koray. “Anadolu’da Ortaçağ Lojistik Merkezleri Selçuklu Liman Kentleri”. Karadeniz Araştırmaları 14/53 (Nisan 2017), 137-151.
• Şahin, Haşim. “Vefâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/600-603. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Tulum, Mertol. Tarihi Metin Çalışmalarında Usul Name-i Kudsi (Menakıbu’l-Kudsiyye)’nin Yayımlanmış Metninden Derlenen Verilerle. (Birinci Kitap). Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Uyumaz, Emine. Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015. Ürkmez, R. Kahraman. Selçuklular Zamanında Anadolu’da Tasavvufî Zümreler. Konya: Çizgi Yayınevi, 2020.
• Yazıcızade ‘Ali. Selçuk-nâme. İndeksli Tıpkıbasım. haz. Abdullah Bakır. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Yazıcızâde Ali. Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Târihi). haz. Abdullah Bakır. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017