BEYPAZARI’NA BAĞLI BİR ALEVİ-BEKTAŞİ YERLEŞİMİ KARAŞAR (İDARİ, EKONOMİK VE SOSYAL YAPI)

Yıl 2024, Sayı: 112, 309 - 322, 15.12.2024

İsmail Yaşayanlar

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1542467

Öz

Anadolu’da erken Osmanlı devrinde meskun düzene geçmiş Alevi-Bektaşi Türkmen gruplarının yerleşimine bir örnek teşkil eden Karaşar’a ait en eski kayıtlar 15. yüzyıla tarihlenmektedir. Osmanlı döneminde idari açıdan Hudavendigar, Kastamonu ve Ankara eyaletlerinin sınırlarının kesişiminde kalan Karaşar, tarihsel süreçte hep Beypazarı’na bağlı kalmıştır. Klasik bir köy yerleşimine nazaran nüfusu oldukça fazla olan Karaşar, 19. yüzyılda etrafındaki diğer köylerin bağlandığı bir nahiye haline gelmiştir. Cumhuriyet döneminde belde olan Karaşar, uzun yıllar bu vasfını muhafaza etmiş olsa da bugün birkaç mahalleden oluşan bir yerleşimdir.
Bu çalışmada Osmanlı Arşivi’nde tahrir, nüfus ve temettuat defterlerinden elde edilen veriler temelinde bir Alevi-Bektaşi yerleşimi olan Karaşar’ın ekonomik ve sosyal yapısı üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bunun yanında Karaşar tarihinde yer etmiş kaçakçılık ve eşkıyalık meselelerine dikkat çekilmiştir. Arşivlere ve tetkik eserlere dayalı değerlendirmeler Karaşar’da yapılan sözlü tarih verileriyle de desteklenmiştir. Sözlü tarih verileri özellikle somut olmayan kültürel mirasın devamlılığı ve yerel söylencelerin tarihsel verilerle denetlenmesi açısından önem arz etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Türkmen, Alevi-Bektaşi, Beypazarı, Karaşar.

KARAŞAR, AN ALEVI-BEKTASHI SETTLEMENT IN BEYPAZARI (ADMINISTRATIVE, ECONOMIC AND SOCIAL STRUCTURE)

Öz

Karaşar is an example of the settlement of Alevi-Bektashi Turkmen groups in Anatolia during the early Ottoman period, and the earliest records of Karaşar date to the 15th century. In the Ottoman period, Karaşar was administratively located at the intersection of the borders of the provinces of Hudavendigar, Kastamonu and Ankara, and historically always remained a part of Beypazarı. Karaşar, which had a considerably higher population compared to a classical village settlement, became a subdistrict to which other villages around it were connected in the 19th century. In the Republican period, Karaşar became a town, and although it maintained this status for many years, today it is a settlement consisting of several neighborhoods.
This study evaluates the economic and social structure of Karaşar, an Alevi-Bektashi settlement, on the basis of data from tahrir, population and temettuat books in the Ottoman Archives. In addition, the smuggling and banditry issues that have taken place in the history of Karaşar have been emphasized. The evaluations based on archives and research works are also supported by oral history data in Karaşar. The oral history data has been especially important in terms of the continuity of intangible cultural heritage and the control of local narratives with historical data.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Turkmen, Alevi-Bektashi, Beypazarı, Karaşar.

Kaynakça

• Archive Documents (Turkish Presidency Directorate of State Archives Ottoman Archives) Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I) 147/9924.
• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO.) 107/7964.
• Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Evrakı (DH.TMIK.M.) 26/78, 59/62.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT.) 2033/95, 1100/13, 2237/134, 2024/106,
• 2420/37, 2490/91, 1349/11, 2432/77, 174/37, 912/47, 2047/63, 2134/39, 2264/124,
• 2058/43, 1919/18, 1899/24, 1899/50, 456/53, 2027/118, 2557/76, 2590/93, 2032/88, 90/35.
• İrade Dahiliye (İ.DH.) 1256/98587, 1301/14, 1299/28.
• Maliye Nezareti Varidat Evrakı Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d) 353.
• Meclis-i Vala Evrakı (MVL.) 627/22.
• Nüfus Defterleri (NFS.d) 1389, 1390.
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.) 2607, 2593.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, Def‘a 11, İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1311.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, Def‘a 18, Ankara: Matbaa-i Vilayet, 1318.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, Def‘a 14, Ankara: Matbaa-i Vilayet, 1320.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, Def‘a 15, Ankara: Matbaa-i Vilayet, 1325. Literature
• 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu (937/1530)-Hudavendigar, Biga, Karesi, Saruhan, Aydın, Menteşe, Teke ve Alaiye Livaları-Dizin ve Tıpkıbasım. Haz. Ahmet Özkılınç vd.,
• Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, 1995.
• Akpınar, Mehmet. “Reji Uygulamalarına Bir Tepki: Tütün Kaçakçılığı”, Türkler, Cilt 14, Ed. Hasan Celal Güzel vd., Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Altunsoy, Burak. Osmanlı’da Tütün Kaçakçılığı, Reji Kolcuları ve Uygulamaları, İstanbul: Selenge Yayınları, 2002.
• Arıkan, Muzaffer. H. 867 Tarihli Ankara Tahrir Defteri (Açıklamalarla Metnin Tesbiti), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1958.
• Barkan, Ömer Lütfi, Meriçli, Enver. Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Bolu Dağına Sırtını Dayamış Bir Türkmen Köyü: Karaşar, Haz. İsmail Yaşayanlar, Bursa: Gaye Kitabevi, 2020.
• Dığıroğlu, Filiz. Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi, Trabzon Reji İdaresi 1883-1914, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayını, 2007.
• Ergenç, Özer. “İç Batı Anadolu’nun Kuzey Batı Ucundaki Sof Üretim Alanının İzmir ile Bağlantısı”, Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu 1 (İzmir ve Doğu Akdeniz), Mersin: Mersin Deniz Ticareti Odası Yayınları, 2011.
• Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2021.
• Faroqhi, Suraiya. “17. Yüzyıl Ankara’sında Sof İmalatı ve Sof Atölyeleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1-4), (1985), 237-259.
• İlimli Usul, Dilber, İlhanlılar Döneminde Uygurlar, Basılmamış Doktora Tezi], Konya: Selçuk Üniversitesi, 2016.
• Kaytanbıyık, Mehmet. Geçmişten Günümüze Karaşar Tarihi, Ankara: [yy.], 2009.
• Keskinkılıç, Erdoğan. Osmanlı Düyun-i Umumiye İdaresi’nin Kuruluşu, Gelişimi, Çalışma Safhaları ve Osmanlı Devletine Etkileri. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1997.
• Kuru, Mehmet, “ ‘Muhteşem’ Bir İklim: 16. Yüzyıl Anadolusu’nda Demografi, Toprak ve Emek”, İktidar Tohumları, Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler, Der. Onur İnal, Yavuz Köse, Çev. Ercan Akyol, İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
• Mirzaoğlu, Gülay. “Ankara’da Geleneksel Türk Halk Müziği”, Anadolu’nun Sırlı Sesi Müziğiyle Ankara, Ankara: T.C. Ankara Valiliği Yayını, [t.y.].
• Özdemir, Rifat. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara (Fiziki, Demografik, İdari ve Sosyo- Ekonomik Yapısı 1785-1840, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, 1986.
• Sağlam, Mehmet Hakan. Osmanlı Devleti’nde Moratoryum 1875-1881 Rüsûm-ı Sitte’den Düyûn-i Umûmiyye’ye İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. Tarihten Günümüze Karaşar, Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı. Ankara: [yy.], 2002.
• Şenel, Süleyman. “Ayıngacı Türküleri”, Tütün Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayını, 2005.
• Şener, Yaşar. Beypazarı, Tarihte ve Bugün, Ankara: Töykö Matbaası, 1970.
• Taş, Hülya. Ankara’nın Bütüncül Tarihine Katkı: XVII. Yüzyılda Ankara. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 2014.
• Türkan, Okan. “Beypazarı İlçesinde Yürütülen Hayvancılık Faaliyetlerine Yönelik Öneriler”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 182, (2014), 315-328.
• Yıldırım, Kürşat. Bugünkü Doğu Türkistan Coğrafyasında Kurulan Şehir Devletleri İle Çin Arasındaki Münasebetler (Miladi 73-108), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2011.