KERBELA ŞEHİDİ ABBAS BİN ALİ’NİN FIRAT’TAN SU GETİRMESİ KONULU İKİ RESMİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2025, Sayı: 113, 1 - 18

Hamit Arbaş

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1512510

Öz

İran’da görülen duvar resimlerinin ilk örnekleri Sasanilere kadar uzanmaktadır. Toplumu
etkileyen birçok olay duvar resimleri ile ifade edilmiştir. Toplumun dinî ve sosyal yaşamında
önemli bir yeri olan olaylardan biri de Kerbela vakasıdır. Kerbela hadisesi başta duvar
resimleri olmak üzere çeşitli sanat dallarını etkilemiştir. Bu çalışmada Kerbela hadisesi (10
Muharrem 61/10 Ekim 680) sanatsal açıdan incelenmiştir. İran sahasında bu resimlere daha
çok Gîlân bölgesinde rastlamak mümkündür. Gîlân’da Kerbela hadisesiyle ilgili toplam elliden
fazla türbede duvar resmi vardı ancak günümüzde resimli türbelerden sadece yirmisi ayakta
kalabilmiştir. Bu çalışmada Hz.Ali’nin oğullarından Abbas’ın Fırat’tan su getirme konusunun
işlendiği, başka bir yerde benzeri olmayan iki resmi ele alınmıştır. Bunlardan biri Gîlân eyaletine
bağlı Lâhîcân’da 9/630-631’de yapılan ve Safevîler döneminde bazı değişikliklere uğrayan Dört
Padişah Türbesi’nde yer almaktadır. Bu duvar resmi 1277/1898’de Gulam Hüseyin Lâhîcânî
tarafından resmedilmiştir. Diğer resim ise İsfahan’da İmamzade (imamların oğulları ve
torunlarının mezarları ve türbeleri) İsmail’de bulunur. Kaçar dönemine ait olan bu resmi yapan
sanatçı Muhammed Salih İsfahanîdir. Bu araştırma, Kerbela hadisesinin İran halk sanatında
işlendiği ve bu sanatın ortaya koyduğu resimlerin hızla yok olduğunu vurgulamaktadır. Safevî
ve Kaçar, halk ressamları Kerbela vakasını türbelerin duvarlarına resmederek dini düşüncelerini
ifade etmiş, özellikle Abbas bin Ali’nin kahramanlığını vurgulamışlardır. Ancak toplumsal
değişim ve modernleşme, bu sanatın gerilemesine sebebiyet vermiştir. Bu çalışma, bir yandan
türbelerin duvar resimlerini tanıtmayı amaçlarken, bir yandan da kimi sembolik tasvirlerin
yapıldığı dönemde; hangi kültürel, siyasî ve toplumsal kaygıların etkili olduğuna dair çözüm
önerileri sunmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmanın yöntemi, makalenin özelliği gereği, bütün
görsellerin, yazılı belgelerin toplanması, elde edilen verilerin analitik olarak incelenmesi ve
betimleyici bir yöntemle değerlendirilmesi şeklinde olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Duvar Resmi, İran Dini Sanatı, Kerbela, Hz. Hüseyin, Abbas bin Ali, Lâhîcân Dört Padişah Türbesi, İsfahan İmamzade İsmail, Gulam Hüseyin Lâhîcânî

COMPARISON OF TWO PAINTINGS ABOUT THE MARTYR OF KARBALA ABBAS BİN ALİ BRINGING WATER FROM THE EUPHRATES

Öz

The first examples of wall paintings seen in Iran date back to the Sassanids. Many events
affecting society were expressed in wall paintings. One of the events that has an important
place in the religious and social life of society is the Karbala incident. The event of Karbala has affected various branches of art, especially murals. In this study, the event of Karbala (10
Muharram 61 / October 10, 680) is examined from an artistic point of view. In Iran, these
paintings can be found mostly in the Ghīlān region. In total, there are more than fifty murals
related to the Karbala incident in Ghīlān, but twenty of them have survived today. In this study
two paintings of Abbas, one of the sons of Ali, on the subject of bringing waterfrom Euphrates,
which are unique elsewhere, are discussed. One of them is located in the Tomb of the Four
Sultans, in Lāhījān in the province of Ghīlān in 9 AH/630-631 CE and underwent some changes
during the Safavid period. This work was painted by Ghulam Hussein Lāhījānī in 1277 AH/1898
CE. The other painting is located in Isfahan in Imamzade Ismail (the tombs of the sons and
grandsons of the imams). The artist of this painting, which belongs to the Qajar period, is
Muhammad Saleh Isfahanī. This research emphasizes that the event of Karbala was depicted in
Iranian folk art and that the paintings produced by this art are rapidly disappearing. The Safavid
and Qajar folk painters expressed their religious thoughts by painting the Karbala incident on
the walls of the shrines, especially emphasizing the heroism of Abbas bin Ali. However, social
change and modernization led to the decline of this art. This study examines the presence of
the Karbala incident in Shi’i folk art and the extensive loss of paintings produced by this art.
Safavid and Qajar folk painters painted the Karbala incident on the walls of shrines, expressing
their religious sentiments and emphasising the heroism of Abbas bin Ali in particular. However,
social change and modernisation led to the decline of this art.This study aims to introduce the
wall paintings of the mausoleums, suggesting solutions to cultural, political and social concers
that influenced some of the symbolic depictions at the time they were painted. The method of
this study, due to the nature of the article, was to collect all visuals and written documents,
analytically examine the data obtained and evaluate them with a descriptive method.

Anahtar Kelimeler

Wall paintings, Iranian Religious Art, Karbala, Husayn, Abbas bin Ali, Tomb of Four Sultans, Tomb of Imamzade Ismail, Ghulam Husayn Lāhījānī

Kaynakça

• Abdullahi, Seher - Semii, Seccad. “Baztâbı Vâki’ei Âşûrâ der Divarnegarehâyı Buk’aı Aga Seyyid Hüseyin Lengrûd”. Avvelin Konfiransı Nekkâşîhâ ve Divarnegârehâyı Mezhebii İran (2016), 1-18.
• Ahaviyan, Mehdi. “Berresî-i Delail-i Baz tevlidi Nekkâşî-i Divarihâyı Buka’ı Nakşini Mintakai Gîlân”. Nigere 42 (2017), 71-81.
• Aksel, Malik. Anadolu Halk Resimleri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010.
• Aksel, Malik. Türklerde Dinî Resimler. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010.
• Akün, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/389-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Amid, Musa (ed.). Risâle der Hakikât ve Keyfiyeti Silsileî Mevcûdât ve Teselsüli Esbâp ve Müsebbebâtı Şeyhulreîs Ebû Ali Sinâ. Hamedan: Danişgâhı Ebû Ali Sinâ, 2016.
• Araz, Rıfat. Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay., 1995.
• Arık, Rüçhan. “Anadolu’da Bir Halk Ressamı: Zileli Emin”. Türkiyemiz Dergisi 16 (1975), 177-190. Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1976.
• Arseven, Celâl Esad. “Şahnişin”, Sanat Ansiklopedisi. 4/1860. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983. Behramiyân, Ali. “İmam Hüseyin”, Dâ’iretulme’ârifi Büzürgi İslâmî. 20/675. Tahran, 1984. Belazürî, Ahmed b. Yahya. Ensâbü’l-eşrâf. çev. Süheyl Zekar. Beyrut: Daru’l fikr Yay.1996. Beyani, Mehdi. Ahval ve Asarı Hoşnevisan. Tahran: İntişaratı Millî, 1984.
• Burckhardt, Titus. Hüneri Mukaddes Usûl ve Revişhâ. çev. Celâl Settarî. Tahran: İntişârâtı Surûş, 2013. Burci, Yakup Ali. Ahû der Danişname-i İmam Rıza. Kum: el-Mustafa Yay., 2015.
• Celâlîi Ca’ferî, Bihnâm. Nekkâşîi Kâcârîyye Nakdi Zîbâ’îşinâsî. Tahran: Neşri Kâvuşi Kalem, 2004. Cevheri-i Herevî, Muhammed İbrahim. Tufanü’l Bükâ. Tahran: y.y., 1905.
• Cumbur, Müjgan. “Klasik edebiyatımızda Ehl-i Beyt sevgisi”. Erdem 24 (1996), 909 960. Çakır, Mumine. “Kadîmî’nin Kerbela Mersiyeleri”. Turkish Studies 7 (2012), 705-725.
• Çavuşoğlu, Ali. “At Kültürü, Düşünce ve Duygu Dünyamızdaki Yansıması”. İstem 9 (2007), 91-110.
• Çınar, Ali Abbas. Türklerde At ve Atçılık. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1993. Çetrayî, Mehrdâd. “Çend Nükte der Barei İmâm zâde İsmâ’îl-i İsfahan ve Medresei İmâmiyye”. Neşriyei Peyâmı Baharistan 16 (2012), 393-406.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde At”. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2021), 1-12.
• Ebû Mihnef, Lût b. Yahya. Vak’atüt Taf. çev. Hadi Yusufi Garevi. Kum: Ehl-i Beyt Yay, 2011. Eliade, Mircea. Efsâne ve Vâki’iyyet. çev. Nasrullah Zengûî. Tahran: İntişârâtı Papirûs, 1996. Eryılmaz, Halil İbrahim. “Aydın, Koçarlı Cihanoğlu Camii Duvar Resimleri”. Mizânü’l-Hak 13 (2021), 173-193.
• Esin, Emel. İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Esir, Hasan Ali. “Anadolu Sahası Mesnevilerinde Kerbela Vakası”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2012), 43-64.
• Fehrâyikeftrûd, İbrahim. Gîlân der Gozergâhı Zemân. Tahran: Neşr-i Çeşme, 1999. Fezaili, Habibullah. Atlas-ı Hat. İsfahan: İntişâratı Meş’al, 1983.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abbas b. Al. B.Ebû Tâlib”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/21. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hüseyin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/518-521. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Gazizâde, Haşayar. “Vijegihâyi Şemâ’ili Hz. Ebu’l Fazl el Abbas der Âsârı Kahvehâneî”. Neşriyei Nigere 2-3 (2006), 53-66.
• Genç, Reşat. “Türk Düşüncesi, Davranışı ve Hayatında Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil”. Nevruz ve Renkler (1996), 41-48.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Mevlevî Âdâb ve Erkânı. İstanbul: Yeni Matbaa, 1963. Gölpınarlı, Abdulbaki. Tasavvuf’tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1977.
• Güç, Ahmet. “Güneş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.14/ 288-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Gürbıyık, Cengiz. “Demirci Küpeler Köyü Camii Duvar Resimleri”. Art-Sanat 13 (2020), 143- 167.
• Gürbüz, Hulisi. “Kerbela Olayı’nı Konu Alan Müstakil Eserler Üzerine Bir İnceleme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 78 (2016), 219-228.
• Gürbüz, İncinur Atik. “Kerbela Şehidinden Sevgili İmgesine: Hz. Hüseyin”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 64 (2012), 129-146.
• Habibabadî, Muhammed Ali. Mekarimul Asâr der Ahvâli Ricâl. 4 Cilt. İsfahan: Encümeni Kitabhânehayı Umumiyi İsfahan, 1973.
• Hünerfer, Lutfullah. “İmâmzâde İsmâ’îl-i İsfahan”. Neşriyei Me’ârifî İslâmî 8 (1969), 93-99. Hünerfer, Lutfullah. “Âsârı Nâşinâhteî Devrânı İslâmî der Mecmûei Yâdgârhâyî Tarîhîi İsfahan”. Neşriyei Vakfı Mirâsı Câvidân 38 (2002), 67-80.
• Hür, Seyyid Hüseyin. “İmâmzâde İsmâ’îl-i İsfahan”. Neşriyei Vakfı Mirâsı Câvîdân 83 (2013), 145-174.
• İbn Şehrâşûb, Ebû Ca‘fer Reşîdüddîn Muhammed b. Alî. Menâḳıbü Âli Ebî Ṭâlib. Necef: Matbaat’ül Hayderiyye, 1956.
• İlâhî, Mahbûbe. Tecellîi Âşûra der Hüneri Îran. Meşhed: Bünyâdı Pejuhişi Âstânı Kudsi Razavî, 1998.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• Kalafat, Yaşar. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Ebabil Yay., 2006.
• Kandemir, M.Yaşar. “Şemâil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/497-500. İstanbul: TDV yayınları, 2010.
• Kazvinî, Rezi. Tezellumu’l Zehra min İhrakı Âli Aba. çev. Ali Rıza Ricali-i Tahranî. Kum: Emir Yay. , 1996.
• Keskin, Yakup. “Yakın Dönem Etkileri İtibarı ile Kerbela”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2012), 307-340.
• Köksal, Mustafa Âsım. İslam Tarihi: Hz. Hüseyin ve Kerbela Faciası. İstanbul: Köksal Yayınları, 1979.
• Mahmudînejâd, Ahmed. Nekkâşîhâyı Divârîi Buk’ahâyı Gîlân. Reşt: Ferhengi İlyâ, 2009. Mahuzi, Mehdi. “Esb der Edebiyatı Farisî ve Ferhengi İranî”. Neşriyei Danişkedei Edebiyat ve Ulumı İnsaniî Danişgâhı Tahran 2-3 (1998), 209-235.
• Mecd zâdei Sahba, Cevad. “Ebniye ve âsârı Târîhî: Der-i Târîhîi İmâmzâde İsmâ’îl-i İsfahan”. Neşriyei Yâdgâr 4 (1944), 77-80.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Biḥârü’l-envâr. 48 Cilt. Tahran: İslamiyye Yay., 1978. Miragayi, Seyit Hadi. “Zamin-i Ahû ve Tecelli-i an der Şi’ri Farisi”. Ferhengi Merdüm 43 (2012), 11-22.
• Mirzâyimihr, Ali Asgar. Nekkâşîhâyı Buka’ı Muteberrike der Îran. Tahran: Ferhengistânı Hüner, 2007.
• Moin, Muhammed. Ferhengi Farsiî Moin. 6 Cilt.Tahran: İntişârâtı Emir Kebir, 1972.
• Mollazâde, Kâzım - Muhammedî, Meryem. Dâ’iretulme’ârifî Binâhâyî Târîhîi Devrei İslâmî. Tahran: İntişârâtı Havzai Hünerîi Sâzmânı Teblîgâtı İslâmî, 1999.
• Mûsevîler, Eşrefüssâdat - Hakpûr, Mînû. “Tahlili Mezâmini Nukûşı Divarîi Buk’ai Rustayı Pinçah der Gîlân Mutâle’ei Tatbîkîi Divarnegârei Hazreti Kâsım ve Ali Ekber”. Bağı Nazar 36 (2015), 13-18.
• Müfid, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. el-İrşâd. Kum: Surur Yay., 1992.
• Nâdaliyân , Ahmed - Huşyâr, Mehran. “Nakşhâyî Âşûrâyi”. Neşriyei Rehpûyei Hüner 5 (2008), 28-37. Nikzâd, Kerîm - Hüseynî, Emîr. Tarihçei Ebniyei Târîhîi İsfahan. Tahran: Sazmânı Esnâdı Kitâbhânei Millîi Cumhurîı İslâmîi İrân, 1954. Ocak, Ahmet Yaşar. “Geyikli Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/45-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Onat, Hasan. Emeviler Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Ögel, Bahaeddin. İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarih. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1991.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. 1 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2014. Öz, Mustafa. “Ehl-i Beyt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/498-501. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Öz, Mustafa. “İmamzade”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22/209-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Pakbaz, Ruyin. Nekkâşîi İran ez Dîrbâz ta İmrûz. Tahran: İntişâratı Zerrin ve Simin, 2000. Paknejad, Ali. Evvelîn Danişgâh ve Âhirîn Peyâmber. Tahran: Neşri Râsihûn, 1996.
• Raûf, Solmaz vd. “Nemudhaye Te’ziye ber Rûye Nakkâşîhaye Divarîi Buk’ahâye Gîlân ber Esası Didgâhı Panofsky”. Neşriyei Mutâle’âtı Tarihi İslâm 43 (2019), 95-123.
• Recebî, Suran - Zahidi Babilân,Adil. “Tehlili Revanşinahtii Te’ziye ve Sâz ve Karı Esergüzârîi An”. Feslnâmei İlmî Pejuhişîi Şî’eşinâsî 43 (2013), 147-174.
• Salihpur, Ziynet. “Esb der Ferheng-i İranî”. Neşriyei Necvâyı Ferheng 4 (2007), 155-162.
• Serşâr, Müjgan - Mahmudî, Fettane. “Berresîi Tatbîkîi Nekkâşîi Kahvehâneî ve Dîvârnigârehâyî Buka’ı Muteberrike”. Konferanse Beynelmilelîi Şarkşinâsî, Târih ve Edebi Parsî 13 (2016), 1-23.
• Seyf, Hadi. Nekkâşîi Kahvehâneî. Tahran: İntişâratı Sazmanı Mirası Ferhangî, 1990.
• Sutûde, Menuçihr. Ez Astara ta Estarabâd. Tahran: Encümeni Âsârı Millî, 1970.
• Şadkazvini, Perisa. “Tecellîi Baverhayı Şî’î der Mezâmin-i Âşûrâîyi Divarnigârehâyı Buka’ Müteberriki Gîlân”. Feslnâmei İlmî Pejuhişîi Şî’î Şinâsi 156 (2014), 131-156.
• Şatıri, Mitra - Esedi, Mehsa. “Berresii Divarnegârehâye İmamzade Harunı Vilâyet ve İsmail der İsfahan”. Dovvomin Hemayişi Millii Bastanşinasii İran (2015), 1-11.
• Şayistefer, Mehnaz. “İnikâsı Hadisei Âşûrâ der Buka’ı Çihâr Padişah ve Tatbîkî an ba Nekkâşîi Kahvehâneî”. Neşriyei Mutalaatı Ferheng İrtibatat 43 (2010), 45-70.
• Şeriati Fukelayi, Hasan. Hukumeti Şiîyi Âli Kiya der Gîlân. Tahran: Müessesei Şiîşinasi, 2009.
• Şahin, Mehmet. “Mustafa Fevzi b. Nu’man ve Hz. Hüseyin Mersiyesi”. Avrupa Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 7/4(2020), 175-187
• Tanman, Baha. “Merzifon Kara Mustafa Paşa Camii Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı Osmanlı Dünyası ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği”. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan (1993), 491-521.
• Terâzî, Tahire - Yusufzâde, Murtezâ. ”Berresîi Nekkâşîhâyi Mezhebîi Âmîyâne der Buka’ı Muteberrekei Şarkı Gîlân”. Müesseseî Âlîi Ûlûm ve Fennaveriyi Hârezmîi Şirâz (2015), 1-5.
• Turan, Osman. Türk Cihân Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1969. Turan, Osman. Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyatı, 2021.