IN LIGHT OF THE NEW FINDINGS, KADRI BABA LODGE (SAKA BABA LODGE)

Yıl 2025, Sayı: 113, 153 - 188

Yusuf Acıoğlu

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1522163

Öz

This study deals with the structure known as Kadri Baba Lodge (Saka Baba Lodge) located within the borders of Kilitbahir Village of Eceabat District in Canakkale Province. In a recent article on the building, only the name of the building and the tombstones in its cemetery were emphasized. Its architecture and place among Bektashi Lodges have not been emphasized. For this reason, in light of the new data, the study aimed to elucidate the historical process related to the name of the building and to determine its place among the Bektashi lodges in terms of architectural and ornamental features. In this context, the architecture of the building was tried to be analyzed by conducting an archive scan. Since its cemetery has been discussed before, the general situation and tombstones needed to describe the historical process were included in the study. The building is a Bektashi lodge that has been known to exist since the 17th century and was preserved until the first half of the 20th century and then became ruined. It has been understood that the first name of the building, which has been known by various names until today, is "Kadri Baba Zawiyah". The lodge consists of three main sections: cemetery, shrine, and other units. There are a total of 28 tombs in the Cemetery area, and a total of 27 pieces of tombstones are seen, including 14 headstones, 12 footstones, and a crown. The earliest of these is the stone dated M.1766/1767 (H. 1180) belonging to Saka Baba, who gave his name to the lodge for a period. The one with the latest date is that of Mahmut Efendi dated 1906/1907 (H. 1324). As it is understood from the headstones, 11 of the existing tombstones belong to males and 3 to females. The shrine, which has survived to a large extent, is a square-planned structure. Today, its four walls are standing, its roof has collapsed, and its interior and exterior facades and door have been damaged. According to the images of the old version of the building, the cover system is a pyramidal roof with an octagonal star ceiling plastered from the inside and covered with Turkish-style tile from the outside. The upper elevations of the other units located in the southwest of the shrine were destroyed, and only the walls at the lower elevation remained. As a result of the determinations made in light of the available data, it can be stated that Kadri Baba Lodge consists of rows of structures on both sides of a narrow road instead of gathering around a courtyard due to both the fact that it is located in the countryside and the difficulty and narrowness of the land on which it is located. As a result, Kadri Baba Lodge is one of the important structures of the city in terms of its size and location, reflecting the general characteristics of Bektashi Lodge in terms of plan, materials, and technique.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Kilitbahir, Lodge, Bektashi Lodges, Kadri Baba Lodge.

YENİ BULGULAR IŞIĞINDA KADRİ BABA TEKKESİ (SAKA BABA DERGÂHI)

Öz

Bu çalışmada, Çanakkale İli, Eceabat İlçesi, Kilitbahir Köyü sınırları içerisinde yer alan Kadri Baba Tekkesi (Saka Baba Dergâhı) olarak bilinen yapı tanıtılmaktadır. Yapı ile ilgili yakın bir zamanda yayınlanan bir makalede sadece yapının ismi ve haziresindeki mezar taşları üzerinde durulmuştur. Mimarisi ve Bektaşi Tekkeleri içerisindeki yeri üzerinde durulmamıştır. Bu nedenle yeni veriler ışığında yapının ismi ile ilgili tarihsel sürecin aydınlatılması, mimari ve süsleme özellikleri bakımından Bektaşi tekkeleri içerisindeki yerinin belirlenmesi çalışmanın amacını oluşturmuştur. Bu kapsamda yapı ile ilgili arşiv taraması yapılarak mimarisi çözümlenmeye çalışılmıştır. Haziresi daha önce konu edinildiği için burada genel durumu ve sadece tarihsel sürecin anlatımında ihtiyaç duyulan mezar taşlarına yer verilmiştir. Yapı, 17. yüzyıldan itibaren varlığı bilinen bir Bektaşi tekkesi olup, 20. yüzyılın ilk yarısına kadar korunmuş sonrasında ise harap hale gelmiştir. Günümüze kadar çeşitli isimler ile anılan yapının ilk isminin “Kadri Baba Zaviyesi” olduğu anlaşılmıştır. Tekke; hazire, türbe ve diğer birimler olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Hazire alanında toplam 28 mezar bulunmakta olup bu mezarlara ait 14 başucu taşı, 12 ayakucu taşı ve bir başlık olmak üzere toplam 27 parça mezar taşı görülmektedir. Bunların en erkeni bir dönem tekkeye ismini veren Saka Baba’ya ait M.1766/1767 (H. 1180) tarihli taştır. En geç tarihlisi ise M. 1906/1907 (H. 1324) tarihli Mahmut Efendi’ninkidir. Başucu taşlarından anlaşıldığı kadarıyla mevcut mezar taşlarının 11’i erkek, 3’ü kadın mezar taşıdır. Büyük ölçüde günümüze sağlam bir şekilde ulaşan Türbe kare planlı bir yapıdır. Bugün dört duvarı ayakta olup çatısı yıkılmış, iç ve dış cephesi ile kapısı zarar görmüştür. Yapının eski haline ait görüntülere göre örtü sistemi içten bağdadi sıvalı sekizgen yıldız tavanlı, dıştan alaturka kiremitle örtülü pramidal çatıdır. Türbenin güneybatısında yer alan diğer birimlerin üst kotları tamamen yıkılmış, sadece alt kotta bulunan duvarları kalmıştır. Mevcut veriler ışığında yapılan tespitler sonucunda Kadri Baba Tekkesi’nin hem taşrada yer alması hem de bulunduğu arazinin zorluğu ve darlığı nedeniyle bir avlu etrafında toplanmak yerine dar bir yolun iki yanına sıralı yapılardan oluştuğu söylenebilir. Tüm bu özellikleri ile Kadri Baba Tekkesi, plan, malzeme ve teknik bakımdan Bektaşi Tekkelerinin genel özellikleri yansıtan, boyutları ve konumu itibarıyla da kentin önemli yapılarından birini teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Kilitbahir, Tekke, Bektaşi Tekkeleri, Kadri Baba Tekkesi.

Kaynakça

• KÜN, Ömer Faruk. (1994). “Divan Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi, 9:389-427.
• ARSLAN, Muhammet. (2020). “Anadolu Türk Mimarisinde Zülfikar Tasvirleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 95: 235-275.
• BATMAZ, Şakir. (2007). “Seyir Jurnaline Göre Mirat-ı Zafer Firkateyninin 1850 Yılında Portsmouth Seyahat ve Personelinin Ölüm Sebebi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23:507-532.
• BİLGİN, Azmi. (2007). “Nesimi”. İslam Ansiklopedisi, 33:3-5.
• BOA .C.EV.00607.30614.002.001
• BOA. A.MKT.NZD.00022.00068.001.001
• BOA. A.MKT.NZD.00030.00015.001.001
• BOA. AE.SOSM.III.00031.02168.001.001
• Çanakkale Boğazı Haritası (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi- 93293---0002) Çanakkale Boğazı Haritası (TSMA.E. 9434-1=900-109)
• Çanakkale Boğazı’ndaki İstihkâmlar ve Tabyaları (II. Abdülhamid Fotoğraf Albümü), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 779-72/1-26.
• Çanakkale-Kala’yı Sultaniye Vilayeti 2281 numaralı vakıf defteri fihristi (VGM)
• ÇETİN, Yusuf. (2021). “Tasavvuf Düşüncesinde Servi Ağacı ve Türk-İslam Sanatındaki Yansımaları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 485-514.
• DOĞAN, Ahmet Işık. (2022). Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları.
• EKİMCİ, Betül Gelengül. (2021). “Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırsal Dini Mimarinin Mekânsal Özellikleri: Seyitgazi Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 99: 317-340.
• EREN, Ramazan. (1990). Çanakkale ve Yöresi Türk Devri Eserleri.
• ERYAVUZ AKALIN, Şebnem. (2002). “Kuşevi”. İslam Ansiklopedisi, 26:472-473.
• HARMAN, Mürüvvet. (2018). “Çerağ Aslında Neyi Anlatır? (Bektâşî Tarikatında Çerağ ve Ona Yüklenen Anlamlar). Ankara: IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 675-696.
• KOCADAĞ, Burhan. (1998). Şahkulu Sultan Dergâhı ve İstanbul Bektaşi Tekkeleri. KURTMAN, Nazife. (1991). “Çanakkale Eserlerinden Örnekler”. Vakıf Haftası Dergisi, 8: 171-178. MADEN, Fahri. (2020). Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826).
• MÜNİM Mustafa. (2002). Cepheden Cepheye.
• ÖZEL, Şükran. (1991). “Çanakkale Tesbit Çalışmaları”. Vakıf Haftası Dergisi, 8: 165-170.
• SABAH, İsmail. (2019). “Tarihi Yarımadada Unutulmuş Bir İsim ve Zamana Direnen Bir Mekân: Saka Baba Dergâhı”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı: 90-115.
• TUNCER, Orhan Cezmi. (1991). Anadolu Kümbetleri 2.
• ULUDAĞ, Süleyman. (1997). “Hallac-ı Mansur”. İslam Ansiklopedisi, 15:377-381.
• UYSAL, Ali Osman. (2020). “Gelibolu Tarihi Alanında Türk Dönemi Yerleşmeleri ve Tarihi Yapılar”, Eskiçağdan Günümüze Çanakkale Muharebe Alanı, 425-459.
• https://commons.wikipedia.org