ŞÜCAEDDİN VELİ ÖRNEĞİNDE LOKMA GELENEĞİNİN GÜNÜMÜZE YANSIYAN DİNİ VE KÜLTÜREL DEĞERİ

Yıl 2025, Sayı: 113, 309 - 330

Merve Özgür Göde , Sema Ekincek , Semra Günay , Haşim Şahin

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1610120

Öz

Bu çalışma, lokma geleneğinin dini ve manevi anlamını, topluluk içindeki dayanışma ve aidiyet rolünü, kültürel aktarımını ve modernleşme ile birlikte geçirdiği dönüşümleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma kapsamında nitel araştırma yönteminden faydalanılmıştır. Çalışmanın desenini fenomenoloji oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında Alevi-Bektaşi toplumunda önemli bir role sahip olan bir Şücaeddin Veli postnişini dede ve Ana Bacı (eşi) ile görüşülmüştür. Çalışma sonucunda Eskişehir'deki Alevi-Bektaşi toplumunda lokma geleneğinin, geçmişten günümüze dini, toplumsal ve kültürel boyutlarıyla önemli bir yer tutmaya devam ettiği görülmüştür. Lokma geleneği günümüzde topluluk üyeleri arasındaki dayanışma ve aidiyet duygusunu güçlendirmekte ve inanç bağlamında ise bir adak, dua ve şükran ritüeli olarak önemini korumaktadır. Bununla birlikte, şehirleşme ve modernleşme süreçleri, gelenekte belirli değişimlere yol açmış; özellikle lokmanın sunumu, hazırlığı ve dağıtımı gibi aşamalarda günümüzün gereklilikleri nedeniyle bazı dönüşümler gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektaşi kültürü, lokma geleneği, ritüeller ve inanç, modernleşme ve gelenek, Eskişehir.

THE RELIGIOUS AND CULTURAL VALUE OF THE LOKMA TRADITION REFLECTED TODAY IN THE EXAMPLE OF SUCAEDDIN VELI

Öz

This study aims to reveal the religious and spiritual meaning of the lokma tradition, its role in solidarity and belonging within the community, its cultural transmission and the transformations it has undergone with modernization. Qualitative research method was used within the scope of the research. Phenomenology constitutes the design of the study. Within the scope of the research, a Şücaeddin Veli postnişini dede and Ana Bacı (wife) who have an important role in the Alevi-Bektashi society were interviewed. As a result of the study, it was seen that the lokma tradition continues to have an important place in the Alevi-Bektashi society in Eskişehir with its religious, social and cultural dimensions from the past to the present. Today, the lokma tradition strengthens the sense of solidarity and belonging among the community members and maintains its importance as a ritual of offering, prayer and gratitude in the context of belief. However, urbanization and modernization processes have led to certain changes in the tradition; some transformations have been observed due to the requirements of today, especially in stages such as the presentation, preparation and distribution of lokma.

Anahtar Kelimeler

Alevi-Bektashi culture, “lokma” tradition, rituals and belief, modernization and tradition, Eskişehir.

Kaynakça

• Akbulut, Dilek. “Bektaşi kazanlarından saray aşureliklerine bir paylaşım geleneği olarak aşure.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, (2010), 269-280.
• Aktay, Yasin. Türk Dinin Sosyolojik İmkanı (2. b.). İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• Algar, Alya. Esen. “Bektaşilikte Yemeğin Yeri”, Tasavvuf Kitabı, (ed.), Cemil Çiftçi, II. Baskı, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
• Arayancan, Atıcı, Ayşe. “Akkoyunlu Türkmenlerinde Yemek Kültürü”. History Studies, 10, (2018), 1-11.
• Clayer, Nathalie. “Bir Cerrahi Menâkıbnâmesine Göre 18. ve 19. Yüzyıllarda Bir İstanbul Tekkesinde Yaşam”. Soframız Nur Hanemiz Mamur (ed.) Suraiya Faroqhi ve Christoph K. Neumann, 2006, 249-265.
• Çatlı Özen, Gökçen. İstanbul’da üç cem evine devam eden Alevi topluluklarda kentleşme bağlamında kültürel aktarım. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Çetın, Aysun - Şentürk, Melike. “Bilgi Paylaşma Davranışının Planlı Davranış Teorisi ve Sosyal Değişim Teorisi Bağlamında İncelenmesi: Dermatologlar Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Ege Academic Review, 2016, 16.2.
• Demirer, Kazım. Şuhut ilçesi Kayabelen köyü Alevilerinde göç ve sosyo-kültürel değişim. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dierl, Anton. Jozef. Anadolu Aleviliği. (Çev.) Fahrettin, Yiğit, İstanbul: Ant Yayınları, 1991. Dressler, Markus. Writing religion: The making of Turkish Alevi Islam. Oxford University Press, 2013.
• Eker, Pınar. Kent kültüründe alevi inanç ve ritüelleri: Mersin örneği, Mersin: Mersin Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Eroğlu, Feyzullah. Davranış Bilimleri. İstanbul: Beta Yayınevi, 1998.
• Ersal, Mehmet - Görgülü, Ezgi Deyiş. “Yemekten ritüel yaratmak: Alevi inanç sisteminde yemek kültü.” Journal of Alevism-Bektashism Studies, 2017, 16: 139-200.
• Gölpınarlı, Abdükbaki. Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1992.
• Gündüzöz, Güldane. Bektaşi kültüründe yemek motifi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Gürhan, Nazife. “Yemek ve din: Yemeğin dini simgesel anlamları üzerine bir inceleme.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2017, 6.2, 1204-1223.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1988.
• Kıranatoğlu, Mustafa. “Alevi–Bektaşi Geleneğinde Yemek Duaları”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (Türkiye- Ankara, 18-20 Ekim 2018). Ed. Orhan Kurtoğlu- Ayşe Çamkara Erginer. 65-74. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi: Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Mélikoff, Irene. Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Demos Yayınları, 1998.
• Menemencioğlu, Belkıs. “Değişim sürecinde Alevi-Bektaşi Kültürü.” Journal of Alevism- Bektashism Studies, 2012, 6, 1-19.
• Ocak, Ahmet. Yaşar. Alevi-Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Özdemir, Cafer. “Alevi-Bektaşi Kültüründe “Lokma” Geleneği”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (Türkiye- Ankara, 18-20 Ekim 2018). Ed. Orhan Kurtoğlu - Ayşe Çamkara Erginer. 247-264. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi: Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Özkoç, Aziz Gökhan - Ardıç Yetiş, Şule - Kamış, Mahmut Doğan- İnak, Aydın. “Nevşehir İlinde Yaşatılan Geleneksel Alevi-Bektaşi Mutfağına Yönelik Sözlü Kültür Araştırması”. 20. Ulusal Turizm Kongresi (Türkiye- Eskişehir, 16-19 Ekim 2019). Ed. Oktay Emir. 959- 964. Anadolu Üniversitesi: Turizm Fakültesi Yayınları; 14, 2019.
• Tanrıverdi, Ali. Adıyaman Alevi köylerinde yaşanan sosyal değişim üzerine nitel bir araştırma. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tapan, Aysel. “Balören Köyü yöresi Alevi topluluğunun lokma anlayışı ve uygulamaları.” Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2023, (Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 443-462.
• Taş, Neşe. Kentleşme sürecinde Alevi ritüelleri ve inanç pratiklerindeki değişmeler (İstanbul- Sivas örneği), Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi, 2020.
• Taşğın, Ahmet. Dile Gelen Alevilik. Konya: Çizgi Kitapevi, 2013.
• Türktaş, Mevlüt, Metin - Taş, Nevin. “Kentleşme sürecinde Alevi ritüelleri ve inanç pratiklerindeki değişmeler (İstanbul-Sivas Örneği).” Diyalektolog-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2021, 26.
• Uçar, Ramazan. Alevilik-Bektaşilik-Abdal Musa Tekkesi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Ankara: Berikan Yayınevi, 2012.
• Uslu, Fatih ve Demir, Erdi. “Nitel bir veri toplama tekniği: Derinlemesine görüşme.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2023, 40, 1, 289-299.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, H. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Yörükan, Yusuf, Ziya. Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015