TÜRK KÜLTÜRÜNDE TILSIMLI HAZİNE EFSANELERİ

Yıl 2025, Sayı: 114, 433 - 454, 22.06.2025

Eser Kara

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1511548

Öz

EEfsaneler ortaya çıktığı toplumun dünyayı, evreni, doğayı ve doğada yaşanan bazı olayları
yorumlarken sahip oldukları duygu ve düşüncelerini ortaya koyarlar. Doğayla iç içe bulunan
insanoğlu tarih boyunca gizemli bulduğu olayları açıklama ihtiyacı hissetmiş ve bu amaçla
halk muhayyilesi ürünlerinden olan efsaneleri yaratmıştır. Zenginliğin ve refahın habercisi
olan hazineler ve bu hazinelerin taşıdığı gizem de birçok efsanenin meydana gelmesinde etkili
olmuştur. Özellikle Tılsımlı olarak bilinen hazineler Türk halkının da ilgisini çekmiş, Türk
kültüründe yer etmiş ve büyük bir merak konusu olmuştur. Dolayısıyla bu merak ve gizem,
tılsımlı hazine efsanelerinin oluşumuna zemin hazırlamıştır. Tılsımlı hazine efsaneleri, Türk
halkının hayal gücünü ve yaratım gücünü gösterdiği gibi, kuşaktan kuşağa aktarılan Türk kültür
mirasının önemli bir parçası olması özelliğiyle de toplumsal kimliğin, değerlerin ve inanç
sistemlerinin korunmasına ve aktarılmasına katkı sağlamıştır. Efsaneler, yalnızca fantastik
hikâyeler olarak görülmemeli; toplumun tarihsel deneyimlerini, doğa ile ilişkilerini, dünya
görüşünü ve yaşam felsefesini sembolik olarak yansıtan unsurlar olarak değerlendirilmelidir.
Bu nedenle özellikle tılsımlı hazine efsaneleri, toplumun inanç yapısını, ritüellerini, psikolojik
ve sosyal yönlerini, kültürel sürekliliklerini ve değişimlerini ortaya koyması bakımından önem
taşır. Bütün bu ifade edilenler göz önünde bulundurulduğunda, tılsımlı hazine efsanelerinin
bilimsel açıdan incelenmesi, tarih, antropoloji, sosyoloji ve psikoloji gibi disiplinleri de kapsayan
zengin bir araştırma alanı sunmakta ve Türk kültürünün derin bir şekilde anlaşılmasına katkıda
bulunmaktadır. Saha çalışmalarıyla kaynak kişilerden yapılan derlemeler, literatür taramaları,
incelenen sosyal ve dijital platformlar tılsımlı hazine efsanelerinin oldukça zengin bir içeriğe
sahip olduğunu göstermektedir ki elde edilen veriler ve bu veriler ışığındaki incelemeler bu
tespiti doğrulamaktadır. Bu çalışmanın konusunu Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan
ve hazine efsanelerinin bir alt başlığı olarak nitelendirdiğimiz Tılsımlı Hazine Efsaneleri
oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü , Efsane , Hazine , Tılsım , Tılsımlı Hazine

LEGENDS OF TALISMANIC TREASURES IN TURKISH CULTURE

Öz

Legends reflect the emotions and thoughts of the society in which they emerge, as they
interpret the world, the universe, nature, and certain natural phenomena. Throughout history,
humankind, living in close connection with nature, has felt the need to explain mysterious events
and, for this purpose, created legends as products of the collective imagination. Treasures, which
symbolize wealth and prosperity, and the mysteries they carry have played a significant role in
the formation of many legends. In particular, treasures known as Talismanic have attracted the
interest of the Turkish people, become a part of Turkish culture, and sparked great curiosity.
Consequently, this curiosity and mystery have laid the foundation for the creation of talismanic treasure legends. The legends of talismanic treasures, while showcasing the imagination and
creative power of the Turkish people, have also contributed to the preservation and transmission
of social identity, values, and belief systems, as they are an important part of the Turkish cultural
heritage passed down from generation to generation. Legends should not be seen merely as
fantastic stories; they should be regarded as symbolic elements reflecting a society’s historical
experiences, its relationship with nature, worldview, and life philosophy. For this reason,
particularly talismanic treasure legends are important, as they reveal a society’s belief structure,
rituals, psychological and social dimensions, and cultural continuity and changes. Considering
all these factors, the scientific examination of talismanic treasure legends provides a rich field
of research encompassing disciplines such as history, anthropology, sociology, and psychology,
and contributes to a deeper understanding of Turkish culture. Field studies, compilations from
informants, literature reviews, and examined social and digital platforms demonstrate that the
legends of talismanic treasures possess a remarkably rich content, and the data obtained, along
with analyses conducted in light of this data, confirm this observation. The subject of this study
is the Talismanic Treasure Legends, which hold a significant place in Turkish culture and are
categorized as a subheading of treasure legends

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture , Legend , Treasure , Talisman , Talismanic Treasure

Kaynakça

• Aça, Mehmet., Ekici, Metin., & Yılmaz, A.Müge. “Anonim Halk Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. ed. M. Öcal Oğuz. 133-238. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Alptekin, Ali Berat. Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2011.
• Beyaz Ay (2010, Temmuz 16). Tılsımlı Defineler. https://gizliilimler.tr.gg/T%26%23305%3Bls%26%23305%3Bml%26%23305%3B-Defineler. htm adresinden alınmıştır.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık, 2016.
• Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Erişim 7 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ Çobanoğlu, Özkul. Halk Edebiyatına Giriş-1. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
• Dağların Efsanesi (2010, Haziran 1). Tılsımlı Defineler.
• https://gizliilimler.tr.gg/T%26%23305%3Bls%26%23305%3Bml%26%23305%3B-Defineler. htm adresinden alınmıştır.
• Defineci (2014, Ağustos 14). Efsaneler ve Rivayetler.
• http://hazinelerim.blogspot.com.tr/2014/08/efsane-ve-rivayetler.html adresinden alınmıştır. Derbeder (2010, Kasım 4). Tılsımlı Defineler.
• https://gizliilimler.tr.gg/T%26%23305%3Bls%26%23305%3Bml%26%23305%3B-Defineler. htm adresinden alınmıştır.
• Durbilmez, Bayram & Tekin, Fatma. “Kazan-Tatar Türklerinin Halk Anlatılarında ‘Yılan’, ‘Ejderha’ ve ‘Yuha’”. Türk Dünyası Araştırmaları 124/245 (Mart-Nisan 2020), 307-326.
• Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü. Erişim 7 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ Eliade, Mircea. Şamanizm. İstanbul: İmge Yayınları, 2014.
• Ergun, Metin. Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. 1. Cilt. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• Giresunlu (2011, Temmuz 27). Yaşanmış define hikayesi [Mesaj 13]. http://www.defineharitasi.com/yeniforum/viewtopic.php?t=2253 adresinden alınmıştır. Gösterim Sanatları Sözlüğü. Erişim 7 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ Gümüş, Şule. “Türk Kültüründe Sihir/Büyü ve Fal: Türk Destanlarından Örneklerle”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 50 (Yaz 2021), 1-20.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 7 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ Güney, Yılmaz. & Gören, Şerif. Umut. (Film, 1970). https://www.imdb.com/title/ tt0066500/?ref_=ttrel_ov_i Hoppal, Mihály. Avrasya’da Şamanlar. çev. Bülent Bayram, H. Şevket Çağatay Çapraz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• İbrahim (2017, Nisan 18). Tılsım Nedir Nasıl Çözülür?. https://www.defineisaretleri.gen.tr/tilsim-nedir-nasil-cozulur/#comment-8149 adresinden alınmıştır.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Baskı, 1986.
• Karataş, Hicran. “Azıcık suçlu”: Definecilik Folkloru. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2021. Kaya, Doğan. Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2010. Örnek, Sedat Veyis. 100 soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara: BilgeSu Yayıncılık, 2014.
• Sakaoğlu, Saim. Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 1980.
• Sakaoğlu, Saim. Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları, 2009.
• Seyidoğlu, Bilge. Erzurum Efsaneleri, Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Şirazi, Sadi. Bostan Gülistan, çev. Kilisli Rifat Bilge. İstanbul: Meral Yayınevi, 1980.
• Tilsimli Kiz (2014, Ağustos 24). Tılsımlı Defineler. https://gizliilimler.tr.gg/T%26%23305%3Bls%26%23305%3Bml%26%23305%3B-Defineler. htm adresinden alınmıştır.
• Umut (2010, Kasım 26). Tılsımlı Defineler. https://gizliilimler.tr.gg/T%26%23305%3Bls%26%23305%3Bml%26%23305%3B-Defineler. htm adresinden alınmıştır.
• Uysal, Ahmet E. (1974). Türkiye’de Halk Defineciliğinde Folklor Unsurları. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Başbakanlık Basımevi: Ankara, 416-424.
• Yağbasan, Kudret. Malatya Efsaneleri. İstanbul: Malatya Kitaplığı Yayınları, 2013.
• Yolcu, Mehmet Ali & Karakaya, Hüseyin. “Definecilik Folkloru”. Karadeniz Araştırmaları 14/54 (Yaz, 2017), 117-133.