TAHTACI TÜRKMENLER VE KASTAMONU’DAKİ İZLERİ

Yıl 2025, Sayı: 115, 235 - 258, 21.09.2025

Mehmet Kıldıroğlu

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1552463

Öz

Tahtacı Türkmenler Anadolu’da genellikle ormanların bulunduğu Güneydoğu Anadolu,
Akdeniz, Ege ile bir kısmı Marmara bir kısmı Ege’de bulunan Balıkesir ve Çanakkale
illerimizde yaşamaktadırlar. Geçmişte genellikle orman işçiliği ile meşgul olan Tahtacı
Türkmenler günümüzde ormanların kendilerine kapatılmasından dolayı değişik iş kollarında
hayatlarını kazanmaktadırlar. Kastamonu ilimiz de ormanlar bakımından diğer bölgelere göre
oldukça zengindir. Büyük bir kısmı ormanlarla kaplıdır. Tahrir kayıtlarında Ağaççıyan Cemaati,
Ağaçcıyan-ı Mağara-i Küre, Tahta, Tahtalu, Tahtacıyan-ı Mağara-i Küre gibi cemaatlerden söz
edilmesine rağmen şimdiye kadar yapılan çalışmalarda Kastamonu’da Tahtacı Türkmenlerin
yaşadıklarından bahseden bir çalışma olmamıştır. 2020 yılında Sadullah Gülten yazdığı bir
makalede bunu gündeme getirmiştir. Tahtacı Türkmenlerin kökeni konusunda da tartışmalar
vardır. Günümüzde Kastamonu’da Tahtacı Türkmen vatandaşlarımız yaşamamaktadır.
Ancak tarihi kayıtlar ve yer adlarında bazı Tahtacı Türkmen izlerine rastlanmaktadır. Alevi
inancına ve kültürüne sahip olan Tahtacı Türkmenlerin bazı oymak ve cemaat adları ile
Aleviliğin temel kavramlarını ifade eden adlar Kastamonu’da günümüze kadar yer adı olarak
korunmuştur. Ağaççıyan Cemaati, Ağaçcıyan-ı Mağara-i Küre, Tahta, Tahtalu, Tahtacıyan-ı
Mağara-i Küre gibi cemaatler yanında Abdal, Ali, Baba, Çerçi, Dede, Eren, Ese, Haydar,
Hasan, Hüseyin, Nalcı, Kalender gibi Alevilerin bağlandığı ve saygı duyduğu kişilerin adları
da yer adı olarak bilinmektedir. Bunlardan Tahtacı aynı zamanda bir meslek grubunu ve kökü
eskilere dayanan bir Türk oymağını bildirmek için kullanılmaktadır. Tahtacı, ağaç işleri ile
uğraşan değişik Türkmen boy, oymak ve cemaatlerine mensup kişilerin adı olmuştur. Ancak
bu grubun kendi şahsına münhasır uyguladığı adetler ve ritüeller vardır. Bundan dolayı
Tahtacı Türkmenler diğer Alevi gruplarına göre daha çok ilgi çekmiştir. Yerli yabancı birçok
araştırmacı Tahtacı Türkmenlerin kökeni ve inançları üzerine araştırmalar yapmışlar, onlarla
ilgili değişik görüşler ileri sürmüşlerdir. Fakat tarih bakımından konu çok az ele alınmıştır.
Tahtacı Türkmenlerin şimdiye kadar daha ziyade Adana, Mersin, Antalya, Aydın, Muğla,
Manisa, İzmir, Balıkesir, Çanakkale illerimizde yaşadıkları biliniyordu. Ancak XV. Yüzyılın
son çeyreği ve XVI. Yüzyıla ait tahrir kayıtlarında bu grubun izlerine Kastamonu’da Araç ve
Küre ilçelerinde rastlanmaktadır. Adı geçen tahrirlerde Küre’nin birkaç köyünde ve Araç’ın
bir köyünde Tahta Cemaati (Araç), Tahtaciyan-ı Küre Cemaati (Küre), Tahtaluyı diğer Yaylağı
(Tosya) Ağaçeri (Sinop), Ağaççıyan Cemaati (Daday), Ağaçcıyan-ı Mağara-ı Küre Cemaati
(Küre) gibi cemaatler kaydedilmiştir. Hatta bu gruba yakın veya bu grupla ilişkisi olduğu
düşünülen, Abdal, Baltacı, Bıçakçılar (Bıçkıcılar), Çerçi, Çubukçu, Hızarcı vs. gruplar ve
Tahtacı oymaklarından Aydınlı, Alcı, Çaylak, Çerçili, Çoban (Çobanlı), Eseli, Evciler, Gökçeli,
Kabakçı, Kabaklı, Kâhya, Nalcı, Neccar gibi oymak adları da Kastamonu bölgesinde yer adı
olarak bulunmaktadır. Bu çalışmada daha çok Tahtacı Türkmenlerin kökeni, Kastamonu ile ilçelerindeki Tahtacı Türkmenler ile onlarla ilişkili boy, oymak ve cemaatler, Türkistan Türkleri
ile bağlantıları yer adları ve inançlarından yola çıkılarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

tahta , tahtacı , tahtalı , tahtacılar , ağaçeri , ağaçcıyan , ağaccıyan-ı küre cemaati

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yok

Teşekkür

Değerli Editör, makalemi dergi kriterlerine göre hazırladım. Buna rağmen herhangi bir eksikliği olursa tamamlamaya hazırım. Teşekkür ediyor, iyi çalışmalar diliyorum

TRACES OF TAHTACI TURKMEN IN KASTAMONU

Öz

Tahtacı Turkmens generally live in the Southeastern Anatolia, Mediterranean, Aegean and
Balıkesir and Çanakkale provinces, some of which are in Marmara and some in Aegean, where
forests are located in Anatolia. Tahtacı Turkmens, who were generally engaged in forestry in
the past, today earn their living in different branches of work due to the closure of forests to
them. Our Kastamonu province is also quite rich in terms of forests compared to other regions.
A large part of it is covered with forests. Although communities such as Ağaççıyan Community,
Ağaçcıyan-ı Mağara-i Küre, Tahta, Tahtalu, Tahtacıyan-ı Mağara-i Küre are mentioned in
Tahrir records, there has been no study conducted so far that mentions the existence of Tahtacı
Turkmens in Kastamonu. Sadullah Gülten brought this to the agenda in an article he wrote in
2020. There are also discussions about the origin of Tahtacı Turkmens. Today, Tahtacı Turkmen
citizens do not live in Kastamonu. However, some Tahtacı Turkmen traces are found in historical
records and place names. Some of the tribe and community names of Tahtacı Turkmens who
have Alevi belief and culture and names expressing the basic concepts of Alevism have
been preserved as place names in Kastamonu to this day. In addition to communities such
as Ağaççıyan Community, Ağaçcıyan-ı Mağara-i Küre, Tahta, Tahtalu, Tahtacıyan-ı Mağara-i
Küre, the names of people to whom Alevis are attached and respected such as Abdal, Ali,
Baba, Çerçi, Dede, Eren, Ese, Haydar, Hasan, Hüseyin, Nalcı, Kalender are also known as
place names. Of these, Tahtacı is also used to indicate a professional group and a Turkish tribe
whose roots go back to ancient times. Tahtacı has become the name of people belonging to
different Turkmen tribes, clans and communities engaged in woodwork. However, this group
has its own unique customs and rituals. For this reason, Tahtacı Turkmens have attracted more
attention than other Alevi groups. Many local and foreign researchers have conducted research
on the origins and beliefs of the Tahtacı Turkmens and put forward different views about them.
However, the subject has been rarely addressed in terms of history. Until now, it was known
that the Tahtacı Turkmens lived mostly in the provinces of Adana, Mersin, Antalya, Aydın,
Muğla, Manisa, İzmir, Balıkesir, Çanakkale. However, in the census records of the last quarter
of the 15th century and the 16th century, traces of this group can be found in the Araç and
Küre districts of Kastamonu. In the aforementioned censuses, communities such as Tahta
Community (Araç), Tahtaciyan-ı Küre Community (Küre), Tahtaluyı other Yaylağı (Tosya),
Ağaçeri (Sinop), Ağaççıyan Community (Daday), Ağaçcıyan-ı Mağara-ı Küre Community
(Küre) were recorded in several villages of Küre and in one village of Araç. In fact, groups
close to or thought to be related to this group such as Abdal, Baltacı, Bıçakçılar (Bıçkıcılar),
Çerçi, Çubukçu, Hızarcı etc. and Tahtacı tribes such as Aydınlı, Alcı, Çaylak, Çerçili, Çoban
(Çobanlı), Eseli, Evciler, Gökçeli, Kabakçı, Kabaklı, Kâhya, Nalcı, Neccar are also found as
place names in the Kastamonu region. In this study, the origin of Tahtacı Turkmens, Tahtacı
Turkmens in Kastamonu and its districts and their related tribes, tribes and communities, their
connections with Turkestan Turks will be discussed based on place names and beliefs.

Anahtar Kelimeler

takhta , takhtacı , takhtalı , takhtacılar , ağaçeri , ağaccıyan , ağaçcıyan-ı küre community

Etik Beyan

I declare that this study is an original study; that I have acted in accordance with scientific ethical principles and rules in all stages of the study, including preparation, data collection, analysis and presentation of information; that I have cited all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes to the data used, that I have accepted all terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE) and that I have complied with ethical duties and responsibilities. I declare that I accept all moral and legal consequences that will arise in the event that a situation contrary to this declaration I have made regarding the study is detected at any time.

Kaynakça

• 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri II, T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 1994.
• Grenard, Ferdinand. Le Turkestan Chinois et Ses Habitants, éditeur: Ernest, (Paris: leroux) 1898.
• Halaçoğlu, Yusuf. Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar, (1453-1650) C. I-V, Ankara: Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2009.
• Kaynar, Salim. Kastamonu Vilâyetnâmelerinde Tosya Kazası (1869-1903), Tosya Belediyesi Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Şeşen, Ramazan. İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2010.
• Akçokraklı, Osman. Kırım’da Tatar Damgaları, İstanbul, 1983.
• Akgül, Başak. Being a Forestry Labourer in the Laten Ottoman Empire: Debt Bondage, Migration, and Sedentarization, International Review of Social History, 67/3, 2022.
• Akın, Bülent. “Alevi mi? Kızılbaş mı? Şia mı? “Alevi” Sözcüğünün Tarihte Bugünkü Anlamıyla Kullanımına Dair Birtakım Yeni Mülahazalar”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi / 2023 / 28.
• Aksoy, Mustafa. “Tarih Sosyolojisi Açısından Kazayağı Damgasının Sibirya’daki Kalbak Taşkaya Resim Alanından Türkiye’ye Yolculuğu ve Tahtacı İnancındaki Yeri”, (Haz: A. Yılmaz Soyyer), Uluslararası Hacı Bektaş Velî ve Takipçileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul: Türk Ocağı Yayınları, 2020.
• Aksoy, Mustafa. “Moğolistan’dan Altaylardan Türkiye’ye Gelen Kazayağı Damgası”, İstanbul: Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, İstanbul, 2022.
• Asan, Veli. “Tahtacı Kimliği ve Tahtacı İnanç Merkezleri”, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I, Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Ataniyazov, Sultanşaa. Slovar turkmenskih etnonimov/Pod red. P. Azimova, M. Annanepesova.-A. Ilım. Aşgabad, 1988.
• Ay, Zahide. “Doğu Türkistan’da Ahmet Yesevi, Yesevilik ve Yesevi Geleneği”, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı:20, 2019.
• Aytaş, Gıyasettin. “İttihat ve Terakki Döneminde Adana Valiliği Tarafından Tahtacı Yörükler Hakkında Hazırlanan Bir Rapor”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 63 (Ocak 2013), 59-76.
• Azerbaycan Toponimlerinin Lügatı, I, (ATL) İkinci Cild, Şar-Garb, Bakı, 2007.
• Azerbaycan Toponimlerinin Lügatı, II, (ATL) İkinci Cild, Şar-Garb, Bakı, 2007.
• Baha Said. “Anadolu’da Alevi Zümreleri, Tahtacı, Çetmi, Hardal Türkmenleri Yahut Yanbatır Zümresi,” Alevilik Bektaşilik Türk Yurdu Yazıları, Ed. E. Aksoy, Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 2018.
• Bekaroğlu Ahmet - Gezici Mustafa, “Türk Boylarının İzinde Damgalar Üzerine Bir İnceleme (Orhun’dan Kastamonu’ya)”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum / Education And Society In The 21st Century Cilt / Volume 11, Sayı / Issue 33, Winter / Kış, 2023.
• Bent, Theodor. “Küçük Asya’nın Yörükleri”, İngilizceden Notlar Ekleyerek Çeviren: Ufuk Ali Kaftanlı, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi /23, 2021.
• Birdoğan, Nejat. “Anadolu Alevi Ocaklarının Kuruluşu, İşlevleri, Yayılmaları”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, I. Cilt, Genel Konular, Ankara: Feryal Matbaası, 1992.
• Çağatay, Nejat. “Tahtacılar”, MEB İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, İstanbul, 1979.
• Çandarlı, Şahin Aslı. “Türk Kültüründe Kaz ve Kazayağı Tamgası”, (Editör: Mehtap Dinçer), 6. International Conference on History&Culture, April 22-24, Proceedings Book, Antalya, 2022.
• Çıblak, Nilgün. Mersin Tahtacıları, Halk Bilimi Araştırmaları, Ankara: Ürün Yayınları, 2005.
• Çıblak, Nilgün. “Tahtacılarda Ateş ve Ocak Kültü”, 2. Uluslararası Türk Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, 1. Cilt, (Ed: Dr. Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül), 17-18-19 Ekim, Ankara, 2007.
• Coşkun Çıblak, Nilgün. “Tahtacılar ve Tahtacı Ocaklarına Bağlı Oymaklarının Yerleşim Alanları” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 68, (2013), 33-54. Derleme Sözlüğü I, A., 2. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1993.
• Engin İsmail, “Tahtacılar: Kimdir ve Kökenleri Nereden Gelir?” – 3, Toplumsal Tarih, Cilt:5, Sayı:28, Nisan. (1996)
• Engin, İsmail. Tahtacılar, Tahtacı Kimliğine ve Demografisine Giriş, İstanbul: Ant Yayınları. 1998.
• Engin, Havva - Engin, İsmail (hzl.), Alevîlik, İstanbul: Kitap Yayınları, 2004.
• Eröz, Mehmet. “Türk İçtimai Hayatında Totemizm İzleri”, İslam Tetkikleri Dergisi 4 Mart, 2012.
• Erpolat, Mehmet Salih. “Osmanlı Arşiv Belgelerinden Türkmen- Alevi Varlığını Tespit Etmenin Zorluğu ve İmkânları Diyarbekir Vilayeti Örneği” Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi / 2016 / 13.
• Ersal, Mehmet. Veli Baba Sultan Ocağı, Alevi-Bektaşi Kültür Enstitüsü, 2. Baskı, Köln/ Almanya, 2015.
• Ersal, Mehmet. “Aleviliğin Kurumsal Yapısında Değişim ve Dönüşüm: Ocak Sisteminden Tarikat ve Süreklere Evriliş”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı:26, 2022.
• Erten, Süleyman Fikri. “Teke Vilâyeti’nde Tahtacılar”, Alevilik Bektaşilik Türk Yurdu Yazıları, Ed. E. Aksoy, Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 2018.
• Gökbilgin, M. Tayyip. Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fâtihan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:748, 1957.
• Güllüdağ, Nesrin, “Türklerde Damga Geleneği ve Nogay Türklerinin Damgaları Üzerine Bir İnceleme”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt:3, Sayı:6, Ocak, Türkiye, 2015.
• Gülten, Sadullah. “Kökler ve Dallar: Tahtacı Alevilerinin Menşei ve Tahtacı Cemaatleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 95, (Eylül 2020), 143-167.
• Günşen, Ahmet. “Türkiye Türkçesi Ağızlarında ‘Alevi-Bektaşi’ Anlamlı Söz Varlığı Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 52 (Aralık 2022), 101-124.