KIRGIZİSTAN’DA DİNÎ BAYRAMLARIN FOLKLORİK BOYUTU: BAYRAM RİTÜELLERİ

Yıl 2025, Sayı: 115, 277 - 300, 21.09.2025

Camila Coraeva , Şohimardan Orunbekov , Yusuf Gökalp , Ahmet Düzenli

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1724099

Öz

İslamiyet, Kırgızların hayatında tarihten günümüze yönlendirici bir yere sahip olmuştur. Kırgızlar, İslam dinini bütün boyutlarıyla yaşayan ve kendine özgü yorum ve uygulamalara sahip olan bir toplumdur. Kırgız toplumu Hanefî-Maturidî-Yesevî geleneği benimseyen coğrafyanın ve Türk topluluklarının önemli bir parçasıdır. Günümüz Kırgız toplumunda dinî bayramlarda uygulanan ritüeller, okunan dualar, kutlama ifadeleri, misafir ağırlama ve ikram biçimleri İslam dini ile bütünleşmiş Kırgız değerlerinin, Kırgız halkının dini yorumlama biçiminin önemli tezahürleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kırgızların dinî yaşamında önemli bir yere sahip olan Ramazan ve Kurban bayramları hem dinî bir ibadet hem de kardeşlik, birlik ve dayanışma günleridir. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de bayramlar büyük bir coşku ve duygu yüklü olarak kutlanmaktadır. Bu çalışmada da dinî bayramların günümüz Kırgız toplumunun hayatında ne şekilde yer aldığı, Kırgızların bu bayramlara yaklaşımı, uygulanan ritüeller, yapılan dualar ve kutlama sözleri, dilek ve temenniler üzerinde durulmuştur. Elde edilen bulgulardan hareketle dinî bayramların günümüz Kırgız toplumundaki yeri, önemi, etkileri ve özellikle Anadolu’da yaşanan dinî bayramlarla ilişkisi anlamaya çalışılmıştır. Çalışma, günümüz Kırgız toplumunun dinî hayatının folklorik boyutunun anlaşılmasına yönelik veriler ortaya koymaktadır. Çalışmada Orta Asya/Türkistan’da yaşayan Türk toplulukları ile Anadolu’da yaşayan Türkler arasındaki dinî ve kültürel ilişkinin tarihsel ve güncel yönünün daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Hanefî-Maturidî-Yesevî din anlayışının günümüz Kırgız toplumundaki yansımalarını görebilmek de bu çalışmanın hedefleri arasındadır. Bu çalışma Kırgızların tarihi, kültürü, dinî inanışları, Kırgız dili ve edebiyatı üzerine yapılan çalışmaların yanı sıra din adamları ve toplumun önde gelen kimseleriyle yapılan görüşmeler ve bu çalışmayı yürüten akademisyenlerin gözlem ve deneyimlerine dayanılarak hazırlanmıştır. Çalışma neticesinde Kırgızların bayramı anlama ve yaşama biçiminin hem İslam dini tarafından arzu edilen hem de kültürlerini yaşatacak şekilde; bayramlar için önceden hazırlık yapılması, bayram günlerinde temiz ve güzel elbiselerin giyilmesi, abdest alınması, kişisel temizliğin yapılması, güzel kokular sürülmesi, insanlara karşı güler yüzlü ve hoşgörülü olunması, ikramlarda bulunulması ve çokça sadaka verilmesi gibi hususları içerdiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızlar , İslam , Dini Bayramlar , Bayramlaşma , Dua

THE FOLKLORIC DIMENSION OF RELIGIOUS FESTIVALS IN KYRGYZSTAN: FESTIVAL RITUALS

Öz

Islam has held a guiding role in the life of the Kyrgyz people from the past to the present. The Kyrgyz are a community that lives Islam in all its dimensions and has its own unique interpretations and practices. The Kyrgyz society constitutes an important part of the geography and of the Turkic communities that have embraced the Hanafi-Maturidi-Yesevi tradition. In today’s Kyrgyz society, the rituals performed during religious festivals, the prayers recited, the expressions of celebration, the ways of receiving guests and offering hospitality stand out as important manifestations of Kyrgyz values integrated with Islam and of the Kyrgyz way of interpreting religion. Religious festivals such as Ramadan and Eid al-Adha, which hold a significant place in the religious life of the Kyrgyz, are not only acts of worship but also days of brotherhood, unity, and solidarity. As in the past, these festivals are still celebrated with great enthusiasm and emotional depth. This study focuses on how religious festivals are situated in the life of contemporary Kyrgyz society, the Kyrgyz people’s approach to these festivals, the rituals performed, the prayers recited, and the words, wishes, and greetings expressed. Based on the findings, the study seeks to understand the place, importance, and effects of religious festivals in today’s Kyrgyz society, particularly in relation to the religious festivals experienced in Anatolia. The study presents data aimed at understanding the folkloric dimension of the religious life of contemporary Kyrgyz society. It also seeks to contribute to a better understanding of the historical and contemporary aspects of the religious and cultural relationship between the Turkic communities living in Central Asia/Turkistan and the Turks living in Anatolia. Another objective of this study is to observe the reflections of the Hanafi-Maturidi-Yesevi understanding of religion in today’s Kyrgyz society. This research is based on studies of Kyrgyz history, culture, religious beliefs, language, and literature, as well as interviews with religious leaders and prominent figures of society, along with the observations and experiences of the academics conducting the study. As a result, it has been concluded that the Kyrgyz way of understanding and celebrating religious festivals encompasses both what Islam encourages and what helps preserve their culture: preparing for the festivals in advance, wearing clean and fine clothes on festival days, performing ablution and personal hygiene, applying pleasant fragrances, being cheerful and tolerant towards others, offering hospitality, and giving abundant charity.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz People , Islam , Religious Festivals , Festival Greetings , Prayer

Kaynakça

• Akmataliyev, Abdıldacan. Kırgız Folkloru ve Tarihi Kahramanlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2001.
• Akmataliyev, Abdıldacan (Ed.). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü I-III. Bişkek: Avrasya Press, 2015.
• Alaguşov, Balbay. Eldik Mayramdar. Bişkek: 1993.
• Alibekiroğlu Eren, Fatmanur. Akılcılık, Mürcie ve Ebû Hanife Çizgisinde Bir Oluşum Olarak Ashâbu’r-Rey. Ankara: Gece Akademi, 2019b.
• Alibekiroğlu Eren, Fatmanur. Ebu Hanife ve Mezhepler Tarihi İçerisindeki Yeri. Ankara: Gece Akademi, 2019a.
• Alibekiroğlu Eren, Fatmanur. Hanefilik-Mu’tezile İlişkisi: Akılcı-Hadari Anlayışın Kesişim Noktası. Ankara: Fecr, 2023.
• Aras, Özgü M.. “Arefe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/351-352. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Arvas, Abdulselam. “Kırgız Şecereleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4/2 (2016), 103-115.
• Asanov, Emil. Kırgız Tarihi Boyunça Kıskaça Ansiklopodi. Bişkek: 2003.
• Bayraktar, İbrahim. “Bayram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/259-261. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Bektenov, Z.- Bayciyev, T. Kırgız Adabiyatı. Bişkek: Mektep, 1993.
• Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Taihi. Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa. “İslâm Akâidini Öğretim Aracı Olarak Şiir: Kasidetü’l-Emâlî Örneği”. Uluslararası Ali b. Osman el-Ûşî Sempozyumu Bildirileri, Oş/Kırgızistan, (2018), 173-183.
• Çeribaş, Mehmet. “Kırgız Şecerecilik Geleneğinde Türk Boyları Meselesi ve Oğuz Kaan”. Türk Kültürü 1 (2012), 61-78.
• Erdem, Mustafa. “Kırgızistan’da Dini Hayat”. Türk Yurdu, 171 (2002), 74-76.
• Erdem, Mustafa. Kırgız Türkleri. Ankara: ASAM Yayınları, 2000.
• Erşahin, Seyfettin. Kırgızlar ve İslamiyet-Göçebe Bir Türk Boyunun İslamlaşma Tarihi Üzerine Bir Deneme. Ankara: SEK Yayınları, 1999.
• Esengeldiyev, S. Uluttuk Cana Dinî Traditsiyalar Cönündö. Frunze: Mektep, 1969.
• Gökalp, Yusuf. “Orta Asya’da Dini-Toplumsal Kimliğin Bir Tezahürü Olarak Hanefi-Mâtürîdî-Yesevilik- Tarihsel Arka Plan”. Uluslararası Orta Asya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Bişkek: 2018.
• Gökalp, Yusuf. “Türk Din Anlayışı: Hanefilik-Mâtürîdîlik-Yesevilik”, İslam Mezhepleri Tarihi II, ed. Yusuf Gökalp-Nail Karagöz. 291-303. Ankara: İlahiyat yayınları, 2022.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Ahmed Yesevi, Yesevilik ve Türk Müslümanlığı Tartışmaları”, I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2016.
• Karasayev, Üsöyün. Nakıl Sözdör. Bişkek: Kırgızistan Basması, 1995.
• Kenensarin, Börü, “Kırgızdın Eski Mayramdarı”. Kırgızdar. Bişkek: Keneş Cusupov 1993.
• Kenzheshov, Arslanbek. Kırgızistan’ın Din Politikaları ve Dini Kurumlar. Yüksek Lisan Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Kozukulov, Timur. “Tarihî Süreçte Orta Asya ve Kırgızistan’da Din Siyaseti ve Eğitimi”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 24 (2005), 167-182.
• Kutlu, Sönmez. Alevilik-Bektaşilik Yazıları. Ankara: Ankara Okulu, 2008.
• Kutlu, Sönmez. “Kırgızistan’da Ramazan ve Dini Bayramlar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 42 (2007), 137-164.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş, İstanbul: Dem Yayınları, 2010.
• Kutlu, Sönmez-Aydınlı, Osman. “Ehl-i Sünnet’in Fıkhi Boyutu”, İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat. 423-450. Ankara: Grafiker, 2012.
• Mambetkazı, Eminali. “Irım-Cırım,Kaada Salttardan”. Kırgızdar. Bişkek: IV (1997).
• Moldaliev, O. A. Din Çöyrösündögü Mamlekettik Sayasat Jana Kırgızistandagi Negisgi Dini Agımdar. Bişkek: 2015.
• Murzaraimov, Bakıt – Köylü, Mustafa. “Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan’da Yaygın Din Eğitimi Faaliyetleri ve Camiler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 193-211.
• Okyay, Zeki-Akman, Erdoğan. “Günümüz Kırgızistan Toylarında Yaşatılmakta Olan Somut Geleneksel Kültürel Değerler”, Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 7/2 (2022), 230-243.
• Öğretici, Bekir. “SSCB Döneminde Uygulanan Din Politikalarının Türkistan Coğrafyasındaki Etkileri”, Türk Dünyası Araştırmaları 136/270 (Ekim 2024), 329-344.
• Öskönbay, Zuuridinov. “Kut jana anın işenimdegi ordu”, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi, 26 (2019), 75-85.
• Polat, Fazlı. “Sosyal Bütünleşme Baglamında Kırgızistan'ın Din Devlet ve Toplum İlişkilerine Genel Bir Bakış”. Ekev Akademi Dergisi 9/25 (Güz 2005), 161-174.
• Polat, Kemal. "Kırgız Türklerinin Günlük Hayatında Gelenekler ve Halk inanışları". Türkler. Ed. Hasan Celal Güzel- Kemal Çiçek- Salim Koca. 19/551-566. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002/a.
• Polat, Kemal. “Kırgızistan da Dini Günler ve Bayramlar". Dini Araştırmalar 5/14 (2002), 169-182.
• Polat, Kemal. “Sovyet Öncesi ve Günümüzde Kırgızistan' da Dini Durum”. Yeni Türkiye 96 (2017), 409-423.
• Polat, Kemal. Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Sadıkcan, Kemaluddin Karı-T. Kenceev, “Kadır Tün”, Oş Canırıgı Oş: 2000.
• Sarıkaya, Saffet. İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Seydaliuulu Akmataliyev, Amantur. Kırgızdın Köönörbös Döölöttörü. Bişkek: Şam, 2000.
• Şeker, Fatih. “Kutadgu Bilig Tasavvufi açıdan Nasıl Okunabilir?”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 24 (2010), 25-62.
• Şık, İsmail (2017). “İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik”, Kelam I Kelam Tarihi ve Kelam Okulları, Ankara: Gece Kitap, 2017.
• Topchubaev, Kubatali. “Kırgızistan’da İslam Yorumunu Etkileyen Faktörler”. İslam ve Yorum, Ed. Fikret Karaman, 3/355-373. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017.
• Toprak, Mehmet Said. “Ûşî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42/230-231. Ankara: TDV Yayınları, 2012.