Öz
Ayaz İshakî, tanınmış Tatar aydınlarından olup, yazdığı tiyatro eserleri,çıkardığı gazeteler ve Rusya Müslümanlarının siyasî hareketlerindeki aktifrolü ile öne çıkmıştır. 1901 yılından başlayarak Kazan ve başka yerlerdefaaliyet göstermiş, Sovyet döneminde yönetimle ters düştüğü için ülkesiniterk etmek zorunda kalmış, bundan sonra faaliyetlerini Avrupa’da ve Türkiye’dedevam ettirmiştir. İshakî, Genç Türkler döneminde ve Cumhuriyetinilk yıllarında Türk basınındaki yazıları ve tartışmalarıyla da tanınmaktadır.Mücadeleci kişiliğinin yanında, fikir hayatındaki keskin dönüşleridikkati çekmektedir. Bu makalede özellikle İshakî’nin bu yönü tartışılmış,Rusya’da yaşadığı dönemde fikrî oluşumuna tesir eden unsurlar analizedilmiştir. Onun fikrî gelişimine yön veren unsurların doğru bir şekildeanlaşılabilmesi için, farklı yaklaşımlar sunan ve bazıları daha önce hiçkullanılmayan kaynaklar mukayeseli olarak incelenmiştir. Başlangıçtasosyalist olmakla birlikte, millî gayelerin de peşinde olduğu, 1901-19 yıllarınınhareketli atmosferi içinde çok aktif bir rol oynadığı ve bu süreçte edindiğideneyimlerin de etkisiyle giderek daha fazla kendi halkının sorunlarıüzerinde yoğunlaştığı ve milliyetçiliğe doğru evrildiği anlaşılmaktadır. Bununlaberaber, onun milliyetçilik anlayışında, gençlik yıllarında edindiğiinkılâpçılık, halkçılık ve insanperverlik gibi unsurları daima muhafazaettiği görülmektedir. Ondaki hızlı dönüşümleri ise, muhaliflerinin iddiaettikleri gibi ”döneklik“ olarak nitelemek yerine, fikrî tekâmül şeklindedeğerlendirmek gereği ortaya çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Ayaz İshakî Kazan Tatarları Ceditçilik Narodnik (Halkçılık) hareketi Tañ Yoldızı
Öz
Ayaz Ishaki or Gayaz Iskhakiy was famous Tatar dramatist, journalist and prolificwriter. He was also a political activist with his socialist and later nationalist ideas. Upto 1919, he wrote 29 dramas in Tatar and became very popular among the Muslims ofRussia. He also played an important role with his journalistic and political activitiesbetween 1901 and 1919 in Russia. Due to his opposition to the new regime, he left theSoviet Union and continued his activities in Europe and Turkey. Ishaki was wellknownin Turkey as well with his polemical essays in Turkish press during the YoungTurk and the Republican eras. Besides his active personality, Ishaki was also known forhis radical shifts in his ideological career. This survey focused exactly on this aspect ofIshaki by analyzing elements that had made impact in the formation of his intellectualdevelopment. In order to understand these elements, the research examined varioussources and contradicting approaches. Although his orientation toward socialism seemscontradicting with his pursuing Tatar national demands, the research came to concludethat these were logical considering the milieu of his time. His understanding ofnationalism includes elements of his revolutionary, humanistic and Populist Narodnic values. The radical changes in his ideological orientation, therefore, should be regarded asintellectual evolution, rather than being opportunistic turnings according to the winds ofthe times.
Anahtar Kelimeler
Ayaz (Gayaz) Iskhakiy the Volga Tatars Jadidism Narodnichestvo (Populism) Tañ Yoldizi
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Nisan 2011 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2011 Sayı: 24 |