“HÜSEYNİK’TEN ÇIKTIM ŞEHER YOLUNA”: HARPUT TÜRKÜSÜNDE YAŞAYAN TELGRAFÇI ÂKİF EFENDİ

Yıl 2023, Sayı: 49, 1 - 22, 17.07.2023

Ömer Koçyiğit

Öz

Bu makale Elazığ-Harput yöresine ait Âkif türküsü veya daha bilinen adıyla Hüseynik türküsüyle ilgilidir. Güftesinde telgrafla ilgili ifadeler bulunan bu türkünün, Harput Telgrafhanesi’nde görev yapan Âkif isimli bir memurun ânî ölümü üzerine yakıldığı söylenmektedir. Türkünün muhtelif hikâyelerinde güftede geçen bazı isimlerin Âkif’le olan irtibatı söz konusudur. Sözlü kültürde var olan rivayetlerin doğru olup olmadığına odaklanan bu çalışma, Osmanlı kaynaklarından hareketle türkünün başkahramanı Âkif Efendi’yi, türküde geçen Ati Hanım ve Lütfi gibi isimleri araştırmakta; arşiv belgeleri, salnâmeler ve hatıratlar üzerinden hayatı hakkında fazla bilgi olmayan bir taşra memurunun yaşam öyküsünü gün yüzüne çıkarmaktadır. Türkünün hikâyesini tetkik ederek birtakım söylentileri düzeltip bazı bilgilere açıklık getiren bu makale, kültürel bir devamlılıkla günümüze taşınan türküler üzerinden mikro-tarih ve biyografi çalışmaları için bir örnek sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Türkü, Biyografi, Telgraf, Harput

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Kaynakları
• BOA, DH.MKT. (Dahiliye Mektubi Kalemi), nr: 1638/44, 5 Temmuz 1305 /17 Temmuz 1889).
• BOA, DH.MKT., nr: 1751/108, 29 Zilhicce 1317 / 16 Ağustos 1890.
• BOA, DH.MKT., nr: 1753/86, 5 Muharem 1308 / 21 Ağustos 1890.
• BOA, DH.MKT., nr: 1760/51, 26 Muharrem 1308 / 11 Eylül 1890.
• BOA, DH.SAİDd., nr: 54/215, 12 Cemaziyelahir 1312 / 11 Aralık 1894.
• BOA, DH.SAİDd. (Dahiliye Defterler), nr: 54/215, 12 Cemaziyelahir 1312 /11 Aralık 1894.
• BOA, İ..DH.. (İrade Dahiliye), nr: 1190/93130 (1), 13 Receb 1307 / 5 Mart 1890.
• BOA, İ..DH.., nr: 1190/93130 (4), 8 Muharrem 1308 / 24 Ağustos 1890.
• BOA, ŞD. (Şura-yı Devlet), nr: 939/47 (1), 14 Safer 1313 / 6 Ağustos 1895.
• BOA, ŞD., nr: 939/47 (2), 8 Temmuz 1311 / 20 Temmuz 1895.
• BOA, Y..A...RES. (Yıldız Resmi Maruzat), nr: 48/44 (1), 4 Zilhicce 1306 / 1 Ağustos 1889.
• BOA, Y..A...RES., nr: 48/44 (2), 2 Mayıs 1305 / 14 Mayıs 1889.
• BOA, Y..A...RES., nr: 48/44 (3), 5 Temmuz 1305 / 17 Temmuz 1889.
• Diğer Yayınlar
• “Telgraf Nizamnâmesi”, Düstur, c. 2, Matbaa-i Amire, İstanbul 1290.
• CAUNCE, Stephen, Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi, çev. Bilmez Bülent Can ve Alper Yalçınkaya, Tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul 2001.
• HALAÇOĞLU, Ahmet, “Elazığ”, DİA, İstanbul 1994, X, 551-552.
• MEMİŞOĞLU, Fikret, Harput Ahengi, Matbaa Teknisyenleri Basımevi, İstanbul 1966.
• ÖZBARAN, Salih, Tarih, Tarihçi ve Toplum: Tarihin Çağrışımı Doğası Tarihçilik ve Tarih Öğretimi Üstüne Düşünceler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• ÖZMEN, Serdar, Sâlnamelere Göre Ma‘mûretülazîz Vilayetinin İdari Yapısı (1881-1908), Fırat Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2009.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, c. 1, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbekir 1302.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Litografya Matbaası, Diyarbekir 1287.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Litografya Matbaası, Diyarbekir 1288.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Litografya Matbaası, Diyarbekir 1290.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Litografya Matbaası, Diyarbekir 1291.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Litografya Matbaası, Diyarbekir 1292.
• Salnâme-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Litografya Matbaası, Diyarbekir 1293.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1301.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1305.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1307.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1308.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1310.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1312.
• Salnâme-i Vilayet-i Ma‘mûretülazîz, Ma‘mûretülazîz Vilayet Matbaası, 1325.
• Salnâme-i Vilayet-i Trabzon, Trabzon Vilayeti Matbaası, Trabzon 1289.
• SUNGUROĞLU, İshak, Harput Yollarında, c. 3, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı, İstanbul 1961.
• TAŞBİLEK, Şemsettin, Bize Harputlu Derler: Elazığ Müzik Kültürü, c. 2, Başarı Dergisi, Bursa 2012.
• THOMPSON, Paul, Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih, çev. Şehnaz Layıkel, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• YAPICI, Süleyman, Osmanlı Salnâmelerinde Harput (1869-1908), Eleskav Yayınları, Elazığ 2009.
• YARMAN, Arsen, Palu-Harput 1878: Çarsancak, Çemişgezek, Çapakçur, Erzincan, Hizan ve Civar Bölgeler, c. 2, Derlem Yayınları, İstanbul 2010.
• YUCASU, Ahmet Tevfik, Lokman Tasalı ve Harput Mûsikîsi, Fırat Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2014.
• İnternet Kaynakları
• https://www.youtube.com/watch?v=AYjQ1Yc4YYc Erişim Tarihi: 05/02/2023