Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa’nın Amasya Sürgünü Sırasında Sadık Paşa'ya Gönderdiği Mektuplar (1871-1872)

Yıl 2023, Sayı: 50, 125 - 156, 24.12.2023

Hasan Ali Çakmak

Öz

Bu makale Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa’nın Amasya sürgünü sırasında mahmîsi Sadık Paşa’ya gönderdiği mektupların yeni harflere aktarılmasını ve dönemin siyasi iklimi bağlamında değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Osmanlı Arşivi’nde Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.) fonunda kayıtlı ve ilk defa bu makalede yayınlanacak olan vesikalar, Sadrazam Mahmud Nedim Paşa’nın, selefi Âli Paşa’nın bürokrasi içerisindeki kadrolarını tasfiye ettiği, memur maaşlarında yüksek kesintiler yaptığı ve keyfi uygulamalar yürüttüğü bir zaman aralığında kaleme alınmıştır.
Mevcut literatürde ketumiyeti malum ve resmî söylemin bir parçası halindeki arşiv belgelerinden yararlanılarak ele alınan bu dönemin daha iyi anlaşılabilmesi için örneğine az rastlanan bu mektupların translitere ve analiz edilmesi elzemdir. Rüşdü Paşa gibi Âli Paşa’ya yakın ve gadre uğrayanlar arasında sayılan bir ismin anlatısı olarak ehemmiyeti haiz vesikalar, Paşa’nın ikbal mücadelesini, geçim sıkıntılarını ve irtibat kurmayı arzuladığı siyasi klikleri açığa çıkarabilmek açısından kişisel anlamda da önemli ipuçları taşır. Bu bağlamda bu makale Paşa’nın hayat hikâyesine kısaca değindikten sonra politik ve şahsî açıdan mektuplarının içeriğine odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa, Mahmud Nedim Paşa, Yusuf İzzeddin Efendi, Âli Paşa, Sadık Paşa

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), (Kağıthane, İstanbul)
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE) 25/7.
• İrade, Dâhiliyye (İ.DH) 669/46561.
• Kaynak Eserler ve İncelemeler
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak‘a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, haz. Münir Aktepe, TTK, Ankara 1991, XIV.
• Ahmet Mithat Efendi, Üss-i İnkılap, haz. İdris Nebi Uysal, Dergâh, İstanbul 2013.
• AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Merkez Bürokrasisi (1836-1856), Timaş, İstanbul 2018.
• ———. “Mahmud Nedim Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVII, 374-376.
• ———. Yusuf İzzeddin: ikbal idbar intihar, Timaş, İstanbul 2022.
• ———. “Müsrif, Fakat Hayırsever: Pertevniyal Valide Sultan”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt 47, Sayı 47, İstanbul 2016, 307-352.
• Ali Rıza ve Mehmet Galib, Geçen Asırda Devlet Adamlarımız: XIII. Asr-ı Hicride Osmanlı Ricali, haz. Fahri Çetin Derin, Tercüman Gazetesi, İstanbul 1977, II.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1992.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Sâdık Mehmed Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXV, 397-399.
• BEYHAN, Mehmet Ali, “Şirvânîzâde Mehmed Rüşdü Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, 209-210.
• ÇAKMAK, Hasan Ali, Meclis-i Âlî-i Hazâin: teşkilat yapısı ve faaliyetleri (1860-1866), Çizgi Kitabevi, Konya 2023.
• ———. Bâbıâli’de Bir Ömür: Mehmed Esad Safvet Paşa, Timaş Akademi, İstanbul 2023.
• ÇAPAR, Onur, “Fransız Gazetelerine Göre Osmanlı’da Bir Fransız Kredi Kuruluşu: Crédit Générale Ottomane (İtibar-ı Umumi Bankası)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 23, Sayı 4, İzmir 2021, 1451-1476.
• ERGİNLİ, Zafer ve İbrahim EROL, “İsmâil Sirâceddîn-i Şirvânî-i Kürdemirî ve Kafkaslarda Nakşibendiyye - Hâlidiyye Kolları”, Usul İslam Araştırmaları, Cilt 33, Sayı 33, İstanbul 2020, 131-159.
• FETTAHOĞLU, Kübra, Bir Tanzimat Bürokratı Ahmed Cevdet Paşa (1823-1895), Timaş Akademi, İstanbul 2021.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, Dergâh, İstanbul 1982, I.
• ———. Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, Dergâh, İstanbul 1982, II.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, haz. Nuri Akbayar ve Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, V.
• ÖZCAN, Tahsin, “Mehmed Rüşdî Paşa (Şirvanîzade)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, II, 179-180.
• SADIKOĞLU, Sevil, “Mahmud Nedim Paşa’nın Bürokraside Gerçekleştirdiği Büyük Tenkihat (7 Eylül 1871-31 Temmuz 1872)” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Maliye Teşkilâtı Tarihi (442-1930), Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu, Ankara 1977, III.
• ———. Son Sadrazamlar ve Başvekiller, Ahmed Said Matbaası, İstanbul 1942, II.
• POLAT, Mustafa, “Mahmud Nedim Paşa” Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2003, 125.
• TOZAL, Ayşe, “Şirvanizâde Mehmed Rüşdi Paşa'nın Hayatı, İdarî ve Siyasî Faaliyetleri” Yüksek Lisans, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Web Wayfası https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/amasya/TurizmAktiviteleri/yukari-turbe---sirvanli-ismail-turbesi---