Taş ve Melek: Kadı Burhaneddin’in Bir Beytini Anlamlandırmak

Yıl 2024, Sayı: 51, 227 - 242, 16.07.2024

Abdullah Uğur

Öz

Bu makalede Anadolu’da gelişen edebiyatın öncü isimlerinden şair, fakih ve devlet adamı Kadı Burhaneddin’in şiir dünyası ele alınacak; şairin metinlerarasılık ile kültürel birikimi Türkçeye nasıl aktardığı ve şiirin anlam dünyası içerisinde onu ne şekilde kullandığı gösterilmeye çalışılacak ve divanında geçen bir beyit üzerinden özellikle kısas ı enbiyâ ve acâibü’l mahlukât literatürü ile Fars şiirinin mecazlarının Kadı Burhaneddin’de nasıl karşılık bulduğuna işaret edilecektir. Bu bağlamda Kadı Burhaneddin’in 1166 numaralı gazelinin beşinci beytinde geçen “ferişte” ve “hacer” kelimeleri arasındaki ilişki üzerinde durulacak, beytin çok katmanlı yapısı içerisinde bu kelimelerin şair tarafından bilinçli bir şekilde tercih edildiği ortaya konacaktır. Beytin anlamlandırılması için bu iki kelime arasındaki ilişki klasik kaynaklara atıfla açıklanmaya çalışılacaktır. Böylelikle Kadı Burhaneddin’in Türkçe şiir söylerken İslam kültürünün ortak anlatılarına atıf yapma biçimi irdelenecektir. Bunları yaparken de Kadı Burhanedddin’in şiirinde dönemin sosyal hayatının yansımaları ele alınıp onun özellikle ahi kültürü ile ilişkisinin şiirine nasıl yansıdığı üzerinde durulacaktır

Anahtar Kelimeler

Kadı Burhaneddin , Ferişte , Hacerülesved , Metinlerarası İlişkiler , Ahilik

Stone and Angel: Making Sense of a Couplet by Kadı Burhaneddin

Öz

In this article, the world of poetry of Kadı Burhaneddin, one of the important names and pioneers of the developing literature in Anatolia, who was both a poet, a jurist and a state administrator, will be discussed. It will be tried to show how the poet carries cultural accumulation into Turkish through intertextuality and how he uses it in the meaning world of poetry. In particular, how the metaphors of the literature of qisas al anbiyâ, acâibü'l mahlukât and Persian poetry find a response in Kadı Burhaneddin will be interpreted through a couplet in his divan. In this respect, the relationship between the words “ferişte” and “hacer” in the fifth couplet of Kadı Burhaneddin’s ghazal number 1166 will be emphasized, and it will be shown that these words are consciously preferred by the poet within the multi layered structure of the couplet. In order to make sense of the couplet, the relationship between these two words will be explained by referring to classical sources and thus it will be examined how Kadı Burhaneddin refers to the common narratives of Islamic culture while singing Turkish poetry. In addition, the reflections of the social life of the period in Kadı Burhanedddin’s poetry will be shown and how his relationship with the ahi culture is reflected in his poetry will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Kadı Burhaneddin , Angel , Hacerülesved , Intertextuality , Ahi order

Kaynakça

• ALGAR, Hamid, “Şed”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2010, 38, 405 6.
• Altıparmak Muhammed Efendi’nin Delâil i Nübüvvet i Muhammedî ve Şemâil i Fütüvvet i Ahmedî Adlı Siyeri, haz. Ekrem Sakar, Palet Yayınları, Konya 2023.
• ÇAĞATAY, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• DEMİREL, Kemal, 14. Yüzyılda Bir Türk Dehası Kadı Burhaneddin, Epsilon Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Dîvân ı Hâfız ı Şîrâzî, thk. Seyyid Ebu’l Kâsım Encevî i Şîrâzî, Çâphâne i İlmî, Tahran 1345.
• HACIGÖKMEN, Mehmet Ali, “Kadı Burhaneddin Devletinde Ahilerin Faaliyetleri”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, 10 11 Nisan 2003, 2003, 267 74.
• İki Fütüvvetnâme, haz. M. Fatih Köksal, Bünyamin Ayçiçeği, T.C. Ticaret Bakanlığı, Ankara 2020.
• Kadı Burhaneddin, Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1980.
• KARATAŞ, Ahmet, “Türk İslam Kültür ve Edebiyatında Kısas ı Enbiyâ Türü”, Diyanet İlmi Dergi XLIX/3, 2013, 113 26.
• KAVAKLIYAZI, Ahmet, “Kadı Burhaneddin’i Anlamak: Divanındaki Bazı Tabirlerin Çözümlenmesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 56, 21 Aralık 2022, 307 27. https://doi.org/10.21563/sutad.1222351.
• KAYMAZ, Zeki, “Kadı Burhaneddin Divanı’ndaki Bir Gazel Üzerine”, Aydın Türklük Bilgisi Dergisi VII/12, 2021, 141 50.
• KAYMAZ, Zeki, “Tıpkıbasımının Yeniden Yayınlanması Münasebetiyle Kadı Burhaneddin Divanı’nda Yeni Okuyuşlar = New Reading in the ‘Divan of Kadı Burhaneddin’ upon the Republishing of its Facsimile”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi V/4, 2021, 1632 45.
• KÖKSAL, M. Fatih, “Kadı Burhaneddin Divanında Nazım Şekilleri ile İlgili Bazı Tespitler”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni I, 2001, 465 72.
• LEVEND, Âgah Sırrı, Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.
• Muhammed b. Ya’kûb el Küleynî, el Fürû’ mine’l Kâfî, II, nşr. Muhammed Cafer Şemsüddin, Dâru’t Te’âruf li’l Matbûât, Beyrut 1413/1992.
• Seyyid Muhammed Razavî, Fütüvvetnâme i Kebîr, haz. Nedim Aydın, İber Yayınları, İstanbul 2023.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla, Osmanlı Şiiri Kılavuzu: Hâb hindî, Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi (OSEDAM), İstanbul 2022.
• TARLAN, Ali Nihad, “Kadı Burhaneddin’de Tasavvuf (Bir Gazelinin Şerhi)”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi VIII, 1958, 8 15.
• TARLAN, Ali Nihad, “Kadı Burhaneddin’de Tasavvuf III (Bir Gazelinin Şerhi)”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi X, 1960, 1 4.
• TARLAN, Ali Nihad, “Kadı Burhaneddinde Tasavvuf IV [1]”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XI, 1961, 19 24.
• Tercüme i Acâ’ibü’l mahlûkât (İnceleme Metin Dizin), haz. Bekir Sarıkaya, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2019.
• TÖREN, Hatice, “Kadı Burhaneddin Divanında Bazı Yeni Okuyuşlar”, İlmî Araştırmalar, 9, 2000, 209 19.
• TÖREN, Hatice, “Kadı Burhâneddin (Edebî ve Tasavvufî Şahsiyeti)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2001, 24, 75 76.
• Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân and His Envârü’l Âşıkîn (Introduction and Critical Edition), haz. Abdullah Uğur, Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları 140, Harvard University Press, Cambridge 2019.
• YILDIZ, Mustafa, “Kadı Burhaneddin Divanında ‘Benze ’ Fiilinin Sıra Dışı Kullanımı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi = Journal of Studies in Turkology, 37, 2015, 247 61.
• Yûnus Emre, Yûnus Emre ve Dîvân’ı, haz. Orhan Kemal Tavukçu, 1. bsk., VakıfBank Kültür Yayınları, İstanbul 2022.
• YÜCEL, Bilâl, “Kadı Burhaneddin’in Türk Dili Tarihindeki Yeri Üzerine”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni 12 13 Nisan 2001-Bildiriler II, 2001, 813 23.
• YÜCEL, Yaşar, Kadı Burhaneddin, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.