Loneliness Brought by the Post-Soviet Transition Period (Based on the stories 'Lightlessness' and 'Dance of Loneliness')

Yıl 2025, Sayı: 54, 699 - 724, 29.11.2025

Afina Barmanbay

Öz

Sovyet Sonrası Geçiş Döneminin Getirdiği Yalnızlık (“Işıksızlık” ve “Yalnızlık Dansı” Hikâyeleri Örneğinde)

Öz

20. yüzyılın sonlarından itibaren Azerbaycan ve Kazakistan’da edebiyat, SSCB’nin tüm ülkelerinde olduğu gibi, Sovyet ideolojisinden arınma dönemine girmiştir. Vatan, millet, hürriyet temalarının yanı sıra geçiş döneminin getirdiği ekonomik, psikolojik, sosyal ve manevi sıkıntılar edebî eserlere konu olmaya başlamıştır. Geçiş döneminin bütün olumsuz özellikleri ve koşulları insanların yalnızlaşmasına ve umutsuzluğa kapılmasına yol açmıştır. Bu etkiyi hem yazar ve şairlerin yaşamlarında hem de yazılı edebiyat örneklerinde görmek mümkündür. Vahşi kapitalizmin getirmiş olduğu yeni döneme aydın kesiminin tutunamaması, yabancılaşması, içe kapanması, ezilmesi ve ötekileştirilmesi sonucunda edebî eserlerde yeni aydın tipleri ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla toplumla birlikte yalnızlık uçurumuna düşen yazarlar, kendi yalnızlıklarını anlatırken toplumun duygu ve düşüncelerinin tercümanı olmuşlardır. Bu bağlamda Azerbaycan edebiyatında Neriman Abdülrahmanlı (d. 1958) ve Kazak edebiyatında Ayagul Mantay’ın (1982-2021) kaleme aldığı hikâyeler, yazarların yaşadıkları maddi, manevi, ruhsal ve psikolojik zorlukları yansıtmaktadır.
Neriman Abdülrahmanlı, çağdaş Azerbaycan edebiyatının önde gelen isimlerinden biridir. Azerbaycan-Kazakistan edebî ilişkilerinin geliştirilmesindeki hizmetlerinden dolayı Kazakistan’ın “Dostluk” madalyası ile taltif edilmiştir. Ayagul Mantay, modern Kazak nesrinin genç yeteneklerinden ve anlatıya yeni bir yön veren yazarlardan biridir. Eserlerinde yalnızlık ve ölümden sıkça bahseden Mantay, gerçek hayatta maruz kaldığı siber zorbalığa dayanamayarak intihar etmiştir.
Her karanlığın içinde bir yalnızlık ve her yalnızlığın içinde bir karanlık vardır. Karanlık ve yalnızlık içinde olan insan, her zaman ışığa, aydınlığa ve kalabalıklara özlem duyar. Makalede Neriman Abdülrahmanlı’nın “Işıksızlık” ve Ayagul Mantay’ın “Jalgızdık Bii” (“Yalnızlık Dansı”) adlı öyküleri incelenirken, yazarların kendi yaşamlarından kesitlere de yer verilmektedir. Bu iki hikâye çerçevesinde, Azerbaycan ve Kazakistan’da geçiş döneminin farklı yıllarında bir erkek ve bir kadının yaşadığı yalnızlık, bireysel ve toplumsal açıdan araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yalnızlık , Neriman Abdülrahmanlı , Ayagul Mantay , “Işıksızlık” , “Yalnızlık Dansı”.

Etik Beyan

Makalede bütün akademik etik kurallarına uyulmuştur.

Kaynakça

• ASLANLI, Araz, “Trans Hazar Enerji İş Birliğinin Türk Cumhuriyetleri Açısından Önemi”, Bilig, Güz 2017, Sy. 83, 27-51.
• BƏŞİROV, Sabir, Nəriman Əbdülrəhmanlı: işıq adamı, Çinar-çap, Bakı, 2010.
• BURAN, Ahmet, “Sovyetler Birliği ve Repressiya”, Türk Dünyasında Repressiya (Editör: İbrahim Dilek), YTB Yayınları, Ankara, 2023, 11-45.
• DEMİRYÜREK, Meral, “Kurgusal Metinlerde İkinci Kişili Anlatıcı ve Bakış Açısı”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sy. 2, 2013, 119-139.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Ankara, Akçağ Yayınları, 1993.
• ƏBDÜLRƏHMANLI, Nəriman, Yelçəkən (povest və hekayələr), Аdiloğlu, Bakı, 2004.
• ƏBDÜLRƏHMANLI, Nəriman, Dönəlgə (hekayələr, povest və roman), Qanun, Bakı, 2015.
• ƏBDÜLRƏHMANLI, Nəriman, “Rollan Seysenbayev: Xaqının ruhunu yaşadan yazıçı”, 23.09.2021, https://www.turkustan.az/news/culture/2497 (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
• ƏBDÜLRƏHMANLI, Nəriman, “Tərcümələr mənə formadan düşməmək üçün lazımdır”, 03.12.2021, https://kulis.az/xeber/media/neriman-ebdulrehmanli-hec-vaxt-maddi-ehtiyaca-gore-tercume-etmemisem-musahibe-40124 (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
• ƏHMƏDLİ, Bədirxan, Nəriman Əbdülrəhmanlının nəsri: tarixilik və müasirliyin vəhdəti, Qanun, Bakı, 2023.
• HƏBİBBƏYLİ, İsa, Azərbaycan Ədəbiyyatı Dövrləşdirmə Konsepsiyası və İnkişaf Mərhələləri, Elm, Bakı, 2019.
• ХУДАЙБЕРГЕНОВ, Нурбол, Қазіргі қазақ прозасындағы жалпыадамдық құндылықтар (1991-2016 жж.). Әл - Фараби атын. ҚазҰУ, М. О. Әуезов атын. Әдеб. және ӛнер ин-ты, Алматы, 2020.
• ИСАБЕКОВ, Дулат, “Көркемдіктің шынайы көктемі”, Жаңбырлы көктем, Жалын, Алматы, 2009, 2-4.
• KAPLAN, Mehmet, Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005.
• МАНТАЕВА, Аягүл, “Жалғыздық биі” (Әңгіме). 31.03.2014, https://massaget.kz/layfstayl/debiet/proza/17757/ (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
• MANTAY, Ayagul, “Cevher”, Kardeş Kalemler, Sy.106, 2015, 56-58.
• MANTAY, Ayagul, “Kabir Gülü”, Kardeş Kalemler, Sy.122, 2017, 51-55.
• МАНТАЙ, Аягуль, “Писатель из Казахстана отмечает в Москве конкуренцию идей, а не понтов”, 16.01.2018, https://rus.azattyq.org/a/ayagul-mantay-pisatel-iz-kazakhstana-v-moskve/28977983.html (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
• МАНТАЙ, Аягүл, “Басында екі-үш несиесі бар адамға «шынайы әдебиет оқы» дей алмайсың”, 02.02.2021, https://syrboyi.kz/adebiet/ajaguel-mantaj-basynda-eki-uesh-nesiesi-bar-adamgha-shynajy-aedebiet-oqy-dej-almajsyng-56591/ (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
• MANTAY, Ayagul, “Tənhalıq rəqsi”, Qazax nəsri: antologiya. Tərcümə və tərtib edən: Nəriman Əbdülrəhmanlı. Qanun, Bakı, 2022, 595-602.
• МАНТАЙ, Аягүл, “Бәріне үлгеруім керек”, 21.02.2023, https://adebiportal.kz/kz/news/view/aiagul-mantai-barine-ulgeruim-kerek__24394 (Erişim Tarihi: 22.06.2025).
• MEHDİYEVA, Nisbət, “Azərbaycan – Qazaxıstan Mədəni Əlaqələri (XX əsrin 60-80-ci illəri)”, Tarix və onun problemləri, No: 2, 2013, 212-218.
• MƏMMƏDOV, Əflatun, Azərbaycan Bədii Nəsri (XIX əsrin sonu, XX əsrsin əvvəlləri), Elm, Bakı, 1983.
• MORKOÇ, Ayvaz, Kazakistan Edebiyatında Hikâye, DBY Yayınları, İstanbul, 2023.
• ОМАРОВА, Гульнар, Гульжихан, Кукенова, Райхан, Туксаитова, “Роль женщин-авторов в изменении образа женщины в современной казахской литературе”, Развитие современного образования в контексте педагогической (образовательной) компетенциологии: материалы V Всерос. науч.-практ. конф. с междунар. участ., Чебоксары, 2025, 240-244.
• САГИДУЛЛИЕВА, Сандугаш, “Аягүл Мантай әңгімелеріндегі көркемдік ізденістер”, “Гуманитарлық ғылымдар тоғысындағы әдебиеттанудың жаңа парадигмалары” Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, ҚР ҰҒА академигі Зәки Ахметовтің 95 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. 4-5 мамыр 2023. Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2023, 175-180.
• SÖYLEMEZ, Orhan, Ateş, Ömer Faruk, “Türkiye ve Türk Dünyasında Modern Cumhuriyetlere Giden Süreçte Edebiyatın Rolü”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 50, İstanbul, 2023, 303-332.
• SULTANGALİYEVA, Rita, Sandugaş, Sagidulliyeva, “The Influens of the World Literary Tradiditon in Micro-Poet Works in the Period of Independence and New Arctistic Trends in the Narrratives of Aigul Mantai”, БКМУ Хабаршы, No:4, 2018, 255-262.
• ŞİMŞEK, Yaşar, “'İç Monolog' ve 'Bilinç Akışı' Tekniği Açısından Oğuz Atay’ın 'Unutulan' Hikâyesi”. Söylem Filoloji Dergisi, 4/2, 2019, 307-330.
• URL-1. https://lib.aliyevheritage.org/az/549420.html Azərbaycan – Qazaxıstan münasibətləri (Erişim tarihi: 30.08.2025).