Türk-Yunan İlişkilerinde Mutfak Savaşları: Gastromilliyetçilik Bağlamında Türk Kahvesinin Yunan Kahvesine Dönüştürülmesi

Yıl 2025, Sayı: 54, 395 - 420, 29.11.2025

Hilal İşçi Yiğit , Vahdettin Engin

Öz

Ülkelerin ulusal kimliklerini öne çıkarma arzusu, gastromilliyetçilik (yemek milliyetçiliği) kavramını ortaya çıkarmıştır. Ulusların yiyecek ve içeceklerini milli duygularla hazırlayıp dünyaya tanıtmasını sağlayan gastromilliyetçilik, aynı zamanda “ötekinden farklı olma” metaforudur. Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında yapılmaya başlanan ve yüzyıllar boyunca tüketilen Türk kahvesi, 20. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde, Türkiye ve Yunanistan arasındaki politik çatışmaların bir sembolü haline gelmiştir. Bu bağlamda ulusal kimliğin ve tarihsel hafızanın da bir ifadesi olan yiyecek ve içecekler, millileştirilerek Türk-Yunan ilişkilerinde gastromilliyetçilik eksenli tartışmalara yol açmıştır. 400 yıl boyunca Osmanlı Devleti bünyesinde Türk boyunduruğu altında yaşayan Yunanlar, Türkokratia olarak bilinen Türk hakimiyeti yıllarında öğrendikleri Türk kahvesine 1960’lı yıllardan itibaren Yunanistan’da “Yunan kahvesi” (ελληνικός καφές-Ellinikos kafes) adını vererek kendilerine ait bir kültürel miras öğesi olarak sunmuşlardır. 1964’te Kıbrıs meselesinin tırmanışı, Yunan uyruklu Rumların Türkiye’den sınır dışı edilmeleri Türk-Yunan ilişkilerinde kültürel düzeyde kopuşlara neden olmuştur. 1964’te Türkiye’den ayrılmak zorunda kalan Rumlar, Türkiye’deki yemek kültürünü Yunanistan’ın Atina ve Selanik gibi önemli kentlerine taşımışlardır. Kahve başta olmak üzere Türklere ait olan yiyecek ve içeceklerin başındaki Türk kelimesinin silinmesiyle birlikte Yunanistan’da “Türk kahvesi” ifadesi giderek terk edilmiş, yerine “Yunan kahvesi” söylemi yerleşmeye başlamıştır. "Türk kahvesi"nin "Yunan kahvesi" olarak yeniden adlandırılması süreç olarak 1964’te başlayıp 1974’teki Kıbrıs Barış Harekatının ardından daha net bir söylem olarak Yunanlara benimsetilmiştir. Cezvede pişen kahvenin başından Türk ifadesini silip Yunan eklenmesi, yemek kültürü üzerinden yürütülen kimlik mücadelesinin bir parçasıdır. Bu araştırma, kahve üzerinden Türkiye ve Yunanistan arasında süregelen ulusal mutfak savaşlarını ele alarak, yemek kültürünün aynı zamanda tarih, politika ve kimlikle de iç içe geçtiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

*türkkahvesi , *yunankahvesi , *türkyunanilişkileri , *gastromilliyetçilik

Etik Beyan

Bu makale, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalında Prof. Dr. Vahdettin Engin danışmanlığında Hilal İşçi Yiğit tarafından hazırlanan, “İki Darbe Arasında Türk-Yunan İlişkileri (1960-1980)” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Alyakut, Ömür, “Türk Mutfak Kültürünün Kahveye Verdiği Kimlik: Türk Kahvesi”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 10/94, 2023, s. 1012-1025.
• Ayvazoğlu, Beşir, Kahveniz Nasıl Olsun? Türk Kahvesinin Kültür Tarihi, Kapı Yayınları, İstanbul 2011,
• Balcı, Fatih, “Cezveden Kültüre 40 Yıl: Türk Kahvesi ve Geleneği”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı 87, 2019, s. 315-328.
• Baturalp, İlim, “Yunan Değil, Türk Kahvesi”, Cumhuriyet, 29 Eylül 2011.
• Belge, Murat, Tarih Boyunca Yemek Kültürü, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Bengi, Derya-Zat, Erdir, 100. Yılında Cumhuriyetin Popüler Kültür Haritası 2, Yapı kredi Yayınları, İstanbul 2023.
• Berberakis, Stelyo, “Türk Kahvesi Nasıl Yunan Kahvesi Oldu?”, Sabah, Cumartesi Eki, 26 Temmuz 2014.
• Birsel, Salah, Kahveler Kitabı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1983.
• Bucak, Turgay-Yiğit, Serkan, “Gastromilliyetçilik ve Gastrodiplomasi Kavramları Üzerine Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21/4, 2019, s. 1305-1320.
• Constantinopoulos, Vivian, Daniel Young, Frappe nation ώρα για καφέ, Potamos Publishers, Αθήνα 2006.
• Çaksu, Ali, “Bir Siyasi İçecek Olarak Türk Kahvesi”, SEFAD, 2019.
• Desmet, Helene-Greorgeon, François, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler, Yapı kredi Yayınları, İstanbul 2023.
• Dimu, Nikos, Ne Mutsuz Yunanım Diyen! Çev. Herkül Millas, İstos Yayınları, İstanbul 2017.
• Doğanalp, Metin, Hürriyet, 26 Eylül 1964.
• Fırat, Mümtaz, “Yemeğin İdeolojisi ya da İdeolojinin Yemeği: Kimlik Bağlamında Yemek Kültürü”, CIU Cyprus International University Folklor/Edebiyat, 20/80, 2014, s. 129-140.
• Fotic, Aleksandar, “The Indroduction of coffee and tobacco to the mid-west Balkans”, Acta Orientalia Academia Scientiarum Hung, vol. 64, 2011, s. 89-100.
• Göktaş, Erbil, “Osmanlı Döneminde Kahvehaneler Kıraathaneler ve Bunların İşlevleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 11, 1999, s. 67-80. İşçi Yiğit, Hilal, İki Darbe Arasında Türk-Yunan İlişkileri (1960-1980), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2025.
• Karhan, Jale, “Toplumsal ve Kültürel Bir İçecek Türk Kahvesi”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, sayı 52, Kış 2021, s. 149-165.
• Kirbaki, Yorgo, “Türk Kahvesi-Yunan Kahvesi”, Hürriyet, 25 Mart 2015.
• Kuzucu, Kemalettin, M. Sabri Koz, Türk Kahvesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
• Livaneli, Zülfü, “Ege’nin Öte Yakası”, Cumhuriyet, 6 Nisan 1986.
• Meropi Anastassiodou, “Son Osmanlılar Döneminde Selanik Kahvehaneleri”, Editörler: Helene Desmet-François Georgion, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler, çev. Meltem Atik-Esra Özdoğan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2023, s. 87-99.
• Livçapar, Sena Naz, Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneğinin Miraslaştırılmasına Sosyolojik Bir Bakış, Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2023.
• Μανουσίδις, Χρήστος, το εγχειρίδιο καφέ τα μυστικά του Barista νέα έκδοση, Εκδόσεις ψυχαλου, Αθήνα 2009.
• Millas, Herkül, Daha İyi Türk Yunan İlişkileri İçin Yap Yapma Kılavuzu, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2002.
• Oktay, Serdar-Guden, Nafiya, “Yunan, Türk ve Kıbrıs Mutfaklarının Gastronomik Kültürel Yansıması”, Journal Of Gastronomy Hospitality and Travel, 4/2, 2021, s. 465-481. Πετρόπουλου, ´Ηλία, ´Ο Τούρκικος καφές εν Ελλάδι, ´Εκδόσεις Νεφέλη, ´Αθήνα, Έκδοση Απριλίου 2019.
• Smith, Anthony D., Milli Kimlik, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
• Şahin, Ayşe, “Gastromilliyetçilik Kavramının İncelenmesi Coğrafi işaret ve Markalaşma Faktörleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/48, 2017, s. 459-464.
• Şen, Kadir, Telvenin izinde Kahve ve Kahvehane Kültürü, Apa Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• “Türk kahvesinin Yunanlaşma öyküsü”, Hürriyet, 16 Ağustos 1998. Yıldırım, Emre, “Gastromilliyetçilik ve Gastrodiplomasi Arasındaki İlişki Üzerine Teoriden Pratiğe Bir Bakış”, Kapadokya Akademik Bakış Dergisi, 4/1, 2020, s. 76-99.
• Elektronik Kaynaklar
• M. Hulot, Ο καφές είναι ελληνικός ή τούρκικος; 3 Ιανουάριος 2023. https://www.lifo.gr/tropos-zois/gefsi/o-kafes-einai-ellinikos-i-toyrkikos
• Θανάσης Μαυρίδης, Ελληνικός ή τούρκικος ο καφές; Liberal, 7 Δεκέμβριος 2022. https://www.liberal.gr/th-mayridis/ellinikos-i-toyrkikos-o-kafes
• Ντενίσα-Λυδία Μπαϊρακτάρι, Ποιος είναι αυτός που έχει το δίκιο; Εμείς ή οι γείτονες; Oneman, 25 Aralık 2022. https://www.oneman.gr/onecity/gefsi/telika-o-kafes-einai-ellinikos-i-tourkikos/
• Yorgo Kirbaki, Ege’deki yeni krizin adı: Türk kahvesi, 7 Aralık 2022. https://www.cnnturk.com/dunya/egedeki-yeni-krizin-adi-turk-kahvesi