Spiritual Resilience in Nafs Psychology from the Perspective of Spiritual Counseling and Care

Yıl 2024, Sayı: 10, 39 - 86, 30.12.2024

Canan Yilmaz

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1517487

Öz

It is now widely accepted in the literature, especially following the humanistic psychology movement, that individuals have not only material needs but also spiritual ones. In challenging life events, such as illness, bereavement, and death, individuals often turn to religious and spiritual resources for strength, which has revealed significant findings in the psychology of religion research. Such findings underscore the necessity of spiritual counselling and care services. Within this context, spiritual counseling and care address not only individuals’ religious and spiritual concerns but also contribute to resolving psychological issues. As a distinct approach within Turkish spiritual counseling and care, nafs psychology—which emphasizes the importance of an individual’s spiritual development—suggests that the success of the therapeutic process depends on the counselor’s ability to understand and help develop the client’s inherent spiritual resources. One of the core focuses of nafs psychology as a unique framework in Turkish spiritual counseling and care is the development of individuals’ spiritual resources and the exploration of their effects on spiritual resilience. This article aims to examine the concept of spiritual resilience in nafs psychology from the perspective of spiritual counseling and care within a theoretical framework. In addition to providing a theoretical contribution to Turkish spiritual counseling and care literature, the article aims to serve as a resource for further research in the emerging indigenous school of nafs psychology. The findings of this article conclude that: (i) nafs psychology plays a significant role in enhancing individuals’ spiritual resilience from a spiritual counselling and care perspective; (ii) nafs psychotherapy strengthens spiritual resilience by increasing clients’ awareness of and access to their spiritual resources; (iii) achieving inner balance and spiritual peace boosts individuals’ capacity to cope with life's challenges; (iv) reinforcing religious faith is an important psychotheological factor supporting spiritual resilience; (v) nafs psychotherapy enhances spiritual resilience by fostering clients’ spiritual growth and maturity, and (vi) factors such as a strong spiritual ecosystem, effective coping mechanisms, and a supportive counseling relationship are identified as significantly improving clients’ abilities to handle life difficulties. In this regard, it is recommended to utilize nafs psychology and nafs psychotherapy in Turkish spiritual counseling and care practices.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, Nafs psychology, Psychological resilience, Spiritual resilience, Nafs psychotherapy

Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Perspektifinden Nefs Psikolojisinde Manevi Dayanıklılık

Öz

Bireyin maddi gereksinimlerinin yanı sıra manevi ihtiyaçlarının da olduğu gerçekliği, özellikle hümanist psikoloji ekolünden sonra literatürde artık kabul edilen bir durumdur. Özellikle hastalık, yas ve ölüm gibi zorlu yaşam olaylarında, bireylerin dinsel ve manevi kaynaklara yönelmesi ve bu kaynaklardan terapötik güç bulmaları, din psikolojisi araştırmalarında önemli bulguları ortaya koymaktadır. Bu tür bulgular, manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin gerekliliğini vurgulamaktadır. Bu kapsamda manevi danışmanlık ve rehberlik, sadece bireylerin dinsel ve manevi sorunlarıyla ilgilenmez, aynı zamanda psikolojik sorunlarının çözümüne de katkıda bulunur. Özellikle Türk manevi danışmanlık ve rehberliğinin yerli bir ekolü olarak, bireyin manevi gelişimini önemseyen nefs psikolojisi, terapötik sürecin başarısını terapistin, danışanın manevi öz kaynaklarını anlayabilmesine ve bunu geliştirerek kullanabilmesine bağlı olduğunu savunur. Türk manevi danışmanlık ve rehberlik alanında yerli bir ekol olan nefs psikolojisinin üzerinde çalıştığı konulardan biri de bireyin manevi öz kaynaklarının geliştirilmesi ve bunun manevi dayanıklılık üzerindeki etkilerinin incelenmesidir. Bu makale, manevi danışmanlık ve rehberlik perspektifinden nefs psikolojisinde manevi dayanıklılık konusunun teorik bir çerçevede ele alınmasını amaçlamaktadır. Ayrıca bu makalede, Türk manevi danışmanlık ve rehberlik literatürüne teorik bir katkı sunmanın yanı sıra henüz yeni ve yerli bir ekol olan nefs psikolojisi çalışmalarına kaynak oluşturmak da amaçlanmıştır. Bu makalede sonuç olarak; (i) manevi danışmanlık ve rehberlik perspektifinden nefs psikolojisinin bireyin manevi dayanıklılığının gelişiminde önemli role sahip olduğu; (ii) nefs psikoterapisinin, danışanın manevi öz kaynaklarına ilişkin farkındalığını artırarak ve erişimini kolaylaştırarak manevi dayanıklılığını artırdığı; (iii) içsel denge ve manevi huzurun sağlanmasının, bireyin yaşamın zorluklarıyla başa çıkma gücünü artırdığı; (iv) dinsel inancın güçlendirilmesinin, bireyin manevi dayanıklılığını destekleyen önemli bir psiko-teolojik faktör olduğu; (v) nefs psikoterapisinin danışanın manevi büyüme ve olgunlaşma sürecini teşvik ederek manevi dayanıklılığını güçlendirdiği; (vi) terapi sürecinde güçlü bir manevi eko-sistem, etkili başa çıkma mekanizmaları ve destekleyici bir danışmanlık ilişkisi gibi faktörlerin danışanın yaşamındaki zorluklarla başa çıkma yeteneğini önemli ölçüde geliştirdiği belirlenmiştir. Bu bağlamda, Türk manevi danışmanlık ve rehberlik alanında nefs psikolojisi ve nefs psikoterapisi çalışmalarından yararlanılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Nefs psikolojisi, Psikolojik dayanıklılık, Manevi dayanıklılık, Nefs psikoterapisi

Kaynakça

• Ağlıkaya, Şahin, Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık. Marmara Akademi Yayınları.
• Aksöz, T. (2016). Modern psikolojik yaklaşımlar açısından nefs arınması. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aktay, E. N. (2023). Manevi danışmanlık ve rehberlik perspektifinden nefs psikolojisi ve nefs psikoterapisi. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 8, 75-110.
• Atak, M. (2021a). Nefs psikolojisi: Kuram & uygulama. Büyüyenay Yayınları.
• Atak, M. (2021b). Transpersonel (benötesi) psikoloji bağlamında nefs psikolojisi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atak, M. (2022). Manevi danışmanlıkta kurumsal model önerileri: Ahi Evran kişisel gelişim akademisi & Fütüvvet manevi danışmanlık ve rehberlik merkezi örnekleri. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergi-si, 5, 27-45.
• Atak, M. (2023). The fifth force of psychology: Nafs psychology. Avrupa Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 10(2), 65-83.
• Ayten, A. & Düzgüner, S. (2022). Tasavvuf psikolojisine giriş. (4. Baskı). Sufi Kitap Yayınları.
• Ayten, A. (2018). Din ve sağlık: Kavram, kuram ve araştırma. Marmara Akademi Yayınları.
• Bendeck, Sotıllos, S. (2022). Towards an Islamic psychology and psychotherapy. Spiritual Psychology and Counselling, 7(3), 408-416.
• Budak, S. (2021). Psikoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• Çelikel, B. (2013). Dini danışmanlık: Psikoterapi ile din eğitiminin buluşma noktası. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 13 (3), 55-68.
• Durmuş, M. (2020). Maneviyatı güçlendirme eğitiminin hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda anksiyete ve depresyon düzeyine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Düzgün, Ş. A. (2024). Dindar suretler seküler siretler. Otto Yayınları.
• Düzgüner, S. & Ayten, A. (2021). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bilgiler kılavuzu. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ekşi, H., & Kaya, Ç., & Çiftçi, M. (2016) Maneviyat ve psikolojik danışma. (içinde). Manevi yönelimli psikoterapi ve psikolojik danışma. (ss.13-26). Ed. H. Ekşi, & Ç. Kaya. Kaknüs Yayınları.
• Erginli, Z. (2008). Temel tasavvuf klasiklerinde hâl kavramına toplu bir bakış. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8(4), 153-198.
• Frager, R. (2023). Kalp, nefs ve ruh. (çev. İ. Kapaklıkaya). 8. Baskı. Sufi Kitap Yayınları.
• Gibson, R. L, & Mitchell, M. H. (2016). Introduction to counseling and guidance / Psikolojik danışma ve rehberlik. (çev. S. Doğan). 7. baskı. Nobel Yayınları.
• Göregen, F. (2022). Değer odaklı manevi güçlenme ve bakım programının (DOMAB) din eğitimi alan ergen bireylerin öfke ve affetme eğilimleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hamjah, S. H. H., & Akhir, N. S. M. (2004). Islamic approach in counseling. Journal of Religion and Health, 53, 279–289.
• İskeçlier, T. N. (2024). Manevi danışmanlık ve rehberlik perspektifinden nefs psikolojisinde infak ve isar deneyimi. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 9, 39-76.
• Jung, C. G. (2015). Praxis der psychotherapie. / Jung: Psikoterapi pratiği. (çev. S. Türk). Kaknüs Yayınları.
• Kahraman, F. (2023). İnsanı anlamada farklı yaklaşımlar: Psikanaliz, şizoanaliz ve nefs kavramı bağlamında psikolojik tahliller. Journal of Analytic Divinity, 7(1), 64-91.
• Kara, E. (2022). Normal yas sürecinde manevi destek. Akademisyen Yayınları.
• Karabağ, Ş. G. (2021). Psikolojik dayanıklılık ve öz bakım. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. Sosyal İçerme Eğitim Programı.
• Karagöz, S. (2022 a). Hemşirelerde tükenmişlik ve dini başa çıkma ilişkisinde psikolojik dayanıklılığın aracı rolü. Hitit İlahiyat Dergisi, 21(1), 749-784.
• Karagöz, S. (2022 b). Gebelerin algılanan stres, hayat memnuniyeti, psikolojik dayanıklılık ve dini başa çıkma düzeyleri ilişkisi üzerine bir araştırma. Amasya İlahiyat Dergisi, 19, 44- 83.
• Karakaya, Ş. (2019). Arap zorunlu göçmenlerde travmatik yaşantılar, göç sonrası yaşam zorlukları ve manevi başa çıkma ve sosyal destek bağlamında psikolojik dayanıklılık. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Kavşut, M. S. (2018). Nefs-beden ilişkisi problemine yeni bir bakış: Molla Sadrâ’nın tekâmüli nefs tasavvuru. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10(22), 1492-1513.
• Kayıklık, H. (2011). Tasavvuf psikolojisi. (2. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Keçeci, Ş., & Uğur, O. (2021). Psikolojik Sermaye Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(80), 2009-2018.
• Kızılgeçit, M. (2021). Din psikolojisinin 200’ü. Ankara: Otto Yayınları.
• Koç, M. (2012). Manevî-[psikolojik] danışmanlık ile ilgili Batı’da yapılan bilimsel çalışmaların tarihi ve literatürü (1902-2010) üzerine bir araştırma –I. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 201-237.
• Koç, M. (2017). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hastanelerdeki manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri (1995-2015): Sınırlılıklar ve bir eğitim programı önerisi. Diyanet İlmî Dergi, 53(4), 201-241.
• Kutluer, İ. (2000). İlmü’n-nefs maddesi. TDV İslâm Ansiklopedisi-22. (ss. 148-151). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Martı, H. (2021). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bil-giler kılavuzu. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Marzband, R. & Hosseini, S. H. & Hamzehgardeshi, Z. (2016). A Concept analysis of spiritual care based on Islamic sources. Religions, 7(61), 1-11.
• Merter, M. (2014). Psikolojinin üçüncü boyutu: Nefs psikolojisi ve rüyaların dili. Kaknüs Yayınları.
• Merter, M. (2019). Mustafa Merter ile söyleşi. Mustafa Merter - Nefs Psikolojisi. https://www.drmustafamerter.com. (Erişim: Mart 2024).
• Merter, M. (2020). Psikolojik te’vilden bazı bölümler. Mustafa Merter - Nefs Psikolojisi. https://www.drmustafamerter.com. (Erişim: Mart 2024).
• Merter, M. (2022). Dokuz yüz katlı insan. (20. Baskı). Kaknüs Yayınları.
• Merter, M. (2023). İslam tasavvuf geleneğinde bir psikoterapi modeli oluşturmanın imkân ve zorlukları. [içinde] İslam düşüncesinde psikoloji ve psikoterapi. (ss. 237-256). ed. T. B. Toprak. (4. baskı). Muhit Kitap Yayınları.
• Osmani, A. M. (2022). Din psikolojisinde nefs anlayışına katkılar: Alî B. Osmân El-Cüllâbî El-Hücvîrî Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdoğan, Ö. (2006). İnsanı anlamaya yönelik bir yaklaşım: Pastoral psikoloji. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(2), 127-141.
• Özdoğan, Ö. (2008). İnsana manevi-psikolojik yaklaşım. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49(2), 77-102.
• Özdoğan, Ö. (2011). Gazali ve benötesi yaklaşım. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(2), 5-19.
• Parlak, S. (2016). Manevi danışmanlığın gelişimi. [içinde] Manevi yönelimli psikoterapi ve psikolojik danışma. (ss. 29-46). ed. H. Ekşi, & Ç. Kaya. Kaknüs Yayınları.
• Sağır, C. (2023). Tasavvuf ve psikoloji ilişkisi. KDY Akademi Yayınları.
• Sayar, K. (2020). Sufi psikolojisi. (6. Baskı). Kapı Yayınları.
• Southwick, S. M. & Charney, D. S. (2023) Psikolojik dayanıklılık. (çev. D. Orhun). 3. Baskı. İletişim Yayınları.
• Tan, H. M. & Yıldız, M. (2022) Manevi iyi oluş kavramının orta-ya çıkışı ve tanımlanması. Dini Araştırmalar, 25(63), 447-476.
• Tarhan, N. (2012). Mesnevi terapi. Timaş Yayınları.
• Tunç, Özkan, H. (2019). Gazali’nin nefs anlayışı ve din psikolojisine katkısı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tümlü, Ü. G. & Recepoğlu, E. (2013) Üniversite akademik personelinin psikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3), 205-213.
• Uludağ, S. (2003). Ma‘rifet-i nefs maddesi. TDV İslâm Ansiklope-disi-28. (ss. 56-57). TDV Yayınları.
• Uyar, M. (2016). Sufi benliğin inşasında nefs. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzgur, M. (2023). Manevi danışmanlık ve rehberlik perspektifinden nefs psikolojisinde kutsal toprak deneyimi. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 8, 111-140.
• Wulf, D. M. (2006). Transpersonel (benötesi) psikoloji. (çev. A. U. Mehmedoğlu. & S. Uysal). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(1), 243-254.
• Yaman, N. (2019). Terapötik süreçte maneviyat: Ruh sağlığı alanı çalışanlarının değerlendirmeleriyle ülkemizden örnekler. (içinde) Manevi danışmanlık ve rehberlik. (ss.17-43). ed. A. Ayten. İstanbul. Dem Yayınları.
• Yapıcı, A. & Doğanay, S. (2019). Dini başa çıkma ve sabır bağlamında insan tipleri: Nitel bir araştırma. Bilimname, 40, 105-135.
• Yıldırım, S. & Gürsu, O. (2021). Yetişkinlerde dindarlık ve psikolojik dayanıklılık ilişkisi. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(1), 27-54.
• Yiğit, Y. (2022). Maneviyat eğitimi. Nobel Yayıncılık.