“Meşrute-i İrani” (İran Usulü Meşrutiyet)

Yıl 2021, , 249 - 254, 31.12.2021

Mehdi Sosar

https://doi.org/10.26513/tocd.990816

Öz

19. yüzyıl, İran’da ekonomik, siyasi ve toplumsal alanlarda büyük değişimlerin yaşandığı bir yüzyıldır. İran için asrın ilk çeyreği, Rusya İmparatorluğu ile gerçekleşen savaşlarda büyük hezimetlerin, toprak kayıplarının ve ağır ekonomik bedellerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Yaşanan bu ağır mağlubiyetler, bir dizi siyasi reformun gerekliliğini hissettirmiş ve İran’ı yöneten Kaçar Hanedanı asrın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğunu geriden takip ederek devlet yapısında birtakım reformlara girişmiştir. Sadrazam Mirza Taki Han’ın reformları ile başlayan 50 yıllık bir süreç içerisinde, reform yanlıları ve karşıtları arasında siyasi mücadeleler cereyan etmiş ve nihayetinde İran tarihinde bir dönüm noktası olan Meşrutiyet Devrimi yaşanmıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısı, İran’da siyasi mücadeleler dışında aynı zamanda bir takım yeni kavramların ilk kez duyulduğu yıllar olmuştur. O dönemin İran toplumu için pek de aşina sayılmayan vatan, millet, özgürlük, meşrutiyet, kanun ve demokrasi gibi yabancı kelimeler sık sık duyulmaya başlanmıştır. Ancak kısa bir süre içinde siyasal ve toplumsal değişikliklerin ana ekseni olacak olan bu kavramların yabancılığı sadece literal anlamı veya fonetiğiyle değil; çok daha derinde ve zihinlerde var olan bir yabancılık olarak karşımıza çıkmıştır. İran’da, halk Şah’ın yetkilerinin kısıtlanması ve meşruti rejim için isyan etmiş ve nihayetinde başarılı olmuştur ama ne halk ve ne onların öncüleri, uğruna mücadele ettikleri kavramların mahiyetini tam olarak kavrayabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İran, Meşrutiyet, Maşaalah Acudani