GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ GELENEKSEL KONUTLARINDA MAHREMİYET

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 422 - 436, 01.04.2018

Serap Faiz Büyükçam , Tülay Zorlu

Öz

Mahremiyet olgusu insanın temel
gereksinmelerinden biri olup günlük yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır. İnsanların
içinde bulundukları durum, gerçekleştirilen eylem türü ve ilişki içinde olunan
kişilerin kimler olduğuna bağlı olarak değişen mahremiyetin; kişisel, bireysel, toplumsal ve
kamusal olmak üzere dört farklı düzeyinden söz edilmektedir.
Toplumsal yaşamda insan ilişkilerini düzenleyen bir mekanizma olarak
mahremiyet, yaşam biçimi ve fiziksel çevrenin düzenlenmesinde etkilidir. Konutlar
mahremiyetin mekansal biçimlenmesini yansıtan özel mekanlardır. Bu bağlamda konut planlamalarında mahremiyetin çeşitli
düzeylerine ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Mahremiyet olgusunun
Güneydoğu Anadolu Bölgesi geleneksel konutlarının biçimlenmesi üzerindeki
etkilerini irdelemenin amaçlandığı makale kapsamında Güneydoğu Anadolu Bölgesi
geleneksel konutları ele alınmakta ve konutlar yerleşim dokuları, plan
şemaları, mekân türleri ve cephe karakteristikleri bağlamında analiz
edilmektedir. Makale 3 adım üzerine kurgulanmıştır. İlk adımda kavramsal alt
yapı oluşturulmuştur. İkinci adımda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi geleneksel konut
tipolojisini ve karakteristiğini yansıtacak örnekler belirlenerek literatürden
bu örneklere ilişkin görsel dokümanlar temin edilmiştir. Çalışmanın son
adımında ise; yerleşim karakteri, mekan çeşitliliği ve mekan sentaksı
(dizilimi) ile cephe kurgusu bağlamında ele alınan geleneksel konutlarda
mahremiyet olgusunun etkileri irdelenmiştir. Mekan çeşitliliği ve sentaktik
analizler erişim grafikleri üzerinden yapılmıştır. Bölge konutları
yerleşim karakterinde; bitişik, içe dönük ve avlulu şekilde
düzenlenmiştir. Konutların plan şemaları merkezi bir avlu etrafında
dizili açık, yarı açık ve kapalı mekanlardan oluşmaktadırlar. Konutlarda
sokağa bakan cepheler sağır olup mekanlar avluya
yönelmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi geleneksel konutlarının biçimlenmesinde
iklim ve topografya gibi unsurların yanı sıra sosyo-kültürel bir faktör olarak
mahremiyet olgusu da etkili olmuştur. Mahremiyet olgusunun konut
biçimlenmesindeki yansımalarını yerleşim dokusu ölçeğinde, mekan
örgütlenmesinde, cephe karakteristiğinde, mekan çeşitliliği ve kullanımında
görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Mahremiyet Olgusu, Geleneksel Konut Mimarisi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Mekan Sentaksı

Kaynakça

• Alioğlu, Füsun, (2000). Mardin Şehir Dokusu ve Evler. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını. Altman, Irwin, (1975). The Environment and Social Behaviour Privacy, Personal Space, Territory, Crowding. Monterey, CA: Cole Publishing Company. Aras, Rahmi, Yıldırım, Kemal ve Utar Mustafa, (2003). “Sosyo Kültürel Değişimin Geleneksel Urfa Evlerinde Mekan Organizasyonuna Etkisi”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 16 (4), 779-787. Aydın, Saba Esin, (2009). “Analytıc Approach to Mardın Vernucalar Archıtecture In The Context Of Sustaınable Desıgn”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Çankaya Üniversitesi. Bekleyen, Ayhan ve Dalkılıç, Neslihan, (2011). “The Influence of Climate and Privacy on Indigenous Courtyard Houses in Diyarbakır”, Turkey, Scientific Research and Essays, 6 (4), 908-922. Çakın, Şahap, (1998). Mimari Tasarım, İnsan, Toplum ve Çevre İlişkileri. İstanbul: Özel Matbaası. Çelik, Keziban, (2016). “Restoratıon of a Tradıtıonal Resıdentıal Buıldıng In Şanlıurfa”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü. Çil, Ela, (2006). “Bir Kent Okuma Aracı Olarak Mekan Dizim Analizinin Kuramsal ve Yöntemsel Tartışması”, Megaron, 1, 4, 218- 233. Dalkılıç, Neslihan ve Aksulu, Işık, (2004). “Midyat Geleneksel Kent Dokusu ve Evleri Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., 19, 3, 313-326. Dalkılıç, Neslihan ve Bekleyen, Ayhan, (2011). Geçmişin Günümüze Yansıyan Fiziksel İzleri: Geleneksel Diyarbakır Evleri. İçinde Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, (Ed.) İrfan Yıldız, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları 3, 417-462. Eldem, Sedad Hakkı, (1984). Türk Evi Osmanlı Dönemi. İstanbul: TAÇ Vakfı. Erdoğan, Elmas, (1996). “Anadolu Avlularının Özellik ve Düzenleme İlkeleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma”. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Gür, Şengül Öymen, (1996). Mekan Örgütlenmesi. Trabzon: Gür Yayıncılık. Günenç, Ömer Faruk, (2014). “XIX. Yüzyıl Mardin Barınma Kültürü 1837–1866”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Güzel, Abdulkadir, (2013). “Coğrafi Özellikleri Bakımından Anadolu Şehirlerindeki Geleneksel Konutlar: Şanlıurfa Örneği”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8, 12, 569-590. Halifeoğlu, F. Meral ve Dalkılıç, Neslihan, (2006). “Mardin-Savur Geleneksel Kent Dokusu ve Evleri”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 11, 1, 93-111. Hall, Edward T., (1966). The Hidden Dimension. New York: Doubleday. Karagülle, Can, (2009). “Yerel Verilerin Konut Tasarım Sürecinde Değerlendirilmesi: Mardin Örneği”. Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Kazmaoğlu, Mine ve Tanyeli, Uğur, (1979). “Anadolu Konut Mimarisinde Bölgesel Farklılıklar”, Yapı, 33, 29-41. Kırcı, Nazan, (2010). “Müzelerde Sentaktik ve Biçimsel Analiz Üzerine Bir Değerlendirme”, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. 25, 2, 189-199. Kızıl, Fehmi, (1978). Toplumsal Geleneklerin Konut İçi Mekan Tasarımlarına Etkisi Ve Toplumsal Geleneklerimizi Daha İyi Karşılayacak Konut İçi Fiziksel Çevre Koşullarının Belirlenmesi. İstanbul: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayın No 81. Kuban, Doğan, (1982). “Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler, Türk ve İslam Sanatı Üzerine Gözlemler”. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Deneme, Eleştiri, Anı Dizisi 1. Leino-Kilpi, H., Valimaki, M., Dassen, T., Gasull, M., Lemonidou, C., Scott, A., Arndt, M., (2001). “Privacy: a Review of the Literature”, International Journal of Nursing Studies, 38, 663-671. Newell, P. Brierley, (1995). “Perspectives on Privacy”, Journal of Environmental Psychology, 15, 87-104. Özyılmaz, Havva, (2007). “Diyarbakır Geleneksel Konut Mimarisinde Morfolojik Analiz: Geleneksel Konutların Güncel Kullanımda Değerlendirilmesi”. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Pamir, A. Haluk, (1979). “Mahremiyet Kavramı ile Kişisel ve Toplumsal Düzen İlişkileri”. İçinde MS. Pultar (Der.), Çevre, Yapı ve Tasarım, Ankara: Çevre ve Mimarlık Bilimleri Derneği, ODTÜ Yayını, 89-105. Rapoport, Amos, (1977). Human Aspects of Urban Form: Towards A Man-Environment Approach to Urban Form and Design. Oxford: Pergamon Press. Schuster, Eleanor. A. (1976). “Privacy, the Patient and Hospitalization”. Social Science & Medicine (1967), 10(5), 245-248. Subaşı Direk, Yaşar, (2006). “Sosyo-Kültürel Etkinin Konut Oluşumuna Etkisi: Diyarbakır Örneği”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 16,105-113. Turgut, Hülya, (1990). “Kültür-Davranış-Mekan Etkileşiminin Saptanmasında Kullanılabilecek Bir Yöntem”. Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Ünlü, Alper, (1998). Çevresel Tasarımda İlk Kavramlar. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi. Yüksel, Mehmet, (2003). “Mahremiyet Hakkı ve Sosyo-Tarihsl Gelişimi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58, 1, 181-213. Zorlu, Tülay ve Keskin, Kader, (2017) “Kültür- Konut Etkileşiminde Mahremiyet Olgusu: Geleneksel Urfa- Akçaabat/Ortamahalle Evleri Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Online Journal of Art and Design, 5, 2, 72-89.