ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ SULTAN HANLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 71 - 109, 01.01.2022

Filiz Karakuş

Öz

Anadolu Selçuklu Devleti’nin 13. yüzyılın başlarından itibaren Anadolu’da Türk birliğini sağlaması ile mimarlık alanında bir Rönesans yaşanmış ve pek çok mimari eser ortaya konulmuştur. Anadolu’da güvenliğin sağlanmasıyla birlikte ticaret alanında önemli gelişmeler sağlanmış ve kervanların konaklaması için menzil kervansarayları inşa edilmiştir. Bu yapılardan büyük bir kısmı doğal nedenler, bayındırlık hizmetleri ve bilinçsizlik nedeniyle günümüze ulaşamamıştır. Bu araştırmanın konusu Anadolu Selçukluları Döneminde inşa edilen sultan hanlarına ilişkin tipoloji çalışması yapılmasıdır. Bu amaçla öncelikle literatür çalışması yapılarak kervansaray yapılarının gelişimi üzerinde durulmuştur. Daha sonra bu yapılardan dönemin Anadolu Selçuklu sultanları tarafından yaptırılmış olduğu tespit edilen sekiz tanesi üzerinde detaylı bir çalışma yapılarak bu yapılara ilişkin tipolojik bir değerlendirme yapılmıştır. Anadolu Selçuklu dönemi kervansaray yapılarına ilişkin günümüze kadar yapılmış çeşitli araştırmalar bulunmasına rağmen bu sekiz yapıyı tipolojik açıdan bütüncül olarak ele alan bir araştırma bulunmaması bu çalışmanın yapılmasının temel nedenini oluşturmaktadır. Üzerinde çalışılan bu yapıların bazı bölümlerinin yıkılmış olması ve bazılarının geçirdiği onarımlardan dolayı veri kayıpları olduğu düşünülmektedir. Ayrıca bazı araştırmacılara göre bu dönemde yapılmış olan bazı sultan hanlarının günümüze kadar ulaşmadığı düşüncesi bu çalışmanın sınırlılığını oluşturmaktadır. Yapılan tipoloji çalışması sonucunda sultan hanlarının genel olarak benzer malzemeler kullanılarak benzer plan şemalarında inşa edilmiş olduğunu göstermesine rağmen iki yapının farklı plan şeması olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kervansaray, Ribat, Anadolu Selçuklu Dönemi, 13. yüzyıl, Sultan hanları

A REVIEW ON THE SULTAN KHANS OF THE ANATOLIAN SELJUK PERIOD

Öz

After the Anatolian Seljuk State provided Turkish unity in Anatolia from the beginning of the 13th century, a Renaissance was experienced in the field of architecture and many architectural works were produced. With the security in Anatolia, important developments were achieved in the field of trade and range caravanserais were built to accommodate the caravans. Most of these structures have not survived due to natural reasons, public works and unconsciousness. The subject of this research is the typology study of the sultan's inns built during the Anatolian Seljuk Period. For this purpose, first of all, literature study has been conducted and the development of caravanserai structures has been emphasized. Afterwards, a detailed study was made on eight of these structures, which were determined to be built by the Anatolian Seljuk sultans of the period, and a typological evaluation of these structures has been made. Although there is various research on the Anatolian Seljuk period caravanserai structures, the main reason for this study is that there is no research that deals with these eight structures in a holistic way in terms of typology. It is thought that there are data losses due to the fact that some parts of these structures were demolished and some of them were repaired. In addition, according to some researchers, the thought that some sultan's inns built in this period did not reach the present day constitutes the limitation of this study. As a result of the typology study, it has been seen that the two buildings had different plan schemes, although it showed that the sultan's inns were generally built in similar plan schemes using similar materials.

Anahtar Kelimeler

Caravanserai, Ribat, Anatolian Seljuk Period, 13th century, Sultan khans.

Kaynakça

• Referans1 Akalın, Ş. (2002). Kervansaray, TDV İslam Ansiklopedisi, (c. 25, 299-302). İstanbul: TDV Yayınları.
• Referans2 Akalın, Ş., E. (2000). İncir Hanı, TDV İslam Ansiklopedisi, (c. 22, 279-280). İstanbul: TDV Yayınları.
• Referans3 Akok, M. (1968). Kayseri’de Tuzhisarı Sultanhanı, Köşk Medrese ve Alaca Mescid Diye Tanılan Üç Selçuklu Mimari Eserin Rölövesi, Türk Arkeoloji Dergisi, XVII-2: 5-41.
• Referans4 Alptekin, C. (1993). Büyük Selçuklular, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. 7, İstanbul: Çağ Yayınları.
• Referans5 Altun, A. (1989, a). Alay Hanı, TDV İslam Ansiklopedisi, (c. 2, 348-349). İstanbul: TDV Yayınları.
• Referans6 Altun, A. (1989, b). Alara Han, TDV İslam Ansiklopedisi, (c. 2, 341). İstanbul: TDV Yayınları.
• Referans7 Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2012). Dünden Bugüne Antalya, Antalya: Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Referans8 Aslanapa, O. (1963). Orta Çağda Türklerin İleri Bir Sosyal Yardım Müessesi: Kervansaraylar, Türk Kültürü, 1(5): 26-30.
• Referans9 Aslanapa, O. (1972). Türk Sanatı, c. 2, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Referans10 Aslanapa, O. (1984). Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Referans11 Aycibin, S. (2018). Anadolu Kervansaraylarının Tarihsel ve Mimari Gelişimi, Kervansaray Yapılarının İşlevlendirilerek Yeniden Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Referans12 Bakkal, A. (2019). Antalya Selçuklu Kervansarayları, Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 4(4): 521-570.
• Referans13 Baykara, T. (2002). Türkiye Selçuklular Döneminde Toplum ve Ekonomi, Türkler Ansiklopedisi, (c. 7, 223-257). H., C., Güzel ve K. Çiçek (Ed.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Referans14 Bedirhan, Y., Öztop, F. (2015). İpekyolu Bağlamında Göktürkler Devrinde Çin’in Türkistan’ı İstila Politikası, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2): 299-307.
• Referans15 Bektaş, C. (1999). Selçuklu Kervansarayları, Korunmaları Kullanımları Üzerine Bir Öneri, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Referans16 Bozer, R. (2007). Eğirdir Han, İçinde: Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, H. Acun (Ed.). (237-253). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Referans17 Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans18 Cezar, M. (1981). Türk Tarihinde Kervansaray, VIII. Türk Tarih Kongresi, (c. 2, 931-940). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans19 Çakmak, Ş. (2020). Yeni Bulgular Işığında İncir Hanı, Sanat Tarihi Dergisi, 29(2): 605-633.
• Referans20 Demir, A. (1988). Anadolu Selçuklu Hanları Evdir Han, İlgi, 53: 13-17.
• Referans21 Deniz, B. (2007). Alay Han, İçinde: Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, H. Acun (Ed.). (51-75). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Referans22 Denknalbant, A. (2009). Sultan Hanı, TDV İslam Ansiklopedisi, (c. 37, 504-505). İstanbul: TDV Yayınları.
• Referans23 Durukan, A. (1989). Selçuklular Döneminde Ticaret Hayatı ve Antalya, Antalya 3. Selçuklu Semineri Bildirileri, İstanbul, 50-59.
• Referans24 Durukan, A. (1995). Evdir Hanı, TDV İslam Ansiklopedisi, (c.11, 516-517). İstanbul: TDV Yayınları.
• Referans25 Durukan, A. (2007). Aksaray Sultan Hanı, İçinde: Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, H. Acun (Ed.). (141-158). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.