ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENLERİNİN MESLEKI TÜKENMİŞLİK, İŞ TATMİN VE İŞ STRES DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 1821 - 1843, 28.09.2022

Ömer Faruk Acar Doç. Dr. Özcan Karaaslan

https://doi.org/10.24315/tred.1116786

Öz

Araştırmada, özel eğitim öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik, iş tatmin ve iş stres düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır. İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı kurumlarda çalışan 292 öğretmen araştırmanın çalışma grubunu oluşturmaktadır. Verilerin toplanmasında, ¨Minnesota İş Tatmin Ölçeği (MİTÖ)¨, ¨Maslach Tükenmişlik Envanteri (MTE)¨ ve “Örgütsel Stres Ölçeği (ÖSÖ)” kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda, öğretmenlerin MİTÖ puanlarında; mezun olduğu ¨Ana Bilim Dalı (ABD), mesleki statü¨ ve gelir algılama düzeyi değişkenlerinde gruplar arasında anlamlı fark tespit edilmiştir. Öğretmenlerin MTE puanlarına bakıldığında; cinsiyet, mesleki statü, mezun olduğu ABD ve çalıştıkları kurum türü değişkenlerinde anlamlı düzeyde farklılaştığı belirlenmiştir. Öğretmenlerin ÖSÖ puanlarında ise; çalıştıkları engel grubu, mesleki statü, mezun olduğu ABD, gelir algılama düzeyi ve çalıştıkları kurum türü değişkenlerine göre gruplar arasında anlamlı fark görülmüştür. Ayrıca, mesleki tükenmişlik ile iş tatmini ve iş stresi arasında negatif yönde; iş stresi ve mesleki tükenmişlik arasında pozitif yönlü anlamlı ilişki saptanmıştır. İş stresi ve mesleki tükenmişlik düzeyleri (ikisi birlikte) ise, iş tatminine ilişkin toplam varyansın %32’sini açıklamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Özel Eğitim Öğretmeni, Mesleki Tükenmişlik, İş Tatmini, İş Stresi

EXAMINATION OF OCCUPATIONAL BURNOUT, JOB SATISFACTION AND JOB STRESS LEVELS OF SPECIAL EDUCATION TEACHERS

Öz

In the study, it was aimed to examine the occupational burnout, job satisfaction and job stress levels of special education teachers. 292 teachers working in schools and institutions affiliated to Istanbul National Education Directorate (NED) constitute the study group of this research. Data were collected using the ¨Minnesota Job Satisfaction Scale (MJSS)¨, ¨Maslach Burnout Inventory (MTE)¨ and the “Organizational Stress Scale (OSS)”.
The findings obtained in the analysis of the data indicated that the teachers' MJSS scores differ significantly in terms of occupational status, department graduated and income perception level. Additioanlly, the results demonstrated that the teachers’ MBI scores differ significantly in terms of occupational status, department from which they graduated, the type of institution they work in and gender. In the JSQ scores of the teachers, there was a significant difference between the groups in terms of the disability group they work with, professional status, department of graduation, type of institution and the income perception level. It was also found that there was a negative relationship between job satisfaction and occupational burnout and job stress, and positive relationship between occupational burnout and job stress. Furthermore, it was revealed that occupational burnout and job stress levels (together) explained 32% of the total variance in job satisfaction.

Anahtar Kelimeler

Special Education Teacher, Occupational Burnout, Job Satisfaction, Job Stress

Kaynakça

• Abushaira, M. (2012). Job Satisfaction among Special Education Teachers in Jordan. International Interdisciplinary Journal of Education, 1(3), 48-56.
• Adeniyi, S.O., Fakolade, O. A. & Adeniyka, T. (2010). Perceived Causes of Job Stress among Special Educators in Selected Special and Integrated Schools in Nigeria. New Horizons in Education, 58(2), 73-82.
• Akartaş, S. (2018). Orta Eğitim Öğretmenlerinin İş Doyumu Düzeyleri: KKTC Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yakın Doğu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Akçamete, G., Kaner, S. & Sucuoğlu, B. (2001). Öğretmenlerde Tükenmişlik, İş Doyumu ve Kişilik. Nobel Yayın Dağıtım.
• Akkaş, S. (2017). Özel Eğitim ve OÇEM Sınıflarında Çalışan Öğretmenlerin İş Doyumu. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 53-65.
• Arı, M. & Sipal, F. (2009). Factors Affecting Job Satisfaction of Turkish Special Education Professionals: Predictors of Turnover. European Journal of Social Work, 12(4), 447-463.
• Avşaroğlu, S. & Mistan, B. (2018). Özel Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin İş Doyumu ve Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 10(37), 102-112.
• Aydemir, H., Diken, İ. H., Yıkmış, A., Aksoy, V. & Özokçu, O. (2014). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri ve Yaşam Doyumlarının İncelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(Özel Sayı), 68-86.
• Bayındır-Koçak, A. & Gökler, R. (2018). Bursa İli Özel Eğitim Merkezlerinde Görev Yapan Uzmanların İş Stresi ve İş Doyumları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55), 793-808.
• Bayram, S. (2006). Örgütsel Stres Faktörleri ve Rehber Öğretmenler Üzerinde Bir Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli Üniversitesi Soayal Bilimleri Enstitüsü. Büyüköztürk, Ş. (2019). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2019). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cemaloğlu, N. (2002). Öğretmen Performansının Artırılmasında Okul Yöneticisinin Rolü. Milli Eğitim Dergisi, 153-154.
• Dere-Çiftçi, H. (2015). Özel Eğitim Merkezlerinde Çalışan Öğretmenlerin Mesleki Yetkinlik ve Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. Mediterranean Journal of Humanities, 1, 221-241.
• DeStasio, S., Fiorilli, C., Benevene, P., Uusitalo‐Malmivaara, L. & Chiacchio, C. D. (2017). Burnout in Special Needs Teachers at Kindergarten and Primary School: Investigating The Role of Personal Resources and Work Wellbeing. Psychology in the Schools, 54(5), 472-486.
• DeVito, J. A. (1998). Special Educators and Job Satisfaction. Theses and Dissertations. Rowan University.
• Dhanalakshmi, V. & Gnanajane-Eljo, J.O. J. (2014). Job Satisfaction among Special Educators of Children with Developmental Disabilities. Indian Journal of Applied Research, 4(12), 196-198.
• Eichinger, J. (2000). Job Stress and Satisfaction among Special Educaiton Teachers: Effects of Gender and Social Role Orientation. International Journal of Disability, Development and Education, 47(4), 397-412.
• Ghani, M. Z., Ahmad, A. C. & Ibrahim, S. (2014). Stress among Special Education Teachers in Malaysia. Procedia Social and Behavioral Sciences, 114, 4-13.
• Girgin, G. & Baysal, A. (2005). Tükenmişlik Sendromuna Bir Örnek: Zihinsel Engelli Öğrencilere Eğitim Veren Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4(4), 172-187.
• Günbayı, İ. & Tokel, A. (2012). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin İş Doyumu ve İş Stresi Düzeylerinin Karşılaştırılmalı Analizi. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(5), 77-95.
• Işıkhan, V. (2017). Özel Eğitim Alanında Çalışan Personelin Tükenmişlik Düzeylerine Etkide Bulunan Faktörlerin İncelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28(1), 7-25.
• İnce, N. B. & Şahin, A. E. (2015). Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitimci Formunu Türkçe’ye Uyarlama Çalışması. Eğitimde ve Psikolojide Ölçe ve Değerlendirme Dergisi, 6(2), 385-399.
• Kokkinos, C. M. & Davazoglou, A. M. (2009). Special Education Teachers Under Stress: Evidence from A Greek National Study. Educational Psychology, 29, 407-424. Kulaksızoğlu, A., Dilmaç, B. & Aydın, A. (2003). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Duygusu Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 15-24.
• Küçüksüleymanoğlu, R. (2011). Burnout Syndrome Levels of Teachers in Special Education Schools in Turkey. International Journal of Special Education, 26(1), 53-63.
• McCartney, C. (2018). Early Childhood Education Teachers’ Job-related Well-being: Examining Protective Factors on Stress and Burnout. Master Dissertation. University of Nevada.
• MEB (2020). Özel Eğitim Alanında Destek Eğitimi Verecek Uzman Öğretici Yetiştirme Kursu Başvuruları. Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü. https://ookgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_01/24141604_HYE_Duyuru_2020.pdf (Erişim Tarihi: 1 Şubat, 2020).
• Mulholland, R., McKinlay, A. & Sproule, J. (2013). Teacher Interrupted: Work Stress, Strain, and Teaching Role. SAGE Open, 1-13.
• Oruç, S. (2007). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Adana İli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Özdayı, N. (1990). Resmi ve Özel Liselerde Çalışan Öğretmenlerin İş Tatmini ve İş Streslerinin Karşılaştırmalı Analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Özmen, H. (2001). Görme Engelliler Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özyürek, M. (2008). Nitelikli Öğretmen Yetiştirmede Sorunlar ve Çözümler: Özel Eğitim Örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 189-226.
• Park, E. Y. & Shin, M. (2020). A Meta-Analysis of Special Education Teachers’ Burnout. SAGE, 1-18.
• Pehlivan-Aydın, İ. (2002). İş Yaşamında Stres. Pegem Yayıncılık.
• Saraç, H. I. (2018). Özel Eğitim Alanında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Stempien, L. R. & Loeb, R. C. (2002). Differences in Job Satisfaction Between General Education and Special Education Teachers: Implications for Retention. Remedial and Special Education, 23(5), 258-267.
• Strydom, L., Nortje, N., Beukes, R., Esterhuyse, K. & Westhuizen, J. V. D. (2012). Job Satisfaction amongst Teachers at Special Needs Schools. South African Journal of Education, 32, 255-266.
• Sucuoğlu, B. & Kuloğlu, N. (1996). Özürlü Çocuklarla Çalışan Öğretmenlerde Tükenmişliğin Değerlendirilmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 10(36), 44-60.
• Şahin, F. & Şahin, D. (2012). Engelli Bireylerle Çalışan Özel Eğitim Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi. Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, 1(2), 275-294.
• Şişman, M. (2005). Öğretmenliğe Giriş. Pegem Yayıncılık
• Vızlı, C. (2005). Görme Engelliler İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerle Normal İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Karşılaştırılması Üsküdar İlçesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Voris, B. C. (2011). Teacher Efficacy, Job Satisfaction, and Alternative Certification in Early Career Special Education Teachers. Doctoral Dissertations. University of Kentucky.
• Weiss, D. J., Dawis, R. V., England, J. W. & Lofquist, L. H. (1977). Minnesota Satisfaction Questionnaire, Turkish Short Form (2). http://vpr.psych.umn.edu/sites/vpr.dl.umn.edu/files/turkish_msq_1977_short_form_2-1.pdf (Erişim Tarihi: 1 Kasım, 2019).
• Willard, J. E. (2004). A Study of the Perceptions of Job Satisfaction of General and Special Education Teachers in Selected Georgia Elementary Schools Implementing the Inclusion Model. Doctoral Dissertation. University of Tennessee.
• Yıldırım, Y., Taşmaktepligil, M. Y., & Üzüm, H. (2011). Kısa Versiyon Örgütsel Stres Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması (Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması). Selçuk Üniversitesi Beden Eğitim ve Spor Bilim Dergisi, 13(1), 103-108.
• Yıldız, E. (2012). Mesleki Tükenmişlik ve Rehber Öğretmenler Üzerine Bir Çalışma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(33), 37-61.
• Yılmaz, M. (2018). Alan Değişikliğiyle Özel Eğitim Okullarında Çalışan Sınıf Öğretmenleri ile Özel Eğitim Öğretmenlerinin Mesleki Doyum Düzeylerinin İncelenmesi: Mersin İli Örneği. Yayınlanamamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
• Yiğit, A. (2007). Özel Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin İş Doyumu Tükenmişlik ve Ruh Sağlık Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.