BIST Gıda, İçecek ve Tütün Sektörü İşletmelerinin Finansal Etkinliklerinin VZA ve Bulanık VZA ile İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 37 Sayı: 1, 35 - 45, 24.01.2023

Hakan Yılmaz Emre Yakut

Öz

Küreselleşme, teknolojik değişmeler, rekabet koşulları ve krizler, işletmeleri kaynaklarını etkin kullanmaya yöneltmektedir. Sürekli olarak büyümek ve gelişmek durumunda olan işletme-ler, hedeflerine ulaşabilmek ve rakiplerine üstünlük sağlayabilmek amacıyla, başarılı bir etkinlik değerlendirmesine ihtiyaç duymaktadır. Bu doğrultuda çalışmada BIST gıda, içecek ve tütün sek-töründe faaliyet gösteren 26 işletmenin, 2018–2020 yılları arası finansal etkinlikleri, 6 girdi ve 3 çıktı oranı ile VZA CCR ve bulanık VZA CCR yöntemleri kullanılarak değerlendirilmesi amaçlanmış-tır. Araştırmada işletmelerin etkinlik değerlerinin hem klasik VZA yöntemiyle belirlenmesi hem de farklı alfa seviyelerine göre bulanık VZA yöntemiyle hesaplanması ile yöntemlerin birbirilerini tamamlaması ve daha tutarlı sonuçlara ulaşması hedeflenmiştir. Gıda sektörünün ülke ekono-mileri için önemli olması, analiz kısmında kullanılan VZA yönteminin etkinlik ölçümünde elverişli bulunması ve bulanık VZA yönteminin, özellikle Türkiye’de sektörle ilgili çok az çalışmada kullanıl-ması nedeniyle, ilgili sektör ve analiz yöntemleri tercih edilmiştir. Çalışma sonucunda VZA’ya göre; 2018 yılında 16 işletme, 2019 yılında 17 işletme ve 2020 yılında 20 işletme etkin bulunmuştur. Bununla birlikte bulanık VZA sonucunda en yüksek etkinliğe sahip olan işletmelerin VANGD ve KNFRT olduğu ve en düşük etkinliğe sahip olan işletmelerin KERVT ve ULUUN olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Etkinlik, Gıda Sektörü, VZA, Bulanık VZA, DEA, financial efficiency, food ındustry, fuzzy DEA

Investigation of Financial Efficiency of BIST Food, Beverage and Tobacco Industry Businesses by DEA and Fuzzy DEA

Öz

Globalization, technological changes, competitive conditions, and crises lead businesses to use their resources effectively. Businesses, which have to grow and develop continuously, need a suc-cessful evaluation of efficiency in order to achieve their goals and to gain an advantage over their competitors. In this direction, it is aimed to evaluate the financial activities of 26 businesses oper-ating in the BIST food, beverage, and tobacco sector between the years 2018 and 2020, using the DEA CCR and fuzzy DEA CCR methods with 6 input and 3 output ratios. In the research, it was aimed to determine the efficiency values of the enterprises with the classical DEA method and to calculate them with the fuzzy DEA method according to different alpha levels, so that the methods complement each other and reach more consistent results. Since the food sector is important for the national economy, the DEA method used in the analysis part is suitable for effi-ciency measurement, and the fuzzy DEA method is used in very few studies related to the sector, especially in Turkey, the relevant sector and analysis methods have been preferred. As a result of the study, according to DEA, in 2018, 16 enterprises, 17 enterprises in 2019, and 20 enterprises in 2020 were active. However, as a result of fuzzy DEA, it was understood that the enterprises with the highest efficiency were VANGD and KNFRT, and the enterprises with the lowest efficiency were KERVT and ULUUN.

Anahtar Kelimeler

Finansal Etkinlik, Gıda Sektörü, VZA, Bulanık VZA, DEA, financial efficiency, food ındustry, fuzzy DEA

Kaynakça

• Acer, A. (2021). Lojistik Faaliyetlerde Antrepoların Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Belirlenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(4), 2976–2989. Agarwal, S. (2014). Efficiency measure by fuzzy data envelopment analysis model. Fuzzy Information and Engineering, 6(1), 59–70. [CrossRef] Ağ, A. (2019). Bist’te İşlem Gören Sigorta Şirketlerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Finansal Performanslarının Analizi. Business and Management Studies: An International Journal, 7(5), 2656–2668. Ağ, A., & Kuloğlu, E. (2020). İşletmelerin finansal Performansının Veri Zarflama analizi Yöntemiyle tespit edilmesi: Borsa İstanbul’da İşlem Gören enerji İşletmelerine yönelik Bir uygulama. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), 3756–3772 Asker, V. (2021). Havayolu Stratejik İşbirliklerinde Veri Zarflama Analizi ile Finansal Performansın İncelenmesi. Journal of Aviation, 5(2), 181–191. Atalay, I., & Vatansever, K. (2020). BİST’te İşlem Gören Turizm Firmalarının Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Ölçümü. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(3), 1759–1779. Bardi, Ş. (2020). Veri Zarflama ve Veri Madenciliği ile BIST Gıda İçecek Endeksi Kapsamındaki Firmaların Etkinlik Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(Ek), 185–199. Boussofiane, A., Dyson, R. G., & Thanassoulis, E. (1991). Applied data envelopment analysis. European Journal of Journal of Operational Research, 52(1), 1–15. [CrossRef] Dizkırıcı, A. S. (2014). Borsa İstanbul Gıda, İçecek Endeksine Kote İşletmelerin Finansal Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Ölçümü ve Malmquist Endeksine Göre Karşılaştırılması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 63, 151–170. Farrell, M. J. (1957). The measurement of productive efficiency. Journal of the Royal Statistical Society. Series A, 120(3), 253–290. [CrossRef] Farzianpour, F., Hosseini, S., Amali, T., Hosseini, S., & Hosseini, S. S. (2012). The evaluation of relative efficiency of teaching hospitals. American Journal of Applied Sciences, 9(3), 392–398. [CrossRef] Gardijan Kedžo, M. G., & Lukač, Z. (2021). The financial efficiency of small food and drink producers across selected European Union countries using data envelopment analysis. European Journal of Operational Research, 291(2), 586–600. [CrossRef] Günay, B. (2015). Bist’de İşlem Gören Kobi Gıda İşletmelerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Etkinliklerinin Ölçülmesi. Akademik Bakış Dergisi, 47, 16–34. Güngör, İ., & Oruç, K. O. (2009). Bulanık Veri Zarflama analizi Modellerinin Karşılaştırılması: Sıralı ve Sınırlandırılmış Bulanık veriler İçin. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 1(1), 17–32. Kamu Aydınlatma Platformu (2022). Erişim Adresi. Retrieved from https://www.kap.org.tr/tr/Sektorler Kar, İ., & Demireli, E. (2021). Veri Zarflama Analizi ile Etkinlik Ölçümü: İzmir İli Devlet Hastanelerinde Bir Uygulama. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 13(24), 122–136. Kaya, A., & Coşkun, A. (2016). VZA ile İşletmelerde Etkinliğin Ölçülmesi: BİST Gıda, İçki ve Tütün Sektöründe Bir Uygulama. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 231–242. Kıllı, M., & Uludağ, S. (2020). Veri Zarflama Analizi Ile maliyet performansı Ölçümü: BIST tekstil Sektöründe Bir uygulama. Business and Management Studies: An International Journal, 8(4), 797–828. Kiracı, K., & Yalçın, S. (2021). Dünyadaki Düşük Maliyetli Havalimanlarının Performanslarının Veri Zarflama Analiziyle Değerlendirilmesi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 60, 499–517.