Kültür Ekonomisi ve Turizmi Ekseninde Kırgızlarda Kiyiz (Keçe)

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 28, 61 - 77, 29.07.2024

Arzu Kiyat

https://doi.org/10.33207/trkede.1376006

Öz

Türklerin birincil el sanatlarından biri olan keçe, konargöçer yaşam tarzı sürmüş Kırgızlar için de oldukça önemli bir kültürel miras ürünüdür. Nitekim keçe sanatı, günümüz Kırgız toplumunda modern çağın dinamiklerine uyarlanarak kullanım çeşitliliği ile güncel ve popüler olma etkinliğini sürdürmektedir. Bu bakımdan, Kırgız kültüründe keçenin geçmişten günümüze görünümünü ve keçecilik geleneğinin modern çağda sürdürülme alanlarını ortaya koymak önemli görülmüştür. Zira Kırgız kültürünün en eski el sanatlarından olan keçe; geleneğin korunması, sürdürülmesi, kültürün sürdürülebilirliği ve kültürel ifade çeşitliliği noktalarında önemli bir role sahiptir. Ayrıca keçeye işlenen nakışların her biri Kırgız tarihi, felsefesi, yaşantısı, zihniyeti ve değerlerinden bilgiler sunmaktadır. Bu bakımdan çalışma, geçmişten günümüze keçenin geçirmiş olduğu değişim ve dönüşüm ekseninde kültür ekonomisi ve turizmine olan katkısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Diğer bir deyişle, incelemede Kırgızlar için keçenin önemi, keçeden yapılan eşyaların değişim ve dönüşümü, eşyaların günümüz Kırgız kültürüne, ekonomisine, turizmine olan katkıları ortaya konmuştur. Söz konusu hususların etkin bir biçimde irdelenebilmesi amacıyla çalışma ile ilgili yazılı kaynaklar tespit edilmiştir. Ardından keçenin hâlihazırdaki görünümünün hangi şekillerde olduğunu göstermek adına alan araştırması ile elde edilen veriler analiz edilmiştir. Buna göre Kırgız toplumunda keçecilik geleneğinin pek çok işleve sahip olduğu ve bu sebeple keçenin kullanımının günümüze dek sürdürüldüğü görülmüştür. Ayrıca keçecilik geleneğinin değişim ve dönüşüm yaşamasının yanı sıra ülkeye kültür ekonomisi ve turizmi bakımından önemli katkılar sağladığı da belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kültürel miras, kültür endüstrisi, kültür ekonomisi, kültür turizmi, el sanatları, keçecilik geleneği, kiyiz/keçe

Kaynakça

• ADORNO, Theodor. W, (2003), “Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken”, Çev. Bülent O. DOĞAN, Cogito Dergisi, 36.
• ADORNO, Theodor.W, (2012), Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi, Çev. N. ÜLGER, M. TÜZEL, E. GEN, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ARIKAN, Metin, KALLİMCİ, İsmail Turan, (2008), “Kutsal Kırgız Kalpağı”, Turkish Studies, 3.2, 33-42.
• ASANGAZİYEVA, Janara, (2006), Kırgız Kültüründe Keçe Sanatı ve Keçe Yapanların Eğitim Durumları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• BAYRAK İŞCANOĞLU, İlknur, (2023), “Geleneksel Kırgız Nakışları”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 1562-1568.
• BEGİÇ, Hacer Nurgül, (2014), Gelenekteki Değişim ve Keçecilik Sanatı, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• BEGİÇ, Hacer Nurgül, (2016), “Giyim-Kuşam Kültüründe Keçe Sanatına Tarihsel Bir Bakış”, SUTAD, 40, 287-297.
• BEKSULTANOVA, vd., (2021), “Handicraft Tourism in Kyrgyzstan: Features and Prospects”, E3S Web of Conferences, 284.1, 1-9.
• ÇELİKER, Deniz, (2011), “Geçmişten Günümüze Türklerde Keçecilik ve Keçe Yapımında Yeni Teknikler”, Art-e Sanat Dergisi, 4.8, 1-22.
• DEREBAŞO, Zuhal ve OYMAN, Naile Rengin (2016), “Geleneksel Şırdak Keçe Tekniği ve Uygulamaları”, ASOS JOURNAL, 28, 29-54.
• DIYKANBAYEVA, Mayramgül, (2017), “Kırgız Kültüründe Boz Üy”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 38, 217-226.
• EKİCİ, Metin, FEDAKAR Pınar, (2014), “Gelenek, Aktarma, Dönüşüm ve Kültür Endüstrisi Bağlamında Nazar ve Nazar Boncuğu”, Millî Folklor, 26.101, 40-50.
• GENİŞ, Şerife, (2011), “Küreselleşme, Kent ve Kültür”, İdealkent, 3, 48-61.
• GİRGİÇ, Salih, (2023), Türkiye ile Kırgızistan Keçeciliğinin Motif ve Teknik Açılardan Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• GÜL, Yavuz Ercan, (2015), “Kırgız Türklerinde ‘Boz Üy’ (Çadır) Geleneği”, Gazi Türkiyat, 17, 113-120.
• GÜLBEYAZ, Kürşad, (2013), “Kırgız Halkoyunları ve Giysileri”, Akademik Bakış Dergisi, 38 1-13.
• GÜRÇAY, Hikmet, (1966), “Keçe ve Keçecilik”, Türk Etnografya Dergisi, 59.21, 21-32.
• İÇLİ, Gönül, (2001), “Küreselleşme ve Kültür”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 25.2, 163-172.
• KARA. Tolga, (2014), “Kültür Endüstrisi Kavramı Çerçevesinde Medya Ürünleri: Eleştirel Yaklaşım”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC, 4.1, 51-60.
• KASİYEVA, Aida (2015), “Symbolic Analysis and Classification of Kyrgyz Patterns and Ornaments”, Turkish Studies, 10.4, 637-658.
• MORA, Necla, (2008), “Medya ve Kültürel Kimlik”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5.1, 1-14.
• OĞUZ, M. Öcal, (2009), “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Kültürel İfade Çeşitliliği”, Millî Folklor, 21.82, 6-12.
• ÖZDEMİR, Nebi, (2009), “Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri ile Kültürel Miras Yönetimi İlişkisi”, Millî Folklor, 21.84, 73-86.
• ÖZDEMİR, Nebi, (2012), Kültür Ekonomisi ve Yönetimi (Seçki), Hacettepe, Ankara.
• ÖZDEMİR, Nebi, (2018), “Geleneksel Bilgi ve Kültür Ekonomisi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8.1, 1-28.
• ÖZDEMİR, Nebi, ÖZDEMİR. Ecem, (2020), “Yaratıcı Kentler ve Yaşayan Kültür”, Uluslarası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3.4, 2-23.
• SEMBİ, Nurbolot ve TATLICAN Nezih, (2017), “Kökşetav Yöresi Keçe Çadırları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10.50, 330-339.
• SEYİRCİ, Musa ve TOPBAŞ, Ahmet, (1999), “Anadolu’da Keçecilik”, Erdem, 10.30, 577-597.
• TANRISEVER, Serap ve AMANBEK KIZI, Cıldız, (2015), “Kırgızistan Geleneksel Erkek Başlıkları”, IntJSCS, 3, 858-865.
• YÜZÜGÜLDÜ, Sevda, (2019), Kırgız Keçe Sanatı (Van İli Erciş İlçesi Ulupamir Köyü Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• SÖZLÜ KAYNAKLAR
• KK1: Burul Sarıbayeva, 1960, lise mezunu, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 30. 04. 2022, Narın.
• KK2: Mansur Abuleyev, 1983, üniversite mezunu, işveren, görüşme tarihi ve yeri: 02. 05. 2022, Çüy.
• KK3: Cambıl Karibekova, 1954, lise mezunu, geleneksel el sanatları yöneticisi, görüşme tarihi ve yeri: 07. 05. 2022, Çüy.
• KK4: İnabat Anarkulova, 1970, lise mezunu, keçe işçisi, görüşme tarihi ve yeri: 04. 05. 2022, Çüy.
• KK5: Gülnaz Ulanbekova, 1996, üniversite mezunu, keçe işçisi, görüşme tarihi ve yeri: 09. 05. 2022, Narın.