Nikaia'nın (İznik) Roma Sikkeleri Üzerindeki Mimari Betimlere Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 29, 1 - 28

Haralambos Nikolayidis

https://doi.org/10.33207/trkede.1485612

Öz

Sikkeler üzerindeki yapı betimleri Roma Cumhuriyet Dönemi itibariyle bir yenilik olarak ortaya çıkmıştır. İmparatorluğun kurulması ve yayılması aşamasında bu gelenek eyaletteki kentlerde de uygulanmaya, kabul görmeye ve yayılmaya başlamıştır. Bu geleneğin eyaletlerde uygulanması bağlamında Bithynia et Pontus Eyaleti uygun bir örnek teşkil etmektedir. Bu hususta gerçekleştirilen çalışmalar eyaletteki birçok kentin sikkelerinde yapı betimlerinin kullanılmış olduğunu ortaya koymaktadır. Bithynia Krallığı itibariyle bölgenin önemli kentlerinden Nikaia’nın zengin sikke repertuvarında MS 1. yy. itibariyle çeşitli yapı betimleri kullanılmaya başlanmış ve MS 3. yy.’a kadar devam etmiştir. Söz konusu yapı betimleri çeşitlilik göstermektedir; bir tarafta tapınak, sur, altar gibi tanımlanmaya açık yapılar yer almaktayken, diğer tarafta günümüz kalıntılarının kısıtlı olması nedeniyle kesin bir şekilde tanımlamanın yapılması güç olan yapılar yer almaktadır. Bu çalışmada kullanılan yapı betimleri gruplandırılarak kendi başlıkları altında kronolojik olarak ele alınmaktadır. Ayrıca kent sikkelerinde betimlenen yapıların Nikaia ile olan ilişkisi araştırılırken literatürdeki mevcut durum ortaya konulmaya, yapı betimleri tanıtılmaya ve güncel araştırmaların ışığında değerlendirilmeye ve yeni öneriler getirilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bithynia, Nikaia, Yapı Programı, Roma Propagandası

Teşekkür

Bu makale, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı’nda Prof. Dr. Christine ÖZGAN Danışmanlığında hazırlanan ‘Doğu Akdeniz’de Romanizasyon Süreci ve Nikaia Kentine Yansımaları’ başlıklı doktora tezinden oluşturulmuştur (Nikolayidis 2024). Doktora tez çalışmam boyunca değerli bilgi birikimiyle bana yol gösteren ve araştırmaya teşvik eden saygıdeğer hocam Prof. Dr. Christine ÖZGAN’a teşekkürü borç bilirim. Ayrıca bu süreçte desteğini bir an olsun esirgemeyen Dr. Öğr. Üyesi Murat ÖZGEN’e bu vesileyle tekrar teşekkür etmek isterim. Tez çalışması boyunca değerli vakitlerini ayırmaları, önemli katkılar sunmaları ve sabırlı yaklaşımları için Doç. Dr. Aşkım ÖZDİZBAY’a, Doç. Dr. Bülent ÖZTÜRK’e ve Doç. Dr. Hüseyin ERPEHLİVAN’a müteşekkirim.

An Assessment on the Architectural Representations on the Roman Coinage of Nicaea (İznik)

Öz

Building depictions on coins emerged as an innovation during the Roman Republican Period. During the establishment and expansion of the Roman Empire, this tradition started to be practised, accepted and spread in the provincial cities. In the context of practising of this tradition in the provinces, the Province of Bithynia et Pontus constitutes an ideal example. The studies that carried out in this regard reveal that many cities in the province used building represantations on their coins. Nicaea is regarded as one of the most important cities of the region due to the Kingdom of Bithynia. In the rich coin repertoire of the city of Nicaea various building representations began to be used as of the 1st century AD and continued until the 3rd century AD. The building depictions that mentioned vary; on the one hand, there are clearly identifiable structures such as temples, city walls, and altars, and on the other hand, there are structures that are difficult to identify precisely due to the current limited remains and findings. The building representations used in this study are grouped and discussed chronologically under their own headings. In addition, while investigating the relationship between the buildings depicted on the city coins and Nikaia, the current situation in the literature is presented. Furtermore the building depictions are introduced and evaluated in the light of current research and new suggestions are made.

Anahtar Kelimeler

Bithynia, Nicaea, Building Program, Coinage, Roman Propaganda

Kaynakça

• ABBASOĞLU, Haluk ve DELEMEN, İnci (2004), “Antik Nikaia’dan Günümüze Kalanlar”, Ed. Işıl AKBAYGİL, Halil İNALCIK ve Oktay ASLANAPA, Tarih Boyunca İznik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 189- 197.
• ANABOLU, Mükerrem Usman (1952), Küçük Asya Sikkeleri Üzerindeki Mimari Tasvirler, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ANABOLU, Mükerrem Usman (1983), “Küçük Asya Sikkeleri Üzerindeki Mimarlık Yapıtları ile İlişkili Olan Resimler II”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, 2, İzmir, 1-8.
• ARTUK, Cevriye (1960), “Nikaia (İznik) Şehrinin İsim ve Unvanları Hakkında”, V. Türk Tarih Kongresi,12-17 Nisan 1956, Ankara, 310-317.
• BARAG, Dan (1978), “The Palestinian ‘Judaea Capta’ Coins of Vespasian and Titus and the Era on the Coins of Agrippa II Minted Under the Flavians”, The Numismatic Chronicle (1966-), 18.138, London, 14-23.
• BARKAY, Rachel (2012), “Roman Influence on Jewish Coins”, Ed. David. M. JACOBSON and Nikos KOKKINOS, Judaea and Rome in Coins 65 BCE - 135 CE, International Conference Hosted by Spink, 13th-14th September 2010, Institute of Jewish Studies, London, 19-26.
• BEKKER-NİELSEN, Tønnes (2008), Urban Life and Local Politics in Roman Bithynia. The Small World of Dion Chrysostomos, Black Sea Studies 7, Aarhus University Press, 1. Baskı, Aarhus.
• BMC (1889), WROTH, Warwick, A Catalogue of Greek Coins in the British Museum. Pontus, Paphlagonia, Bithynia, and the Kingdom of Bosporus, Order of the Trustees, London.
• BOSCH, Clemens Emin (1935), Die Kleinasiatischen Münzen der Römischen Kaiserzeit, 2.1, Verlag von W. Kohlhammer, Stuttgart.
• BOSCH, Clemens Emin (1948), “Nikaia (İznik) Bayram Oyunları”, Çev. Cevriye ARTUK, Belleten, 12.46, Ankara, 325-347.
• BUFFER, Thomas (2010), “Salus in the Roman Missal: What It Means and Why”, Antiphon, 14.1, Washington, 30-44.
• BURNETT, Andrew (2011), “The Augustan Revolution Seen from the Mints of the Provinces”, Journal of Roman Studies, 101, Cambridge, 1-30.
• CHARLESWORTH, Martin Percival (1936), “Providentia and Aeternitas”, The Harvard Theological Review, 28.2, Cambridge, 107-132.
• CRAWFORD, Michael Hewson (1983), “Roman Imperial Coin Types and the Formation of Public Opinion”, Ed. Christopher Nugent Lawrence BROOKE, Bernard Harold Ian Halley STEWART, John Garland POLLARD and Terence Robert VOLK, Studies in Numismatic Method, Cambridge University Press, Cambridge, 47-64.
• DALYANCI-BERNS, Ayşe (2017), “Die Stadtbefestigung von Nikaia (Iznik). Bautechnische Beobachtungen zur Rekonstruktion des Baublaufs”, Werkspuern. Materialverarbeitung und handwerkliches Wissen im antiken Bauwesen. Diskussionen Zur Archäologischen Bauforschung 12, Berlin, 417-426.
• DALYANCI-BERNS, Ayşe (2020a), “An Exceptional City Wall? Re-thinking the Fortifications of Nicaea in an Empire-wide Context”, Ed. Emanuele. E. INTAGLİATA, Simon. J. BARKER and Christopher COURAULT, City Walls in Late Antiquity. An Empire-wide Perspective, Oxbow Books, Malta, 77-85.
• DALYANCI-BERNS, Ayşe (2020b), “The Fortification Wall as a Symbol of Urban Identity: The Cityscape of Nicaea in the 3rd Century”, Ed. Achim LICHTENBERGER, Tuna Şare AĞTÜRK, Engelbert WINTER and Klaus ZIMMERMAN, Imperial Residence and Site of Councils, the Metropolitan Region of Nicaea / Nicomedia, Asia Minor Studien 96, Dr. Rudolf Habelt GmBh, Bonn, 71-81.
• DONALDSON, Thomas Laverton (1859), Architectura Numismatica; or, Architectural Medals of Classic Antiquity, Cox and Wyman, London.
• ELKINS, Nathan T. (2015), Monuments in Miniature: Architecture on Roman Coinage, Numismatic Studies 29, The American Numismatic Society, New York.
• EROL-ÖZDİZBAY, Aliye (2011), Roma İmparatorluk Dönemi’nde Pontus- Bithynia Eyaleti’nde Agon’lar ve Agonistik Sikkeler, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• EUSEBIUS, Vita Constantini - Life of Constantine, Çev. Averil CAMERON and Stuart G. HALL, Oxford University Press, Oxford, 1999.
• EYİCE, Semavi (2005), “İznik’ten Hatıralar ve Düşünceler”, Ed. A. Erbaş, Uluslararası İznik Sempozyumu, 5-7 Eylül 2005, İstanbul, 327-339.
• FOSS Clive (2020), “Nicaea and Nicomedia: The Lives of Two Rival Cities”, Ed. Achim LICHTENBERGER, Tuna Şare AĞTÜRK, Engelbert WINTER and Klaus ZIMMERMAN, Imperial Residence and Site of Councils, the Metropolitan Region of Nicaea / Nicomedia, Asia Minor Studien 96, Dr. Rudolf Habelt GmBh, Bonn, 5-17.
• FRANKE, Peter Robert (2007), Roma Döneminde Küçükasya, Çev. Nezahat BAYDUR ve Banu THEIS-BAYDUR, Ege Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• GÜRMAN, Erhan (2019), İznik Gölü Su Altı Bazilikası Sikke Buluntuları – 2015- 2017, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• HANNESTAD, Niels (1988), Roman Art and Imperial Policy, Aarhus University Press, Aarhus.
• İHTİYAR, Metehan (2021), “Bithynia Bölgesi Roma Dönemi Mimari Betimli Kent Sikkeleri”, International Journal of Social Inquiry, 42.2, 617-660.
• INIKAIA (1987), ŞAHİN, Sencer, Katalog der Antiken Inschriften des Museums von Iznik (Nikaia) II.3, IGSK 10.3, Rudolf Habelt Verlag GmBh, Bonn.
• JONES, Arnold Hugh. Martin (1956), “Numismatics and History”, Ed. Robert Andrew Glendinning CARSON and Carol Humphrey Vivian SUTHERLAND, Essays in Roman Coinage Presented to Harol Mattingly, Oxford University Press, Oxford, 13-33.
• KONTOGIANNIS, Nikos D. (2022), Byzantine Fortifications, Protecting the Roman Empire in the East, Pen & Sword Books Ltd, Yorkshire- Philadelphia.
• KONUŞ, Gülistan (2019), Roma İmparatorluk Dönemi Pontos ve Bithynia Bölgeleri Sikkelerinde Mimari Tasvirler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara.
• KULELİ, Ayşe Esin (2023), “Nikaia (İznik) Surlarının Mimarisi; Anıtsal Kapılar, Duvarlar ve Burçlar”, Amisos, 8.14, Samsun, 44-69.
• LICTENBERGER, Achim (2020), “The City Wall Coins of Nicaea. Tracing a Pictorial Tradition in Numismatic Iconography”, Ed. Achim LICHTENBERGER, Tuna Şare AĞTÜRK, Engelbert WINTER and Klaus ZIMMERMAN, Imperial Residence and Site of Councils, the Metropolitan Region of Nicaea / Nicomedia, Asia Minor Studien 96, Dr. Rudolf Habelt GmBh, Bonn,83-92.
• MATTINGLY, Harold (1946), “Propaganda and Public Opinion in Rome (A.D. 193): Pertinax – Septimius Severus”, Numismatic Review, 3, New York, 104-106.
• MERT, İbrahim Hakan (2011), “Nikaia (İznik) Kent Planı Tipolojisi”, Ed. Mustafa ŞAHİN ve İbrahim Hakan MERT, Uluslararası İznik I. Konsil Senato Sarayı’nın Lokalizasyonu Çalıştayı, 22-23 Mayıs 2010, Bursa, 171-182.
• NİKOLAYİDİS, Haralambos (2024), Doğu Akdeniz’de Romanizasyon Süreci ve Nikaia Kentine Yansımaları, Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• ÖZGEN, Hüseyin Murat (2009), Anadolu’da Roma Dönemi Takları ve Tak Biçimli Kent Kapıları, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• PRICE, Martin Jessop ve TRELL, Bluma L. (1977), Coins and Their Cities. Architecture on the Ancient Coins of Greece, Rome, and Palestine, Vecchi and Sons, London.
• RG (1910), WADDINGTON, William Henry, BABELON, Ernest and REINACH, Théodore, Recueil General des Monnaies Grecques d’Asie Mineure I.3. Nicée et Nicomédie, Ernest Leroux, Paris.
• RIC (1926), MATTINGLY, Harold and SYDENHAM, Edward Allen, The Roman Imperial Coinage II. Vespasian to Hadrian, Spink and Son Ltd., London.
• RIC (1930), MATTINGLY, Harold and SYDENHAM, Edward Allen, The Roman Imperial Coinage III. Antoninus Pius to Commodus, Spink and Son Ltd., London.
• RIC (1949), MATTINGLY, Harold and SYDENHAM, Edward Allen, The Roman Imperial Coinage IV.3. Gordian III - Uranius Antoninus, Spink and Son Ltd., London.
• RPC (1992), BURNETT, Andrew, AMANDRY, Michel and RIPOLLÈS, Pere Pau, Roman Provincial Coinage I, From the death of Caesar to the death of Vitellius (44BC-AD 69), British Museum Press, London.
• RPC (1999), BURNETT, Andrew, AMANDRY, Michel and CARRADICE, Ian, Roman Provincial Coinage II, From Vespasian to Domitian (AD 69-96), British Museum Press, London.
• RPC (2005), HEUCHERT, Volker, Roman Provincial Coinage IV.1, The Antonines (AD 138-192): Cyrenaica and Crete to Bithynia-Pontus, https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/.
• RPC (2015) AMANDRY, Michel and BURNETT, Andrew, Roman Provincial Coinage III, Nerva, Trajan and Hadrian (AD 96-138), British Museum Press, London.
• RPC (2017), CALOMINO, Dario and BURNETT, Andrew, Roman Provincial Coinage VI, From Elagabalus to Maximinus (AD 218-238), https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/.
• RPC (2020a), MAIRAT, Jerome, SPOERRI BUTCHER, Marguerite, BLAND,
• Roger, NURPETLIAN, Jack and PETER, Ulrike, Roman Provincial Coinage VII.2, From Gordian I to Gordian III (AD 238-244): all provinces except Asia, https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/.
• RPC (2020b), MAIRAT, Jerome, SPOERRI BUTCHER, Marguerite, AMANDRY, Michel, BUTCHER, Kevin, LEVANTE, Edoardo, NURPETLIAN, Jack and PETER, Ulrike, Roman Provincial Coinage VIII, Philip (AD 244- 249), https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/.
• RRC (1974), CRAWFORD, Michael, Roman Republican Coinage I, Cambridge University Press, Cambridge.
• SCHNEIDER, Alfons Maria and KARNAPP, Walter (1938), Die Stadtmauer von İznik (Nicaea), İstanbuler Forschungen 9, Zweigstelle Istanbul des Archäologischen Instituts des Deutschen Reiches, Berlin.
• SCOTT, Russell T. (1982), Providentia Aug., Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 31.4, Stuttgart, 436-459.
• SNG (1967), AULOCK, von Hans, Sylloge Nummorum Graecorum Deutschland, Pontus, Paphlagonien, Bithynien, Verlag Gebr. Mann, Berlin.
• SNG (1991), WESTERMARK, Ulla and NILSSON, Harald, Sylloge Nummorum Graecorum. Sweden II, The Collection of the Royal Coin Cabinet National Museum of Monetary History Stockholm III, Attica Lesbos, The Royal Academy of Letters History and Antiquities, Stokholm.
• SUETONIUS, De Vita Caesarum, Nero - Lives of the Caesars II: Claudius, Nero, Galba, Otho, and Vitellius. Çev. John Carew ROLFE, Loeb Classical Library 38, Harvard University Press, Cambridge, 1914.
• SUTHERLAND, Carol Humphrey Vivian (1951), Coinage in Roman Imperial Policy, 31 B.C.-A.D. 68, Methuen and Co. Ltd., London.
• ŞAHİN, Mustafa (2009), “Sikke Betilerine Göre Roma Çağı Nikaia’sında (İznik) Yapı Programı”, Bursa Araştırmaları, 26, Bursa, 15-21.
• ŞAHİN, Mustafa (2017), “Nikaia’nın Kayıp Apollon Tapınağı”, Bursa’da Zaman, 23, Bursa, 52-53.
• TEKİN, Oğuz (2021), “Roma Sikkelerinde Siyaset ve Propaganda”, Toplumsal Tarih, 332, İstanbul, 46-51.
• WEISER, von Wolfram (1983), Katalog der bithynischen Münzen der Sammlung des Instituts für Altertumskunde der Universität zu Köln I: Nikaia, Springer Fachmedien Wiesbaden GmBh, Opladen.