Duyu ile Dil Arasında: Rusçada “Ses” Sözcüğünün Derlem Temelli Analizi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 30, 251 - 273, 23.07.2025

Olena Kozan

https://doi.org/10.33207/trkede.1649737

Öz

Bu çalışmada, звук (ses) sözcüğü ile oluşturulan sıfat + isim eşdizimlerinin derlem temelli analizi yoluyla ses kavramının Rusçada nasıl yapılandırıldığı incelenmektedir. Çalışmanın temel amacı, Rusça Ulusal Derlemi (RNC) verilerine dayanarak ses olgusunun fiziksel özelliklerini doğrudan tanımlayan birincil adlandırma modellerini ve bu özellikleri farklı duyusal ve kavramsal alanlarla ilişkilendirerek genişleten ikincil adlandırma modellerini tespit etmektir. Bu çerçevede, sinestezi temelli metaforlar üzerinde odaklanılarak işitsel algının görme, dokunma, tat ve koku gibi diğer duyusal algılarla etkileşim modelleri de ele alınmaktadır. Araştırma bulguları, sesin Rus dili dizgesinde yapılandırılmasında ikincil adlandırma modellerinin baskın olduğunu ve birimin genellikle doğrudan işitsel özelliklerle değil, işitsel olmayan nitelikler ve kavramlarla tanımlandığını göstermektedir. Çalışma kapsamında en yaygın sinestezi modelinin Renk → Ses olduğu, bunu Dokunma → Ses ve Tat → Ses modellerinin takip ettiği belirlenmiştir. Bu araştırmada звук sözcüğü üzerinde durularak duyu dilbilimi alanına katkı sağlamanın yanı sıra, ses kavramlaştırmasının bilişsel ve kültürel boyutlarına ışık tutulmaktadır. Çalışmada derlem temelli yaklaşımın duyu söz varlığının sistematik incelenmesinde önemi vurgulanarak звук sözcüğü ile ilgili eşdizimlerin anlamsal dönüşümlerin ve genişlemelerin öne çıkarılmasıyla yabancı dil öğretimi ve çeviri eğitimi alanlarında kullanılabilen yol haritası ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Duyu Dilbilimi , Derlem , Sinestezi , Rusça , Ses Sözcüğü

Between the Sense and the Language A Corpus-Driven Analysis of the Lexeme “Sound” in Russian

Öz

This study investigates how the concept of sound is represented in the Russian language through a corpus-driven analysis of adjective + noun collocations with the lexeme звук (sound). Drawing on data from the Russian National Corpus (RNC), the research aims to identify both primary naming patterns, which directly describe the objective properties of sound, and secondary naming patterns, which extend these descriptions by referring to different sensory and conceptual domains. Special attention is paid to synesthetic metaphors, which reveal how the sensory domain of sound interacts with other sensory domains, such as vision, touch, smell and taste. The findings indicate that the majority of collocations fall into the category of secondary naming patterns, demonstrating that sound in Russian is frequently described using non-auditory attributes. The Color → Sound model emerges as the dominant synesthetic mapping, followed by Touch → Sound and Taste → Sound. By focusing on the lexeme звук, this study contributes to the field of sensory linguistics, offering insights into the cognitive and cultural conceptualization of sound in Russian. Furthermore, it highlights the importance of corpus-driven approach for the systematic analysis of sensory lexicon, providing a road-map that is applicable to foreign language teaching and translation training by revealing subtle semantic shifts and extensions in collocations with the lexeme звук.

Anahtar Kelimeler

Sensory Linguistics , Corpus , Synesthesia , Russian , Sound Lexeme

Kaynakça

• ANTOPOLSKIY, Aleksandr, BONCH-OSMOLOVSKAYA, Anastasia, BORODKIN, Leonid, VOLODIN, Andrey, GAGARINA, Dinara, GRISHIN, Yevgeny, KIJNER, İnna, OREHOV, Boris, RUMYANTSEV, Maksim, & SMETANIN, Andrey (2023), Tsifroviye Gumanitarniye Issledovaniya, Sibirskiy Federalniy Universitet, Krasnoyarsk.
• BLINNIKOV, Georgy, & MITINA, Olga (2020), “Linguistic Synaesthesia: A Case Study Of Russian And Italian Adjectives”, Russian Linguistic Bulletin, 4.24, 97-104, https://doi.org/10.18454/RULB.2020.24.4.36.
• EVANS, Nicholas, & WILKINS, David (2000), “In The Mind's Ear: The Semantic Extensions Of Perception Verbs In Australian Languages”, Language, 76.3, 546-592, https://doi.org/10.2307/417135.
• GATSURA, Natalia, AKAEVA, Eleonora, & VINOKUROVA, Tatyana (2023), “Synaesthetic Metaphors In J. Harris's Novel ‘Blueeyedboy”, Philology. Theory & Practice, 16.7, 2197-2204, https://doi.org/10.30853/phil20230335.
• KOLESNIKOVA, Anna & KRYUKOVA, Larisa (2019), “Lingvisticheskoye Modelirovaniye Sluhovogo Vospriyatiya Irrealnosti V Romane V. Pelevina Chapayev I Pustota”, Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Pedagogicheskogo Universiteta, 2.199, 63-69, https://doi.org/10.23951/ 1609-624X-2019-2-63-69.
• KUBRYAKOVA, Elena (2004), Yazyk I Znaniye. Na Puti Polucheniya Znaniy O Yazyke, Yazyki Slavyanskoy Kulturi, Moskva.
• KUBRYAKOVA, Elena (2012), V Poiskakh Sushnosti Yazyka. Kognitivnyye Issledovaniya, Znak, Moskva.
• KUMCU, Ahmet (2021), “Linguistic Synesthesia in Turkish: A Corpus-based Study of Crossmodal Directionality”, Metaphor and Symbol, 36.4, 241-255, https://doi.org/10.1080/10926488.2021.1921557.
• LIEVERS, Francesco Saverio (2015), “Synaesthesia: A Corpus-Based Study Of Cross-Modal Directionality”, Functions of Language, 22.1, 69-95, https://doi.org/10.1075/fol.22.1.04str.
• LIEVERS, Francesco Saverio, & HUANG, Chu-Ren (2016), “A Lexicon Of Perception For The Identification Of Synaesthetic Metaphors In Corpora”, Proceedings of the Tenth International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC'16), European Language Resources Association (ELRA), Portorož, 2270-2277.
• MAJID, Asifa, & LEVINSON, Stephen C. (2011), 'The Senses in Language and Culture”, The Senses and Society, 6.1, 5-18, https://doi.org/10.2752/174589311X12893982233551.
• MALISHEV, Aleksandr (2017), “Leksiko-Semanticheskiye Osobennosti Peredachi Tsveta, Zvuka I Zapaha V Kamchatskih Ocherkah V.M. Peskova”, Vestnik SPbGU. Yazik i literatura, 14.3, 466-476, https://doi.org/10.21638/11701/spbu09.2017.313.
• MOTOKI, Kosuke, SPENCE, Charles, & VELASCO, Carlos (2023), “When Visual Cues Influence Taste/Flavour Perception: A Systematic Review”, Food Quality and Preference, 111, 104996, https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2023.104996.
• NIKITINA, Larisa (2024), “Fragrance lexicon for analysis of consumer-generated perfume reviews in Russian and English”, MethodsX, 12, 102627, https://doi.org/10.1016/j.mex.2024.102627.
• PREOBRAZHENSKY, Aleksandr (1910-1914), Etimologicheskiy Slovar Russkogo Yazika, Tipografiya G. Lissnera i D. Sovka, Moskva.
• REBECO, Tatyana (2015), Telesniy Opit V Strukture Individualnogo Znaniya, İnstitut psihologii RAN, Moskva.
• SAVCHUK, Svetlana, ARKHANGELSKY, Timofey, BONCH-OSMOLOVSKAYA, Anastasia, DONINA, Olga, KUZNETSOVA, Yulia, LYASHEVSKAYA, Olga, & PODRYADCHIKOVA, Marina (2024), “Natsionalniy Korpus Russkogo Yazika 2.0: Noviye Vozmozhnosti I Perspektivi Razvitiya”, Voprosi Yazikoznaniya, 2, 7-34, https://doi.org/10.31857/0373-658X.2024.2.7-34.
• SEAN, David (1996), “Synaesthesia and Synaesthetic Metaphors”, PSYCHE: An Interdisciplinary Journal of Research On Consciousness, 2(32), [Accessed 25 Jan 2025], https://psycnet.apa.org/record/2001-03324-001.
• SEREBRENIKOV, Boris, & UFIMTSEVA, Anna (1977), Yazykovaya Nominatsiya. Obshiye Vorposy, AN SSSR İnstitut Yazykoznaniya, Moskva.
• SHINOHARA, Kazuko, & NAKAYAMA, Akihito (2011), “Modalities and Directions in Synaesthetic Metaphors in Japanese”, Cognitive Studies: Bulletin of the Japanese Cognitive Science Society, 18(3), 491-507, https://doi.org/10.11225/jcss.18.491.
• TOGNINI-BONELLI, Elena (2001), Corpus Linguistics at Work, John Benjamins, Amsterdam.
• VASMER, Max (1987), Etimologicheskiy Slovar Russkogo Yazika, Progress, Moskva.
• VIBERG, Åke (1984), 'The verbs of perception: a typological study”, Ed. Brian BUTTERWORTH, Bernard COMRIE & Östen, DAHL, Explanations for Language Universals, De Gruyter Mouton, Berlin, Boston, 123-162.
• WINTER, Bodo (2019), Sensory Linguistics. Language, Perception and Metaphor, John Benjamins, Amsterdam.
• YAROSHENKO, Polina (2023), “Sinesteticheskiye Slovosochetaniya V Parallelnom Multiyazichnom Korpuse”, İzvestiya Rossiyskoy Akademii Nauk. Seriya Literaturi I Yazika, 82(4), 91-99.
• YARTSEVA, Victoria (1998), Bolshoi lingvisticheskiy slovar. Yazykoznaniye, Bolshaya Rossiyskaya Entsiklopedia, Moskva.