Hafif Düzey Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilerle Türkiye’de Yapılan Akıcı Okuma ve Okuduğunu Anlama Çalışmalarının Sistematik İncelemesi

Yıl 2023, , 32 - 54, 19.12.2023

Zerrin Küçükbayrak , Orhan Çakıroğlu

https://doi.org/10.37233/TRSPED.2023.0142

Öz

Bu araştırmada Türkiye’de 2003-2023 yılları arasında hafif düzey zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerileri üzerine yapılmış araştırmaları belirli ölçütlere göre incelemek amaçlanmıştır. Araştırma sistematik derleme makalesi olarak hazırlanmıştır. Dahil etme ölçütlerine göre belirlenen 26 çalışma; katılımcı özellikleri, çalışmaların yıllara göre dağılımı, desteklenen okuma becerisi, araştırmaların türü, araştırmalarda kullanılan araştırma modeli, strateji/müdahale yöntemleri ve uygulama süreleri olmak üzere yedi başlık altında incelenmiştir. Ayrıca katılımcı özellikleri katılımcı sayısı, sınıf düzeyi ve bulundukları sınıf/okul bakımından gruplandırılmıştır. Araştırma kapsamında elde edilen bulgular hafif düzey zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerileri üzerine Türkiye’de gerçekleştirilen çalışmaların sayısının sınırlı olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmalarda en çok tek-denekli araştırma modellerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. En çok çalışmanın ortaokula devam eden öğrencilerle yapılmış olduğu görülmüştür. Ayrıca en fazla çalışmanın 2019 yılında yapıldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Akıcı okuma, okuduğunu anlama, zihinsel yetersizlik, sistematik derleme

A Systematic Review of Reading Fluency and Reading Comprehension Studies for Students with Mild Intellectual Disabilities in Türkiye

Öz

In this study, the objective was to investigate research conducted on reading fluency and comprehension skills of students with mild intellectual disabilities in Türkiye from 2003 to 2023, based on specific criteria. The research is presented as a systematic review article, examining 26 studies selected according to inclusion criteria. The analysis is organized into seven categories: participant characteristics, distribution of studies by years, supported reading skills, study types, research models employed, strategy/intervention methods, and implementation periods. Additionally, participant characteristics are categorized by the number of participants, grade level, and the classroom/school setting. The research findings indicate a limited number of studies in Türkiye addressing reading fluency and comprehension skills of students with mild intellectual disabilities. It was observed that single-subject research models were predominantly utilized. The majority of studies focused on students attending secondary schools, with the highest concentration of research activity occurring in 2019.

Anahtar Kelimeler

Reading fluency, reading comprehension, intellectual disability, systematic review

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2023). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni. https://aile.gov.tr/media/130921/eyhgm_istatistik_bulteni_ocak_23.pdf
• Afacan. K. (2019). Zihin yetersizliği olan öğrencilere akıcı okuma öğretimi üzerine yapılan araştırmaların incelenmesi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 5(1), 71-90. http://doi.org/10.33400/kuje.1039438
• Afacan, K., Bal, A., & Çakır, H. İ. (2021). Zihin yetersizliği olan öğrenciler için okuma müdahaleleri: Kültürel-tarihsel bir inceleme. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 3 (1), 47-71. https://doi.org/10.37233/TRSPED.2021.0112
• Afacan, K., Wilkerson, K. L., & Ruppar, A. L. (2018). Multicomponent reading intervensions for students with intellectual disability. Remedial and Special Education, 39(4), 229-242. https://doi.org/10.1177/0741932517702444
• Akoğlu, G., & Turan, F. (2012). Eğitsel müdahale yaklaşımı olarak sesbilgisel farkındalık: zihinsel engelli çocuklarda okuma becerilerine etkileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 11-22.
• Akyol, H. (2012). Türkçe ilk okuma yazma öğretimi (12. bs.). Pegem Akademi.
• American Association on Intellectual and Developmental Disabilities [AAIDD]. (2018). Frequently asked questions on ıntellectual disability and the aaıdd definition. American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.
• American Association on Intellectual and Developmental Disabilities [AAIDD]. (2021). Intellectual disability: Definition, diagnosis, classification, and systems of supports (12th ed.). American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.
• Arslan-Soyaltın, Ş., Diken, H. İ., & Adıgüzel, Ö. (2021). Yaratıcı drama yönteminin zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin okuduğunu anlama becerileri üzerindeki etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(Özel Sayı), 185-239. https://doi.org/10.19171/uefad.849804
• Aslan, A. (2018). Sistematik derleme ve meta-analizi. Acta Medica Alanya, 2(2), 62-63. https://doi.org/10.30565/medalanya.439541
• Atik-Çatak, A., & Tekinarslan, E. (2008). Powerpoint programında hazırlanan okuma materyalinin 12-13 yaşlarında kaynaştırma programına devam eden hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerine etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 101-124.
• Burns, M. K., Hodgson, J., Parker, D. C., & Fremont, K. (2011). Comparison of the effectiveness and efficiency of text previewing and preteaching keywords as small-group reading comprehension strategies with middle-school students. Literacy Research and Instruction, 50(3), 241-252. https://doi.org/10.1080/19388071.2010.519097
• Cain, K., & Oakhill, J. (2007). Children’s comprehension problems in oral and written language. In K. Cain & J. Oakhill (eds.), Reading comprehension difficulties: Correlates, causes and consequences (pp. 41-76). The Guilford Press.
• Cora-İnce, N. (2007). Zihinsel engelli öğrencilere okuduğunu anlama becerilerinin öğretilmesinde işbirlikli öğrenme yaklaşımı ile sunulan öğretim programının etkililiğinin incelenmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Coşgun-Başar, M. (2019). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin bilgi veren metinleri anlamalarında metin yapısına dayalı strateji ile çok ögeli bilişsel strateji’nin etkililiklerinin karşılaştırılması [Yayınlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Cüre, G. (2018). Zihin yetersizliği olan öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerinin geliştirilmesinde tekrarlı okuma ve öykü haritası stratejilerinin karşılaştırılması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Çetinkaya, N. (2013). Hikâye haritası yönteminin video geri bildirim ile sunumunun zihin yetersizliği olan çocukların okuduğunu anlama becerisindeki etkililiği [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Çetrez-Arıcan, G., Yılmaz, Z. H., & Coşkun, İ. (2017). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin okuma ve anlama düzeylerinin geliştirilmesinde akıcı okuma stratejilerinin etkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 60, 41-53. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7264
• Çetrez-İşcan, G., & Coşkun, İ. (2016). Okuma stratejilerinin hafif derecedeki zihinsel yetersizliği olan bir öğrencinin akıcı okumasına ve anlama düzeyine etkisi. Turkish Studies, 11(3), 821-846. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9296
• Çınar, G. (2019). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin okuma ve anlama becerilerinin geliştirilmesinde paragrafın önceden dinlenmesi stratejisinin etkililiğinin incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Dağlı-Gökbulut, Ö. (2019, Ekim). Özel gereksinimli öğrencilerin Türkçe okuduğunu anlama güçlüklerinin giderilmesinde okuma stratejilerinin kullanımı. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Samsun.
• Doğanay-Bilgi, A., & Özmen, E. R. (2014). Uyarlanmış çok ögeli bilişsel strateji öğretiminin zihinsel engelli öğrencilerin metin anlama sürecinde kullanılan üstbilişsel strateji bilgisini kazanmalarında etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(2), 693-714. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000101
• Duman, N., & Çifçi-Tekinarslan, İ. (2007). Hikâye haritası yönteminin hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin okuduğunu anlama becerileri üzerindeki etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(1), 33-55. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000104
• Epçaçan, C. (2018). Okuma ve anlama becerilerinin öğretim sürecine etkisi üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies, 13(19), 615-630. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14123
• Gevrek, İ. (2018). Hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin okuma ve anlama becerilerinin tekrarlı ve renkli metinlerle okuma yöntemiyle geliştirilmesi: bir eylem araştırması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dumlupınar Üniversitesi.
• Görmez, M. (2021). Özel gereksinimli öğrencilerin okuma becerilerine hikaye haritası tekniğinin etkisini değerlendiren araştırmalar. Eğitim ve Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-12.
• Güldenoğlu, B., & Kargın, T. (2012). Karşılıklı öğretim tekniğinin hafif derecede zihinsel engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerileri üzerindeki etkililiğinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 13(1), 17-34. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000164
• Güldenoğlu, B., Kargın, T., Gengeç, H., & Gürbüz, M. (2019). Okuma sürecinde dil temelli becerilerin önemi: dil–okuma ilişkisine yönelik bulgular. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 1(1), 1-27. https://doi.org/10.37233/TRSPED.2009.0101
• Güler, Ö. (2008). Zihin engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerisinde okuma öncesi, sırası ve sonrasında uygulanan okuduğunu anlama tekniklerinin etkililiklerinin karşılaştırılması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Gündoğdu, S., Güldenoğlu, B., & Kargın, T. (2020). Öğrenme güçlüğü olan ve olmayan öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerinin dil bilimsel açıdan karşılaştırılması. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 2 (1), 1-26. https://doi.org/10.37233/TRSPED.2020.0106
• Herdman, E. A. (2006). Derleme makale yazımında, konferans ve bildiri sunumu hazırlamada pratik bilgiler. Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi (HEAD), 3(1), 2-4.
• Horner, R. H., Carr, E. G., & Wolery, M. (2005). The use of single-subject research to identify evidence-based practice in special education. Exceptional Children, 71(2), 165-179. https://doi.org/10.1177/001440290507100203
• Işıkdoğan, N. (2009). Hikâye haritası tekniğinin zihin engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerini kazanmalarındaki etkililiği [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kalkan, S. (2009). Özel eğitim sınıfları ile birlikte eğitim ortamlarına devam eden, zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin okuduğunu anlama, okuma hızları ve okuma hatası performanslarının karşılaştırılması (Çorum ili örneği) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kavan, N. (2020). Teknoloji destekli eğitimin özel eğitim öğrencilerinin okuduğunu anlama becerilerine etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Siirt Üniversitesi.
• Kaya, D., & Doğan, B. (2016). Birinci sınıf öğrencilerinin akıcı okumalarının değerlendirilmesi. Turkish studies, 11(3), 1435-1456. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9283
• Kayahan, D. (2011). Kelime öğretimi etkinliğinin eğitilebilir zihinsel engelli öğrencilerin okuduğunu anlama becerisine etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Lee, J., & Yoon, S. Y. (2017). The effects of repeated reading on reading fluency for students with reading disabilies: A meta-analysis. Journal of Learning Disabilities, 50(2), 213-224. https://doi.org/10.1177/0022219415605194
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2017). Çocuk gelişimi ve eğitimi: Zihinsel yetersizlik ve kaynaştırma. https://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Zihinsel%20Yetersizlik%20ve%20Kayna%C5%9Ft%C4%B1rma.pdf
• Orçan, M., & Özmen, E. R. (2012). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin okuma hızının artırılmasında sağaltım paketlerinden etkili olanın belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 13(1), 41-54. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000165
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. (2018). T. C. Resmî Gazete, 30471, 7 Temmuz 2018.
• Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, (2021). Zihinsel yetersizliği olan bireyler “aileler için rehber kitapçık”. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_02/04102647_ZYHYNSEL_YETERSYZLYYY_OLAN_BYREYLER_TR.pdf
• Özak, H. (2017). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere okuduğunu anlama becerilerinin öğretiminde uyarlanmış bilişsel strateji öğretiminin etkililiği [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Özak, H., & Diken, İ. H. (2010). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin işlevsel akademik becerilerine ilişkin Türkiye’de yapılan lisansüstü tezlerin gözden geçirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 11(1), 43-58. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000145
• Özaydın, M. M. (2019). SQ4R tekniğinin hafif düzeyde zihin yetersizliği olan öğrencilerin okuduğunu anlama düzeylerine etkileri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Roberts, C. A., & Leko, M. M. (2013). İntegrating functional and academic goals into literacy instruction for adolescents with significant cognitive disabilities through shared story reading. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 38(3), 157-172. https://doi.org/10.1177/154079691303800303
• Sanır, H., Akçayır, İ., & Özkubat, U. (2020). Zihinsel yetersizliği olan ortaokul öğrencilerinin akıcı okuma ve okuduğunu anlamaları üzerinde müdahale ve müdahale paketlerinin etkisinin belirlenmesi. Eğitim ve Bilim, 45(204), 207-225. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2020.8828
• Schrauben, J. E. (2010). Prosody's contribution to fluency: an examination of the theory of automatic information processing, Reading Psychology, 31(1), 82-92. https://doi.org/10.1080/02702710902753996
• Sütçü, C. S. (2015). Nitel analiz teknikleri. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri içinde (s.267-275). https://cemsutcu.files.wordpress.com/2015/05/nitel-analiz-teknikleri.pdf
• Therrien, W. J. (2004). Fluency and comprehension gains as a result of repeated reading: A meta-analysis. Remedial and Special Education, 25(4), 252-261. https://doi.org/10.1080/02702710902753996
• Wolf, M, & Katzir-Cohen, T. (2001). Reading fluency and its intervention. Scientific Studies of Reading, 5(3), 211-239. https://doi.org/10.1207/S1532799XSSR0503_2
• Vural, M. (2019). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin ve okuma düzeyi düşük olan öğrencilerin akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerilerinde akran destekli ve hedef yönlendirimli birleştirilmiş okuma stratejisinin etkililiği [Yayınlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Yüksel, A. (2019). İlkokul kaynaştırma (bütünleştirme) sınıflarında öğrenim gören hafif düzey zihin engelli ve normal gelişim gösteren son sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama düzeylerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.