Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimde Kaynaştırma: Neredeydik? Neredeyiz? Nerede Olmalıyız?

Yıl 2019, Cilt 1, Sayı 1, 70 - 85, 30.12.2019

Dila Nur YAZICI

https://doi.org/10.37233/TRSPED.2019.0104

Öz

1983 yılında Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yasası ile birlikte yasal olarak uygulamalarda yer alması beklenen kaynaştırma eğitimi, bugün okul öncesi eğitimde zorunlu eğitsel bir uygulamadır. Bu makalede, öncelikle kaynaştırma eğitiminin tanımı yapılmış ve kaynaştırma eğitiminin faydaları ile ilgili uluslararası alanyazındaki çalışmalar özetlenmiş, ardından Türkiye’de kaynaştırma eğitimi ve okul öncesinde kaynaştırma eğitimi konularına değinilerek yasal dayanaklarından bahsedilmiştir. Türkiye’de kaynaştırma eğitimiyle ilgili yapılan araştırmalar; (1) okul öncesi öğretmen ve öğretmen adaylarının bilgi, görüş ve tutumları, (2) sınıf içi uygulamalar, (3) sosyal beceriler, (4) derlemeler ve (5) diğer, başlıkları altında ele alınmıştır. Araştırmalar incelendiğinde, okul öncesi öğretmen ve öğretmen adaylarının kaynaştırma eğitimine yönelik olumlu tutuma sahip oldukları; ancak, daha fazla bilgiye gereksinim duydukları, sınıf içi geçişlerde belli başlı uygulamaları gerçekleştirdikleri fakat alanyazındaki uygulamaların hepsini sınıflarında uygulamak için desteğe gereksinim duydukları ve özel gereksinimli çocuklara sunulan sosyal beceri programlarının faydalı olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın sonunda uygulamaya yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaynaştırma, okul öncesi kaynaştırma, özel gereksinimli çocuk, Türkiye

Preschool Inclusion in Turkey: Where Were We? Where Are We? Where Should We Be?

Öz

Inclusion is a compulsory educational practice for preschool children with disabilities in Turkey. In this article, first, the definition of inclusion is provided. Second, the benefits of inclusion are summarized using the international literature. Third, a summary of studies conducted in Turkey in relation to inclusive preschool education is presented followed by a description of the legal basis for inclusion in Turkey. The research focused on inclusive preschool education in Turkey was examined under five categories: (1) opinions and attitudes of preschool teachers and teacher candidates towards inclusion, (2) classroom practices, (3) social skills, (4) research summaries and literature reviews and (5) other studies. An examination of these studies has shown that preschool teachers and teacher candidates have positive attitudes towards inclusion, but they need more information for successful implementation of inclusion. Moreover, preschool teachers implement certain practices with respect to in-class transitions, however, they need more support to apply all recommended practices noted in the literature. In addition, social skills programs provided to children with special needs were beneficial. Recommendations for future practice are presented at the end of the paper.

Anahtar Kelimeler

Inclusion, preschool inclusion, children with special needs, Turkey

Kaynakça

• Acarlar, F. (2013). Kaynaştırma modeli ve özel gereksinimli küçük çocukların özellikleri. B. Sucuoğlu ve H. Bakkaloğlu (Eds.) Okul öncesinde kaynaştırma içinde (ss. 21-73). Ankara: Kök.
• Ainscow, M. (2005). Developing inclusive education systems: What are the levers for change? Journal of Educational Change, 6(2), 109-124. https://doi.org/10.1007/s10833-005-1298-4
• Akalin, S., Demir, S., Sucuoglu, B., Bakkaloglu, H., & Iscen, F. (2014). The needs of inclusive preschool teachers about inclusive practices. Eurasian Journal of Educational Research, 54, 39-60. https://doi.org/10.14689/ejer.2014.54.3
• Akman, B., Mercan-Uzun, E., & Yazıcı, D. N. (2018). Okul öncesi öğretmen ve öğretmen adaylarının kaynaştırmaya yönelik görüşlerinin karşılaştırılması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 96-114. https://doi.org/10.17860/mersinefd.305108
• Aral, N. (2010). Okul öncesi eğitimde kaynaştırma. İstanbul: MORPA.
• Artan, İ., & Uyanık-Balat, G. (2003). Okul öncesi eğitimcilerinin entegrasyona ilişkin bilgi ve düşüncelerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11(1), 65-80.
• Avcı, N., & Ersoy, Ö. (1999). Okul öncesi dönemde entegrasyonun önemi ve uygulamalarda dikkat edilecek noktalar. Milli Eğitim Dergisi, 144, 68-70.
• Aykır, T., & Çiftçi-Tekinarslan, İ. (2012). Okul öncesi dönemdeki zihinsel yetersizliği olan ve olmayan çocukların sosyal becerileri ve problem davranışlarının karşılaştırılması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(2), 627-648.
• Bakkaloğlu, H. (2004). Etkinliğe dayalı müdahale programının 3-6 yaş gelişimsel geriliği olan çocukların geçiş becerilerine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bakkaloğlu, H., Altındağ-Kumaş, Ö., & Aykaç, P. N. (2017). Okul öncesi kaynaştırma sınıflarının niteliğini öğretmenler ve bağımsız gözlemciler nasıl değerlendiriyorlar? İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 229-249. https://doi.org/10.17679/inuefd.303060
• Bakkaloğlu, H., & Sucuoğlu, B. (2018). Okul öncesi sınıflardaki özel gereksinimli olan ve olmayan çocukların okula uyumları. İlköğretim Online, 17(2), 580-595. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.418906
• Batu, E. S. (2010). Factors for the success of early childhood inclusion & related studies in Turkey. International Journal of Early Childhood Special Education, 2(1), 57-71.
• Batu, E. S., Odluyurt, S., Alagözoglu, E., Çattık, M., & Şahin, Ş. (2017). Determining the opinions of preschool teachers regarding inclusion. Özel Eğitim Dergisi, 18(3), 401-420. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.283374
• Bozarslan-Malkoç, B. (2010). Eskişehir ilindeki özel anaokullarında çalışan eğitimcilerin okul öncesi dönemde kaynaştırma ile ilgili görüşleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Buysse, V. (1993). Friendships of preschoolers with disabilities in community-based child care settings. Journal of Early Intervention, 17, 380–395. https://doi.org/10.1177/105381519301700404
• Christensen-Sandfort, R. J., & Whinnery, S. B. (2013). Impact of milieu teaching on communication skills of young children with autism spectrum disorder. Topics in Early Childhood Special Education, 32(4), 211-222. https://doi.org/10.1177/0271121411404930
• Çerezci, Ö. (2015). Okul öncesi eğitim kurumlarında yapılan kaynaştırma eğitimi uygulamalarının kaynaştırma kriterleri açısından değerlendirilmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çuhaloğlu-İmrak, H. Ç. (2009). Okulöncesi dönemde kaynaştırma eğitimine ilişkin öğretmen ve ebeveyn tutumları ile kaynaştırma eğitimi uygulanan sınıflarda akran ilişkilerinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Dalğar, G. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin ve okul öncesi öğretmen adaylarının kaynaştırmaya ilişkin görüşlerinin karşılaştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
• Demir, Ş. (2016). Okul öncesi kaynaştırma sınıflarındaki öğretmenlerin, özel gereksinimli ve risk grubu çocukların sınıf içi davranışlarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 17(2), 141-162. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.246292
• Dietrich, S. L. (2005). A look at friendships between preschool-aged children with and without disabilities in two inclusive classrooms. Journal of Early Childhood Research, 3, 193–215. https://doi.org/10.1177/1476718X05053933
• Diken, I. H. Çuhadar, C., Diken, Ö., Arıkan, A., & Ünlü, E. (2014). Doğal öğretim projesi: Okul öncesi kaynaştırma sınıflarında öğretmenler için doğal öğretim süreci. Eskişehir: 114K164 Kodlu TÜBİTAK Projesi.
• Diken, I. H., Rakap, S., Diken, O., Tomris, G., & Celik, S. (2016). Early childhood inclusion in Turkey. Infants & Young Children, 29(3), 231-238. https://doi.org/10.1097/IYC.0000000000000065
• Dikici-Sığırtmaç, A., Hoş, G., & Abbak, B. S. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitiminde yaşanan sorunlara yönelik kullandıkları çözüm yolları ve önerileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(4), 205-223.
• Duman, G., & Koçak, N. (2013). Anaokulu kaynaştırma sınıfında yer alan özel gereksinimli bir çocuğun sosyal oyun ve sosyal iletişim özellikleri. Cumhuriyet International Journal of Education, 2(3), 99-108.
• Eldeniz-Çetin, M. ve Çamlıbel-Çakmak, Ö. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırmaya yönelik ihtiyaçlarının belirlenmesi. The Journal of Academic Social Sciences Studies, 43, 259- 274.
• Ergin, E., & Bakkaloğlu, H. (2015). Kaynaştırma uygulamaları yürütülen okul öncesi sınıflarda sınıf içi geçişlerin kolaylaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(2), 173-191. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000226
• Ergin, E., & Bakkaloğlu, H. (2017). Examination of in-classroom transitions in inclusive preschool classrooms. Early Child Development and Care, 189(5), 820-834. https://doi.org/10.1080/03004430.2017.1345891
• Erwin, E. J. (1993). Social participation of young children with visual impairment in specialized and integrated environments. Journal of Visual Impairments and Blindness, 87, 138-142.
• Gezer, M. S. (2017). Sınıfında kaynaştırma öğrencisi bulunan okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine yönelik rol algılarının belirlenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Gök, G., & Erbaş, D. (2011). Okul öncesi eğitimi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşleri ve önerileri. International Journal of Early Childhood Special Education, 3(1), 66-87.
• Green, K. B., Terry, N. P., & Gallagher, P. A. (2014). Progress in language and literacy skills among children with disabilities in inclusive early reading first classrooms. Topics in Early Childhood Special Education, 33(4), 249-259. https://doi.org/10.1177/0271121413477498
• Guralnick, M. J., Connor, R. T., Hammond, M. A., Gottman, J. M., & Kinnish, K. (1996). Immediate effects of mainstreamed settings on the social interactions and social integration of preschool children. American Journal on Mental Retardation, 100, 359-377.
• Hanline, M. F. (1993). Inclusion of preschoolers with profound disabilities: An analysis of children's interactions. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps, 18, 28-35. https://doi.org/10.1177/154079699301800105
• Kale, M., Dikici-Sığırtmaç, A., Nur, İ., & Abbak, B. S. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 1(2), 35-45.
• Kale, M., Dikici-Sığırtmaç, A., Nur, İ., & Kara, İ. (2017). Okul öncesinde kaynaştırma eğitimi üzerine bir çalışma: tezlerde sunulan önerilerin uygulamalara yansımaları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 220-234.
• Karadağ, F., Yıldız-Demirtaş, V. & Girli, A. (2014). Okul öncesi dönemde akranların sınıflarındaki özel gereksinimli öğrenciyi tercih etme durumları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 191 – 215.
• Kargın, T. (2004). Kaynaştırma: Tanımı, gelişimi ve ilkeleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2), 1-13.
• Kılıç, A. F. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin engelli öğrencilerin kaynaştırılmasına yönelik bilgilendirilmelerinin kaynaştırmaya ilişkin görüşlerinin değişmesindeki etkililiği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Burdur.
• Kılıçkaya, A., & Zelyurt, H. (2015). Okul öncesi programlarında özel gereksinimli bireylerin yer alma durumlarının incelenmesi (1989-2013). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4, 200-212.
• Küçüker, S., Acarlar, F., & Kapci, E. G. (2006). The development and psychometric evaluation of a support scale for pre‐school inclusion. Early Child Development and Care, 176(6), 643-659. https://doi.org/10.1080/03004430500147524
• Mastropieri, M. A., & Scruggs, T. E. (2010). The inclusive classroom: Strategies for effective differentiated instruction. Upper Saddle River, NJ: Merrill.
• MEB (2006). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. 18.01.2000 tarihli ve 23937 sayılı Resmî Gazete.
• MEB. (2017). Milli eğitim istatistikleri: Örgün eğitim (2016-2017). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_03/31152628_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2016_2017_1.pdf
• Metin, N. (1992). Okul öncesi dönemde özürlü çocuklar için kaynaştırma programları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1(2), 34-36.
• Metin, N., Şenol, B., & Yumuş, M. (2015). Okul öncesi eğitim sınıflarına kaynaştırılan otistik çocukların sosyometrik statülerinin incelenmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1(2), 483-490.
• Odluyurt, S. (2013). Kaynaştırmaya devam eden otistik özellikler gösteren çocuklara kurallı oyun öğretiminde akranları tarafından doğrudan model olma ve videoyla model olma öğretiminin etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 523-540.
• Odom, S. L., Buysse, V., & Soukakou, E. (2011). Inclusion for young children with disabilities: A quarter century of research perspectives. Journal of Early Intervention, 33(4), 344-356. https://doi.org/10.1177/1053815111430094
• Odom, S. L., Zercher, C., Li, S., Marquart, J. M., Sandall, S., & Brown, W. H. (2006). Social acceptance and rejection of preschool children with disabilities: A mixed-method analysis. Journal of Educational Psychology, 98, 807–823. https://doi.org/10.1037/0022-0663.98.4.807
• Özaydın, L., & Çolak, A. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ve okul öncesi eğitimde kaynaştırma eğitimi hizmet içi eğitim programına ilişkin görüşleri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 189-226.
• Özaydın, L., Tekin-İftar, E., & Kaner, S. (2008). Arkadaşlık becerilerini geliştirme programının özel gereksinimi olan okul öncesi çocuklarının sosyal etkileşimlerine etkisi. Özel Eğitim Dergisi, 9(1), 15–32.
• Özen, A., Ergenekon, Y., Ülke-Kürkçüoğlu, B., & Genç, D. (2013). Kaynaştırma öğrencisi olan okulöncesi öğretmenlerinin sınıflarında yaptıkları öğretim uygulamalarının belirlenmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(3), 153-166.
• Peck, C. A., Staub, D., Gallucci, C., & Schwartz, I. (2004). Parent perception of the impacts of inclusion on their nondisabled child. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 29(2), 135-143. https://doi.org/10.2511/rpsd.29.2.135
• Phillips, B. M., Clancy-Menchetti, J., & Lonigan, C. J. (2008). Successful phonological awareness instruction with preschool children: Lessons from the classroom. Topics in Early Childhood Special Education, 28, 3–17. https://doi.org/10.1177/0271121407313813
• Piştav-Akmeşe, P., & Kayhan, N. (2014). Investigation of parental involvement in the education of pre-school and primary school-level special needs students. Cukurova University Faculty of Education Journal, 43(2), 39-56.
• Pullen, P. C., & Justice, L. M. (2003). Enhancing phonological awareness, print awareness, and oral language skills in preschool children. Intervention in School & Clinic, 39, 87–98. https://doi.org/10.1177/10534512030390020401
• Rakap, S. (2017a). Impact of coaching on preservice teachers’ use of embedded instruction in inclusive preschool classrooms. Journal of Teacher Education, 68(2), 125-139. https://doi.org/10.1177/0022487116685753
• Rakap, S. (2017b). Okul öncesi dönemde kaynaştırma eğitimi uygulamalarının desteklenmesinde doğal öğretim yaklaşımları. Özel Eğitim Dergisi, 18(3), 471-492. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.319665
• Rakap, S. (2019a). Re-visiting transition-based teaching: impact of pre-service teacher’s implementation on child outcomes. Learning and Instruction, 59, 54-64. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2018.10.001
• Rakap, S. (2019b). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların desteklenmesinde gömülü öğretim uygulamaları: Okulöncesi öğretmenleri için öneriler. Araştırmadan Uygulamaya Özel Eğitim Dergisi, 1(4), 29-36.
• Rakap, S., Balikci, S., Kalkan, S., & Aydin, B. (2018). Preschool teachers’ use of strategies to support social-emotional competence in young children. International Journal of Early Childhood Special Education, 10(1), 11-25. https://doi.org/10.20489/intjecse.454103
• Rakap, S., Parlak-Rakap, A., & Aydin, B. (2016). Investigation and comparison of Turkish and American preschool teacher candidates’ attitudes towards inclusion of young children with disabilities. International Journal of Inclusive Education, 20(11), 1223-1237. https://doi.org/10.1080/13603116.2016.1159254
• Rakap, S., Rakap, Ş., Aydın, B. & Kalkan, S. (2015). Erken öğrenme için gömülü öğretim: Okul öncesi öğretmenleri için araçlar erken eğitim programının uyarlanması ve etkililiğinin iki farklı mesleki gelişim modeli kullanılarak incelenmesi. Samsun: 115K427 Kodlu TÜBİTAK Projesi.
• Salend, S. J. (1998). Effective mainstreaming: Creative inclusive classrooms. Upper Saddle River, NJ: Merrill.
• Secer, Z. (2010). An analysis of the effects of in-service teacher training on Turkish preschool teachers’ attitudes towards inclusion. International Journal of Early Years Education, 18(1), 43-53. https://doi.org/10.1080/09669761003693959
• Sucuoğlu, B. (2004). Türkiye'de kaynaştırma uygulamaları: Yayınlar/ Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2), 15-23.
• Sucuoğlu, B., Bakkaloğlu, H., & Akalın, S. (2014). Okul öncesinde kaynaştırma: Öğretmen eğitimi programı. Ankara: 111K184 Kodlu TÜBİTAK Projesi.
• Sucuoğlu, N. B., Bayraklı, H., İşcen-Karasu, F., & Demir, Ş. (2017). The preschool classroom management and inclusion. International Journal of Early Childhood Special Education, 9(2), 66-80. https://doi.org/10.20489/intjecse.107991
• Sucuoğlu, B., Bakkaloğlu, H., İşcen, F., Demir, Ş., & Akalın, S. (2014). Preschool teachers' knowledge levels about inclusion. Educational Sciences: Theory & Practice, 14(4), 1467-1495. https://doi.org/10.12738/estp.2014.4.2078
• Sünbül, A. M., & Sargın, N. (2002, 11-12 November). Okul öncesi dönemde kaynaştırma eğitimine ilişkin öğretmen tutumlarının (çeşitli değişkenler açısından) incelenmesi. Paper presented at 12th. National Special Education Conference, Ankara.
• Şahbaz, Ü., & Kalay, G. (2010). Okulöncesi eğitimi öğretmen adaylarının kaynaştırmaya ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 116-135.
• Yazici, D. N., & Akman, B. (2018). An investigation of pre-school teachers' opinions about the inclusion of children with autism. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 19(1), 105-128. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.284253
• Yılmaz, B. (2014). Okul öncesi kaynaştırma sınıflarının kalitesinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yılmaz, B., & Karasu, N. (2018). Okul öncesi kaynaştırmada kalite: Kapsam ve değerlendirme. Özel Eğitim Dergisi, 19(1), 181-198. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.279652