Okul Öncesi Çağındaki Üstün Yetenekli Çocuklar: Neredeyiz? Nereye Gitmeliyiz?

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 94 - 112, 15.12.2021

Asiye Parlak Rakap

https://doi.org/10.37233/TRSPED.2021.0114

Öz

Türkiye’de üstün/ özel yetenekli okul öncesi dönem çocuklarıyla ilgili ilk çalışmalar 1988 yılında başlamıştır. Son beş yılda yapılan ulusal alanyazında yayımlanmış çalışmaların tarandığı bir çalışmanın, hem 11. Kalkınma Planı hem de Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı 2030 Sürdürülebilir Hedeflerine ulaşmada izlenebilecek bir yol gösterebileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda, çalışmanın amacı ülkemizde 2016-2020 yılları arasında okul öncesi dönem üstün yetenekli çocuklara yönelik yapılmış çalışmaları, araştırma türü, araştırma grubu ve araştırmanın yürütüldüğü yere dayalı olarak analiz etmektir. Alanyazın taraması şeklinde planlanan bu çalışmada 2016-2020 yılları arasında yapılmış, Ulakbim aracılığıyla ulaşılan makaleler ile Ulusal Tez Merkezi tarafından erişimi sağlanan yüksek lisans/ doktora tezlerinden konuyla ilgili olan çalışmalar “üstün yetenek” ve “okul öncesi” anahtar kelimeleriyle taranmıştır. Veriler, içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Bulgular, geliştirilen iki ana kategori ve bu kategorilerle ilişkili alt kategoriler ve kodlar altında incelenmiştir. Elde edilen verilere göre, çalışmaların çoğunluğu makaledir; çalışmalarda ağırlıkla nicel araştırma deseni kullanılmıştır; çalışmaların katılımcıları/çalışma grubu çoğunlukla öğretmenlerdir ve çalışmalar yüksek oranda üç büyükşehirde gerçekleştirilmiştir. Alanyazın taramasının sonuçlarının bazıları daha önce yapılan çalışmalarla uyumluluk arz etmektedir. Tespit edilen farklılıklar açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üstün yetenekli çocuklar, okul öncesi dönem, Türkiye’de yapılmış çalışmalar

Preschool Age Gifted/Talented Children: Where Are We? Where Should We Go?

Öz

First studies about gifted/talented preschool children in Turkey started in 1988. Reviewing studies published in national literature in last five years would have a meaningful effect in reaching both the 11th Development Plan and the 2030 Sustainable Goals of the United Nations Development Program. In this context, the aim of this study was to analyze studies conducted for gifted/talented preschool children between 2016-2020 in Turkey based on sub-categories, namely research type, research group and the place where research was conducted. This study, which was planned as a literature review, reviewed studies published between 2016 and 2020. The articles were accessed through Ulakbim and master's / doctoral theses related were accessed by the Turkish National Thesis Center. Turkish keywords "üstün yetenek (giftedness/talented)" and "okul öncesi (preschool)" were scanned through publications. The data were analyzed by content analysis method. Findings were analyzed under two main categories, sub-categories and codes associated with these categories. According to the data obtained, most of the publications were articles; quantitative research design was used predominantly in these studies; the participants / working groups were mostly teachers; and the studies were mostly conducted in three metropolitan cities. Some of the results of this literature review are consistent with previous studies. The detected differences were tried to be explained.

Anahtar Kelimeler

Gifted children, preschool period, studies in Turkey

Kaynakça

• Akar, İ. (2019). Öğretmen adaylarının özel yetenekli öğrenciyi aday gösterme tercihlerini etkileyen faktörler. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 1729-1758. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2019.178
• Ata, S., Duran, Ç. & Metin, E. N. (2020). Öğretmen adaylarının üstün yetenekli çocukların eğitimine yönelik tutumlarının belirlenmesi (Ağrı ili örneği). H.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(2), 159-171. http://dx.doi.org/Doi: 10.21020/husbfd.568228
• Ataman, A. (2003). Üstün zekalı ve yetenekli çocuklar. A. Ataman (Ed.). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş içinde (s. 175-197). Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Bapoğlu Dümenci, S., Gürsoy, F. & Aral, N. (2016, Eylül). Türkiye’de okul öncesi dönemdeki üstün potansiyalli ve üstün zekâlı olan çocukların eğitimleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(5), 2469-2480.
• Bear, G. G., Slaughter, J. C., Mantz, L. S., & Farley-Ripple, E. (2017). Rewards, praise, and punitive consequences: Relations with intrinsic and extrinsic motivation. Teaching and Teacher Education, 65, 10–20. https://doi.org/10.1016/j.tate.2017.03.001
• Bethell, C., Jones, J., Gombojav, N., Linkenbach, J. & Sege, R. (2019). Positive childhood experiences and adult mental and relational health in a statewide sample: Associations across adverse childhood experiences levels. JAMA Pediatric, 173(11), 1-11. http://dx.doi.org/Doi:10.1001/jamapediatrics.2019.3007
• Bıçakçı, M. & Baloğlu, M. (2018). Türkiye’de özel yeteneklilerle yapılan araştırmalarda yaratıcılık. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 327-343. http://dx.doi.org/10.17679/inuefd.481895
• Bildiren, A. (2018). Okul öncesi dönemde bilişsel yetenek ile problem çözme becerilerinin arasındaki ilişkinin incelenmesi. Millî Eğitim, Özel Sayı/2018(1), 291-308.
• Bildiren, A. & Bıkmaz Bilgen, Ö. (2019). Okul öncesi dönem üstün yetenekli çocuklar için aday bildirim ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 269-285. http://dx.doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.475278
• Bildiren, A., Gür, G., Sağkal, A. S. & Özdemir, Y. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin üstün yetenekli çocukların tanılanması ve eğitimlerine ilişkin algıları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(2), 329-356. http://dx.doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.572326
• Bildiren, A. & Kargın, T. (2019). Proje temelli yaklaşıma dayalı erken müdahale programının üstün yetenekli çocukların problem çözme becerisine etkisi. Eğitim ve Bilim, 44(198), 343-360. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2019.7360
• Çalık, M. & Sözbilir, M. (2014). Parameters of content analysis. Education and Science, 39(174), 33-38. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Çitil, M. (2018). Türkiye’de üstün yeteneklilerin eğitimi politikalarının değerlendirilmesi. Millî Eğitim, Özel Sayı/2018, 143-172.
• Çocuk Çalışma Grubu Raporu. (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023) (Yayın No: KB: 3022-ÖİK: 803). T.C. Kalkınma Bakanlığı, Çocuk ve Gençlik Özel İhtisas Komisyonu.
• Dağlıoğlu, H. E. (2014). Üstün yetenekli çocuklar. E. N. Metin & A. İ. Yükselen (Ed.). Her yönüyle okul öncesi eğitim 1: Özel gereksinimli çocuklar ve kaynaştırma içinde (s. 481-496). Hedef CS.
• Dağlıoğlu, H. E., Turupcu Doğan, A. & Basit, O. (2017). Kapsayıcı okul öncesi eğitim ortamlarında öğretmenler çocukların bireysel yeteneklerini belirlemek ve geliştirmek için neler yapıyor? GEFAD, 37(3), 883 – 910.
• Daştan, Ş. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinin öz-yeterlik düzeyleri ile üstün yeteneklilerin eğitimine yönelik tutumlarının karşılaştırılması (Yayım No. 451836) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
• Diamond, A. (2012). Activities and programs that improve children’s executive functions. Current Directions in Psychological Science, 21(5), 335–341. https://doi.org/10.1177/0963721412453722
• Diken, İ. H., Rakap, S., Diken, Ö., Tomris, G. & Çelik, S. (2016). Early childhood inclusion in Turkey. Infants & Young Children, 29(3), 231-238. http://dx.doi.org/10.1097/IYC.0000000000000065
• Duckworth, A. & Gross, J. J. (2014). Self-control and grit: Related but separable determinants of success. Current Directions in Psychological Science, 23(5), 319–325. https://doi.org/10.1177/0963721414541462
• Duran, A. & Dağlıoğlu, H. E. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının üstün yetenekli çocuklara ilişkin metaforik algıları. GEFAD, 37(3), 855-881.
• Eisenberg, N., Valiente, C., Spinrad, T. L., Cumberland, A., Liew, J., Reiser, M., Zhou, Q. & Losoya, S. H. (2009). Longitudinal relations of children’s effortful control, impulsivity, and negative emotionality to their externalizing, internalizing, and co-occurring behavior problems. Developmental Psychology, 45(4), 988–1008. https://doi.org/10.1037/a0016213
• Elo, S. & Kynga¨s, H. (2007). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing 62(1), 107–115. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
• Gagne, F. (2013). The DMGT 2.0: From gifted inputs to talented outputs. In C. M. Callahan & H. L. Hertberg-Davis (Eds.). Fundamentals of gifted education: Considering multiple perspectives (s. 56-69). Routledge.
• Gallagher, J. J. (2008). Psychology, psychologists, and gifted students. In S. I. Pfeiffer (Ed.), Handbook of giftedness in children: Psychoeducational theory, research, and best practices (s. 1-13). Springer.
• Gökdemir, S. (2017). Ülkemizde özel yetenekli öğrencilerin tanılama sürecinin öğretmen veli ve öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi (Yayım No. 481276) [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
• Gürkan, T. (2009). Erken çocukluk dönemi ve okul öncesi eğitim. Anadolu Üniversitesi, AÖF Yayın No:957.
• Heller, K. A. (2004). Identification of gifted and talented students. Psychology Science, 46(3), 302 - 323.
• İlik, S. S. (2019, Ocak). Üstün yetenekli öğrencilerin eğitiminde görev yapan öğretmenlerin bireyselleştirilmiş eğitim programları hazırlamaya uygulamaya ve izlemeye yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(2), 485-495. http://dx.doi.org/10.24106/kefdergi.2569
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2012). Benlik, aile ve insan gelişimi: Kültürel psikoloji. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Karadağ, F. & Yıldız Demirtaş, V. (2017, Ağustos). Okul öncesi dönem ve özel yetenek. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 737-745. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1810
• Karateke, B. (2016). Üstün yetenek potansiyeli olan çocuklara uygulanan sosyal beceri eğitim programının sosyal beceri gelişimine etkisinin incelenmesi (Yayım No. 429538) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
• Karateke, B. (2019). Okul öncesi dönemde özel yeteneğin değerlendirilmesinde nöropsikolojik bir yaklaşım: Renkli progresif matrisler testi güvenirlik ve geçerlik çalışması. Çocuk ve Gelişim Dergisi, 2(4), 12-25.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Koç, F. & Saranlı, A. G. (2017). Erken çocukluk dönemindeki üstün yetenekli çocuklara ilişkin Türkiye’deki lisansüstü çalışmaların çok boyutlu analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 163-183. http://dx.doi.org/ 10.21764/efd.81302
• Majid, R. A. & Alias, A. (2010). Consequences of risk factors in the development of gifted children. International Conference on Learner Diversity 2010: Procedia - Social and Behavioral Sciences, 7, 63-69. http://dx.doi.org/doi:10.1016/j.sbspro.2010.10.010
• Mischel, W. (2014). The Marshmallow Test: Mastering self-control. Little, Brown and Company.
• Metin, N., Şenol, F. B. & İnce, E. (2017). Determination of the prospective teachers' attitudes toward the education of the gifted children. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 10(1), 95-116. http://dx.doi.org/10.5578/keg.27591
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2020, Ekim). Bilim ve sanat merkezleri güçleniyor. Milli Eğitim Bakanlığı.http://meb.gov.tr/bilim-ve-sanat-merkezleri-gucleniyor/haber/21827/tr
• Mindivanlı Akdoğan, E., Koçak, G. & Subaşı, M. (2017, Güz). Özel yetenekli çocukların belirlenmesinde okul öncesi öğretmenlerinin görüşleri. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 8(16), 1-22.
• Orhan-Karsak, H. G. & Gider, B. (2019). Metaphorical perceptions and views of teachers about gifted and talented students and their education. Cumhuriyet International Journal of Education, 8(4), 961-982. http://dx.doi.org/10.30703/cije.543321
• Ormrod, J. E. (2012). Human Learning (6. Bs.). Allyn & Bacon.
• Özcan, D. & Gülkaya, Ş. (2019). Okul öncesi öğretmenlerinin üstün yetenekli çocuklara yönelik algı ve eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(5), 2355-2368. http://dx.doi.org/Doi: 10.24106/kefdergi.3776
• Özdemir, D. (2019). Üstün yetenekli okul öncesi çocuklarında sayı algısı kavramı. Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Dergisi (BEST Dergi), 3(2), 69-77.
• Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2016, Kasım). Bilim ve sanat merkezleri yönergesi. Tebliğler Dergisi, 79(2710), 449-473.
• https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_01/02031535_tebligler_dergisi.pdf
• Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2019, Aralık). Bilim ve sanat merkezleri yönergesi. Tebliğler Dergisi, 82(2747), 390-434.
• https://www.memurlar.net/common/news/documents/872519/2747_aralik_2019.pdf
• Saranlı, A. G. (2017). Eş zamanlı olmayan gelişimin üstün yetenekli çocuklardaki görünümü üzerine bir örnek olay çalışması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(1), 89-108. http://dx.doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.300060
• Saranlı, A. G., Er, S. & Deniz, K. Z. (2017). Okul öncesi dönemdeki üstün yetenekli çocukların dil gelişimlerinin analizi. Yaşadıkça Eğitim, 31(1), 1-20.
• Sarar, M. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin üstün yetenekliler eğitimine ilişkin öz yeterlik düzeyleri ile üstün yeteneklilerin eğitimine yönelik algı ve bilgisi arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayım No. 513004) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
• Shonkoff, J. P. & Phillips, D. A. (Ed.). (2000). From neurons to neighborhoods: The science of early childhood development. National Academies Press. http://dx.doi.org/10.17226/9824
• Suğur, N. & Doğru, E. S. (2010). Koruma altındaki çocukların aile ve devlet algısı üzerine bir araştırma. ¬Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(1), 115-133.
• Woodhead, M. (2005). Chapter 3: Psychology and the cultural construction of children’s needs. In James, A. & Prout, A. (Ed.) Constructing and reconstructing childhood: Contemporary issues in the sociological study of childhood (2. Ed.)(s. 61-81). Falmer.
• Yazıcı, D., Akman, B., Mercan-Uzun, E. & Kardeş, S. (2017). Preservice preschool teachers’ views on the characteristics of gifted children. Journal for the Education of Gifted Young Scientists, 5(3), 70-89. http://dx.doi.org/10.17478/JEGYS.2017.65
• Yılmaz, E. (2018). Erken çocukluk döneminde üstün yetenekliler ile ilgili Türkiye’de yapılan çalışmaların incelenmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 3(1), 1-16.
• Yörük, S. (2020). Okul öncesi dönemde özel yetenekli bir çocuk yetiştirmek. Çocuk ve Medeniyet, 5(10), 337-364. http://dx.doi.org/10.47646/CMD.2020.213
• Yuvacı, Z. & Dağlıoğlu, H. E. (2016). Okul öncesi dönem üstün yetenekli çocukların yaratıcılıklarını desteklemede öğretmene düşen görevler ve etkinlik örnekleri. International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 8(1), 39–61. http://dx.doi.org/Doi: 10.20489/intjecse.239575
• Yoleri, S., Tetik, G. & Çetken, H. Ş. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin üstün yetenekli çocuklar hakkındaki görüşlerinin belirlenmesi (Uşak ili örneği). GEFAD / GUJGEF, 38(1), 159-183.