"Her" Filminde “Benlik Tabusu”nun Yıkımı ve Etik Bir İmkan Olarak Satori

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 12, 396 - 425, 31.05.2021

Sarper Bütev

https://doi.org/10.37679/trta.912951

Öz

Bu çalışmada, yapay zekâlı bir işletim sistemi olan Samantha ile aşk yaşayan Theodore’un bu ilişki sonucunda yaşadığı duygusal ve zihinsel dönüşümü konu alan "Her" (Spike Jonze, 2013) incelenmektedir. Çalışmada filmin felsefi referansının, düşünür Alan Watts’ın Taoculuk ve Zen düşüncesinden hareketle geliştirdiği ego psikolojisi eleştirisi olduğu ileri sürülmektedir. Zira, filmin 98. dakikasında Samantha, Theodore’u fikirlerinden çok etkilendiğini söylediği Alan Watts adlı hiper zekâlı bir işletim sistemiyle tanıştırır. Alan Watts, Zen düşüncesinin ve Taoculuğun Batı’da tanınmasına büyük katkılarda bulunmuş bir akademisyen ve düşünürdür. Dolayısıyla çalışmada, Watts’ın görüşlerinden hareketle Her’ün etik düşüncesinin ortaya koyulması amaçlanmış ve ilgili literatür taranarak, yöntem olarak felsefi eleştiri kullanılmıştır. Zen düşüncesine koşut olarak düşünür Watts, dünya ve yaşamın günlük düşünme alışkanlıklarının ötesine geçerek yeni bir bakış açısıyla görülebilmesi için evren ve diğer insanlardan ayrık, özerk varlıklar olduğumuza duyulan ego merkezli inançtan kurtulmamız gerektiğini öne sürmektedir. "Her"de öncelikle Samantha, sonrasında da Theodore, tam da Watts’un ileri sürdüğü gibi bir dönüşüm yaşarlar. Böylelikle Theodore, egosunun kabuğunu kırarak evrendeki bütünlüğü görmeye başlar. "Her"ün sonunda Zen düşüncesinde ‘satori’ adı verilen durum, yaşamı yeni baştan kurmanın ve yeniden düzenlemenin etik imkânı olarak belirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zen, Taoculuk, Satori, Melankoli, Benlik Tabusu, Yapay Zekâ, Kuantum

"Ego Taboo" Destruction and Satori as an Ethical Possibility in "Her"

Öz

This study examines "Her" (Spike Jonze, 2013), which is about the emotional and mental transformation of Theodore, who has a love affair with an artificial intelligence operating system Samantha, experienced as a result of this relationship. The study claims that the ego psychology criticism developed by the thinker Alan Watts based on Taoism and Zen thought is the philosophical reference of the film. Because Samantha introduces Theodore to a hyper-smart operating system called Alan Watts in the 98th minute of the film and she says she was very impressed by his ideas. As it is known, Alan Watts is an academic and thinker who made great contributions to the recognition of Zen thought and Taoism in the West. Therefore, the study aimed to reveal the ethical idea of Her based-on Watts's views, and hence philosophical criticism was used as a method by reviewing the relevant literature. Watts, who thinks parallel to Zen thought, argues that we need to get rid of the ego-centered belief that we are autonomous beings separate from the universe and other people so that the world and life can be seen with a new perspective by going beyond the daily thinking habits. First Samantha and then Theodore undergo a transformation just as Watts suggests in "Her". Thus, Theodore begins to see wholeness in the universe by breaking the shell of his ego. At the "Her" the situation called 'satori' in Zen thought appears as the ethical possibility of reconstructing and reorganizing life.

Anahtar Kelimeler

Zen, Taoism, Satori, Melancholy, Ego-Taboo, Artificial Intelligence, Quantum

Kaynakça

• Aristoteles (2009). Nikomakhos’a Etik. Çev. Saffet Babür. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Capra, F. (1991). Fiziğin Tao’su. Çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Capra F. (2001). Modern Fizik ve Doğu Mistisizmi. R.N. Walsh & F. Vaughan (Der.), Ego Ötesi içinde (ss. 79-88). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Churchland, P.M. (2012). Madde ve Bilinç. Çev. Berkay Ersöz. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cooper, J.C. (2003). Taoculuk Nedir? Çev. İsmet Zeki Eyüboğlu. İstanbul: Dharma Yayınları.
• Cox, D. ve Levine M. (2018). Filmle Düşünmek. Çev. Onur Orhangazi. Ankara: Ütopya Yayınları.
• Descartes, R. (2007). Meditasyonlar. Çev. İsmet Birkan. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Dick, J.V. (2016). Ağ Toplumu. Çev. Özlem Sakin. İstanbul: Kafka Yayın.
• Eberl, U. (2019). Yapay Zekâ Hayatımızı Nasıl Değiştiriyor. Çev. Levent Tayfa. İstanbul: Paloma Yayınevi.
• Eliade, M. (2015). Doğuş ve Yeniden Doğuş. Çev. Fuat Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, M. (2017). Arayış: Tarih ve Dinde Anlam. Çev. Cem Soydemir. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Fromm, E. (1997). Psikanaliz ve Zen Budizm. Çev. İlhan Güngören. İstanbul: Yol Yayınları.
• Heidegger, M. (1997). Tekniğe Yönelik Soru. Çev. Doğan Özlem. İstanbul: AFA Yayıncılık.
• Hettich, K. (2018). Melankolik Komedi. Çev. Okşan Aytolu. İstanbul: Profil Kitap.
• İzutsu, T. (2011). Tao-Culuk’daki Anahtar Kavramlar. Çev. Ahmed Yüksel Özemre. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Julien, F. (2013). Süreç Mi Yaradılış mı? Çinli Aydınların Düşüncesine Giriş. Çev. İsmet Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kant, I. (2009). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. Çev. İonna Kuçuradi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kant, I. (2014). Pratik Aklın Eleştirisi. Çev. İonna Kuçuradi, Ülker Gökberk, Füsun Akatlı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuçuradi, I. (2013). İnsan ve Değerleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kuçuradi, I. (2006). Etik. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• NewScientist İnstant Expert (2021). Düşünen Makineler. Çev. Samet Öksüz. İstanbul: Say Yayınları.
• Öztürk, S. (2018). Sinema Felsefesine Giriş. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Rahman, F. (2012). İslam. Çev. Mehmed Dağ ve Mehmet Aydın. İstanbul: Ankara Okulu Yayınları.
• Sankrityayan, Rahul vd. (1985). Budizm ve Felsefe. Çev. Sibel Özbudun. İstanbul: Süreç Yayınları.
• Sarma, D.S. (2005). Hint Dini Tarihine Giriş. Çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ataç Yayınları.
• Springer, C. (1998). Elektronik Eros. Çev. Hakan Gündeş. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Suzuki, D.T. (1997). Zen Budizm. Çev. İlhan Güngören. İstanbul: Yol Yayınları.
• Tzu, L. (2013). Tao Te Ching. Çev. Tahsin Ünal. İstanbul: Notos Yayınları.
• Watts, A. (1996a). Denemeler: Taoculuk, Zen ve Batı Kültürü. Çev. İlhan Güngören. İstanbul: Yol Yayınları.
• Watts, A. (1996b). Benlik Tabusu. Çev. Ayhan Sargüney. İstanbul: Güncel Yayıncılık.
• Watts, A. (2020). Keyifli Evrenbilim. Çev. Merve Acar. İstanbul: Sola Unitas.
• Watts, A.W. (1998). Zen Yolu: Zen Budizmin İlkeleri. Çev. Sena Uğur. İstanbul: Şule Yayınları.
• Yonck, R. (2019). Makinenin Kalbi. Çev. Tufan Göbekcin. İstanbul: Paloma Yayınevi.
• Zohar, D. (2007). Kuantum Benlik. Çev. Seda Kervanoğlu. İstanbul: Doruk Yayınları.