ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN VE TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ “TÜRKÇE DERSİ” VE “TÜRKÇE ÖĞRETMENİ” KAVRAMLARINA İLİŞKİN METAFORLARI

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 1, 243 - 276, 05.04.2018

Betül Keray Dinçel Ahmet Yılmaz

Öz

Düşüncelerin derinine inmede bir yol olarak görülmesinin yanında mevcut
düşüncelerin açıklanmasına yön veren metafor çalışmalarına son yıllarda önem
verildiği ve ayrıca sayılarının da gittikçe arttığı görülmektedir. Ancak Türkçe
eğitiminde sınırlı sayıda çalışmanın olması ve keşfedilecek pek çok yönün
bulunması bu araştırmanın yapılması gerektiğini düşündürmüştür. Bu araştırmanın
amacı ortaokul (5, 6, 7 ve 8. sınıf) öğrencilerinin ve Türkçe öğretmeni
adaylarının “Türkçe dersi” ve “Türkçe öğretmeni” kavramlarına yönelik
kullandıkları metaforları karşılaştırmalı olarak incelemektir. Araştırmaya
2016-2017 eğitim-öğretim döneminde Kayseri il merkezinde yer alan bir
ortaokuldaki 280 öğrenci ve Aksaray Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği bölümünde
okuyan 135 öğretmen adayı katılmıştır. “Türkçe dersi ………………… gibidir, çünkü
………………………”, “Türkçe öğretmeni ………………….. gibidir, çünkü ………………”cümleleri
ortaokul öğrencilerine birer kez Türkçe öğretmeni adaylarına ikişer kez
verilerek öğrencilerden boşlukları doldurmaları istenmiştir. Öğrencilere yirmi
dakika süre tanınmıştır. Araştırmada olgu bilim (fenomenoloji) deseni esas
alınmıştır. Elde edilen verilerin analizinde nitel araştırma yöntemlerinden
içerik analizi kullanılmıştır. Elemeler sonucunda “Türkçe dersi” kavramına
ilişkin ortaokul öğrencilerinin 259, Türkçe öğretmeni adaylarının 243; “Türkçe
öğretmeni” kavramına ilişkin ise ortaokul öğrencilerinin 253, Türkçe öğretmeni
adaylarının 252 metaforu incelemeye tabi tutulmuştur. Veriler bilgisayar
ortamına aktarıldıktan sonra katılımcıların geliştirdikleri metaforlar
gruplandırılarak kategoriler altına yerleştirilmiştir. Araştırmanın geçerliğini
sağlamak için her adım ayrıntılı bir şekilde anlatılarak katılımcılardan
doğrudan alıntılara yer verilmiş ve bunlardan hareketle sonuçlar
açıklanmıştır.  Çalışmada elde edilen
verilerle bir alan uzmanı tarafından da yapılan incelemeler sonucunda elde
edilen veriler karşılaştırılıp kontrol edilerek analizlerin güvenirliği test
edilmiştir. “Türkçe dersi” metaforuna ilişkin ortaya çıkan 16 kategori
bilgi/öğrenme kaynağı, bütünleştirme, değerli olma, gelişim, hayata özdeş olma,
gereksinim, millî unsur, özü yansıtma, sıkılma/zorlanma, sonsuzluk, yol
gösterme, zaman, zevk alma, hayal kurma, iletişim, özgürlüktür. “Türkçe
öğretmeni” kavramına ilişkin ortaya çıkan 10 kategori ise biçimlendiren,
bilgi/öğrenme kaynağı, değerli olan, iyimser olan, millî unsurları koruyan,
çözüm/çare bulan, yakınlık kuran, yetenek sahibi, yol gösteren ve
eğlendirendir. 

Anahtar Kelimeler

Metafor, Türkçe dersi, Türkçe öğretmeni, ortaokul öğrencileri, Türkçe öğretmeni adayları

Kaynakça

• Afacan, Ö. (2011). Fen bilgisi öğretmen adaylarının “fen” ve “fen ve teknoloji öğretmeni” kavramlarına yönelik metafor durumları. E-Journal of New World Sciences Academy Education Sciences, 6(1), 1242-1254.
• Akça Berk, N., Gültekin, F., Çençen, N. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersine ve sosyal bilgiler öğretmenine ilişkin metaforları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 183-199.
• Altun, T., Camadan, F. (2013). Rehber öğretmenlerin rehber öğretmen (psikolojik danışman) kavramına ilişkin algılarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(3), 883-918.
• Aydın, İ. S., Pehlivan, A. (2010). Türkçe öğretmeni adaylarının “öğretmen” ve “öğrenci” kavramlarına ilişkin kullandıkları metaforlar. Turkish Studies, 5(3), 818-842.
• Cameron, L. (1996). Discourse context and the development of metaphor in children. Current Issues in Language and Society, 3(1), 49-64.
• Carter, K. (1990). Meaning and metaphor: Case knowledge in teaching. Theory Into Practice, 29(2), 109-115.
• Clarken, R. H. (1997). Five metaphors for educators. Paper presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association, Chicago, 24-28 March, 1-11.
• Çulha Özbaş, B., Aktekin, S. (2013). Tarih öğretmen adaylarının tarih öğretmenliğine ilişkin inançlarının metafor analizi yoluyla incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(3), 211-228.
• Danesi, M. (2017). The bidirectionality of metaphor. Poetics Today, 38(1), 15-33.
• Fraser, D. (2000). Sin, hope and optimism in children's metaphors. Paper presented at the AARE Annual Conference, Sydney Australia, 4-7 December.
• Gillis, C., Johnson, C. L. (2002). Metaphor as renewal: Re-imagining our professional selves. English Journal, 91(6), 37-43.
• Kalyoncu, R. (2012). Görsel sanatlar öğretmeni adaylarının “öğretmenlik” kavramına ilişkin metaforları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 471-484.
• Karabay, A. (2016). An investigation of prospective teachers’ views regarding teacher identity via metaphors. Eurasian Journal of Educational Research, 65, 1-18.
• Kittay, E. (1987). Metaphor: Its cognitive force and linguistic structure. New York: Oxford University Press.
• Koç, E. S. (2014). Sınıf öğretmeni adaylarının öğretmen ve öğretmenlik mesleği kavramlarına ilişkin metaforik algıları. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 51-72.
• Küçüktepe, S. E., Gürültü, E. (2014). Öğretmenlerin “yapılandırmacı öğretmen” kavramına ilişkin algılarına yönelik metafor çalışması örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 282-305.
• Lakoff, G., Johnson, M. (2010). Metaforlar hayat, anlam ve dil (G. Y. Demir, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Mertol, H., Doğdu, M., Yılar, B. (2013). Üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin sosyal bilgiler dersine ilişkin metaforik algıları. Üstün Yetenekli Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 176-183.
• Miles, M. B., Huberman, A. M. (2015). Nitel veri analizi (S. Akbaba Altun, A. Ersoy, Çev. Ed.). Ankara: Pegem.
• Morgan, G. (1983). More on Metaphor: Why we cannot control tropes in administrative science. Administrative Science Quarterly, 28(4), 601-607.
• Oxford, R. L., Tomlinson, S., Barcelos, A., Harrington, C., Lavine, R., Z., Saleh, A., Longhini, A. (1998). Clashing metaphors about classroom teachers: Toward a systematic typology for the language teaching field. System, 26, 3-50.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün, S. B. Demir, Çev. Ed.). Ankara: Pegem.
• Pinder, C. C., Bourgeois, V. W. (1982). Controlling tropes in administrative science. Administrative Science Quarterly, 27(4), 641-652.
• Saban, A. (2004). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının “öğretmen” kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri, 2(2), 131-155.
• Soysal, D., Afacan, Ö. (2012). İlköğretim öğrencilerinin “fen ve teknoloji dersi” ve “fen ve teknoloji öğretmeni” kavramlarına yönelik metafor durumları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 287-306.
• Tang, X, Qi, S., Wang, B., Jia, X., Ren, W. (2017). The temporal dynamics underlying the comprehension of scientific metaphors and poetic metaphors. Brain Research, 1655, 33-40.
• Tao, M. (2017). Metaphors for educators: A cultural cognitive approach. Journal of Language Teaching and Research, 8(2), 313-321.
• Vosniadou, S., Ortony, A. (1982). The emergence of the literal-metaphorical-anomalous distinction in young children. Child Development, 54, 154-161.
• Winner, E. (1979). New names for old things: The emergence of metaphoric language. Journal of Child Language, 6, 469-491.
• Winner, E. (1980). Misunderstanding metaphor: What’s the problem? Journal of Experimental Child Psychology, 30, 22-32.
• Yalçın Wells, Ş. (2015). Görsel sanatlar öğretmeni adaylarının öğretmen ve sanatçı algısına ilişkin metafor analizi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(3), 160-175.
• Yıldırım Hacıibrahimoğlu, B. (2016). Okul öncesi öğretmen adaylarının "uygulama öğretmeni" kavramına ilişkin zihinsel imgeleri. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(3), 245-278.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yılmaz, F., Göçen, S., Yılmaz, F. (2013). Öğretmen adaylarının öğretmen kavramına ilişkin algıları: Bir metaforik çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 151-164.