ALMANYA’DAKİ TÜRKLERİN KARİKATÜRLERDE TEMSİLİ: FUTBOL VE DİN ÖRNEKLİĞİNDE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 1 - 20, 11.04.2021

Eylem Şentürk Kara

Öz

Karikatür bir düşüncenin ya da bir olayın komik yönlerini ön plana çıkartıp eleştirel bir yorumlama imkânı sunarak insanları güldürürken düşündürmeyi hedefleyen bir mizah türüdür. Karikatürlerde başta siyasi, sosyal, toplumsal, ekonomik vb. olaylar çizimler ve kısa ifadeler kullanılarak bir takım önemli özetlemeler yapılmaktadır. Almanya’nın en büyük göçmen grubu olan Türklerle ilgili Alman basınında her yıl çok sayıda karikatür yayınlanmaktadır. Bu karikatürlerde Almanya’da yaşayan Türklerin nasıl yansıtıldığı önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda bu çalışma ile Alman karikatüristlerin Türkleri nasıl ele aldıklarının futbol ve din odağından tespit edilmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda 2011 yılında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından Türklerin Almanya’ya göçünün 50. yılında düzenlenen etkinlikler çerçevesinde “50 Yıl 50 Karikatür: Alman Karikatüristlerinin Gözüyle Türkler” başlıklı sergide yer alan ve pek çoğu Almanya’nın saygın yazılı basın organlarında yayınlanmış olan futbol ve din ile ilgili karikatürler rastlantısal olarak seçilmiştir. Bu karikatürler Van Dijk'ın eleştirel söylem analizi ve göstergebilimsel çözümleme yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. Futbol ile ilgili karikatürler değerlendirildiğinde Almanya’da yaşayan Türklerin 2010 yılındaki Avrupa Şampiyonası müsabakalarında hem Türkiye’yi hem de Almanya’yı desteklemeleri onların bu bağlamda Almanya’ya entegre oldukları fikrinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu durum karikatürlerde de vurgulanmıştır. Dinle ilgili karikatürler değerlendirildiğinde İslam’ın Almanya’da yaygınlaşmaya başlaması neticesinde büyüyen İslamlaşma korkusuna atıf yapılmıştır. İslam inancıyla ilgili bazı Almanların özellikle yetkililerin ne kadar az ve yanlış bilgiye sahip olduğu vurgulanarak bu konuda eleştirel bir söylem geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karikatür, Almanya'daki Türkler, Türk Göçmenler, Futbol, Din

Kaynakça

• Akıncı Çötok, N. & Taşdelen, H. M. (2013). “Avrupa Ekseninde Yabancı Korkusu ve İslamofobi Algısının Değerlendirilmesi.” Turkish Studies-International Periodical For The Languages. Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/6 Spring 2013: 1-13.
• Alkan, M. N. (2011). “Transmigranten Auf Dem Weg In Die Heimat?.” Erişim Tarihi: 01.05.2020. file:///C:/Users/Eylem/Desktop/kimlik%20bsllh/Transmigranten%20auf%20dem%20Weg%20in%20die%20Heimat_%20(Pdf).pdf.
• Almalı, A. (2018). “Almanya’da Yükselen İslamofobi Ve Dergilerdeki İslam Karşıtı Yayınlar.” Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 2 (2) , 129-145.
• Amerikanın Sesi. (2019). “11 Eylül Almanya’daki Müslümanların hayatlarını nasıl değiştirdi.” Erişim Tarihi: 11.05.2020. https://www.amerikaninsesi.com/a/article-11-eylul-almanyadaki-muslumanlarn-hayatlarn-nasl-deitirdi-129537018/899590.html.
• Arık, M. B. (1998). Değişen Toplum Değişen Karikatür. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınlar.
• Atabek, Ü. (2007). “Söylem Çözümlemesi: Başlangıç Düzeyi İçin Öneriler.” Medya Metinlerini Çözümlemek: İçerik Göstergebilim ve Söylem Çözümleme Yöntemleri içinde, derleyenler Ümit Atabek ve Gülseren Şendur Atabek. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Atamaz Aşıcıoğlu, E. (2001). Yazısız Karikatürün Grafik Sanatındaki Yeri, Yazısız Karikatür Uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Grafik Ana Sanat Dalı Yüksek Lisans Sanat Eseri. Ankara.
• Atamaz Aşıcıoğlu, E. (2019). İletişim Tarihinde karikatürün yeri. Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-81070/elif-atamaz-asicioglu---iletisim-tarihinde-karikaturun-.html.
• Aydın, Y. (2009). Topoi des Fremden: Zur Analyse und Kritik einer sozialen Konstruktion, Konstanz: UVK Verlag.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel Serüven. çeviren Mehmet Rıfat-Sema Rıfat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Baudelaire, C. (1997). Gülmenin Özü. çeviren İrfan Yalçın. İstanbul: İris Yayınları.
• BBC. (2018). “Mesut Özil: ‘Alman Gibi Düşünüp Çalışan, Türk Gibi Hisseden’ Yıldız.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.bbc.com/turkce/spor-44919942.
• Botton, A. D. (2005). Statü Endişesi. çeviren Ahu Sıla Bayer. İstanbul: Sel Yayınları.
• Bpd.de. (2006). “Türkische Minderheiten in Deutschland.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.bpb.de/izpb/9698/tuerkische-minderheit-in-deutschland.
• Bundesministerium des Innern, für Bau und Heimat. (2020). “Staatssymbole in Deutschland.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.bmi.bund.de/DE/themen/verfassung/staatliche-symbole/staatssymbole/staatssymbole-node.html.
• Büyükkantarcıoğlu, S. Nalan. 2012. “Söylem İncelemelerinde Eleştirel Dilbilimsel Boyut: Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Ötesi.” Haberi Eleştirmek içinde. editör Ömer Özer, Konya: Literatürk Yayınları.
• CNN Türk. (2012). “Alman Karikaturistler Türkleri böyle görüyor.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.cnnturk.com/2012/kultur.sanat/diger/02/13/alman.karikaturistler.turkleri.boyle.goruyor/648885.0/index.html.
• Cumhuriyet. (2018). “Mesut Özil Alman Milli Takımını bıraktı: Kazanınca Alman kaybedince Göçmen (Türk) oluyorum.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/mesut-ozil-alman-milli-takimini-birakti-kazaninca-alman-kaybedince-gocmen-oluyorum-1034258.
• Der Tagesspiegel. (2018). “Integrierte Dummheit.” Erişim Tarihi: 11.05.2020. https://www.tagesspiegel.de/politik/martenstein-ueber-ilkay-guendogan-und-mesut-oezil-integrierte-dummheit/22587240.html.
• Dfb. de. (2010). “Tasci Fussball Ist Die Grosse Integrationschance.” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.dfb.de/news/detail/tasci-fussball-ist-die-grosse-integrations-chance-21738/.
• Deutschlandfunk. (2019). “Talente Fördern oder Abwerben?” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.deutschlandfunk.de/tuerkischer-fussballverband-in-deutschland-talente-foerdern.1346.de.html?dram:article_id=455598.
• Deutsche Welle. (2009). “Mesut, Alman Milli Takımı’nı seçti.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.dw.com/tr/mesut-alman-milli-tak%C4%B1m%C4%B1n%C4%B1-se%C3%A7ti/a-4005948.
• Deutsche Welle. (2012). “Merkel: : İslam Almanya’nın bir parçası.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.dw.com/tr/merkel-islam-almanyan%C4%B1n-par%C3%A7as%C4%B1/a-16269228.
• Deutsch Welle. (2015). “Merkel: İslam Almanya’nın bir parçası.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.dw.com/tr/merkel-islam-almanyan%C4%B1n-bir-par%C3%A7as%C4%B1/a-18185855.
• Deveçeken, İ. (2010). “Ay-yıldızlı Türk Bayrağı ile Kartallı Almanya Bayrakları Birlikte Dalgalanıyor.” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.haberler.com/ay-yildizli-turk-bayragi-ile-kartalli-almanya-2267858-haberi/.
• Dokgöz, D. (2004). “Karikatür ve Popüler Kültür Soruşturması”, Eğitim, Popüler Kültür ve Gençlik. Özel Sayı. Yıl: 5. Sayı: 57. Kasım 2004.
• Eagleton, T. (2005). İdeoloji. çeviren Muttalip Özcan, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Euronews. (2018). “Almanya Başbakanı Merkel: İslam ve Müslümanlar Almanya'ya ait.” Erişim Tarihi: 10.03.2020. https://tr.euronews.com/2018/03/16/almanya-basbakan-merkel-islam-ve-muslumanlar-almanya-ya-ait.
• Finans.Haberler.com. (2018). “Gurbete Gidişin 58’inci Yılı.” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.haberler.com/gurbete-gidisin-58-inci-yili-11385528-haberi/.
• Fiske, J. (2015). İletişim Çalışmalarına Giriş. çeviren Süleyman İrvan. Ankara: Pharmakon Yayınevi.
• Gzt. (2018). “Mesut Özil Neden Alman Milli Takımını Seçti?” Erişim Tarihi: 22.02.2020. https://www.gzt.com/lugat/mesut-ozil-neden-alman-milli-takimini-secti-3159459.
• Haber7. (2012). “Avrupa Futbol Şampiyonasında Türklerin tuttuğu takım. Erişim Tarihi: 22.02.2020. http://www.haber7.com/yazarlar/osman-atesli/891096-avrupa-futbol-sampiyonasinda-turklerin-tuttugu-takim.
• Habertürk. (2019). “Cadılar Bayramı Ne Zaman? Cadılar Bayramı (Halloween) Nedir?” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.haberturk.com/cadilar-bayrami-ne-zaman-cadilar-bayrami-nin-halloween-nedir-2535143.
• Hünerli, S. (1993). “Türkiye’de Gazete Karikatürü’nün Durumu ve Siyasi Karikatürün Söylemi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Fakültesi Gazetecilik Anabilim Dalı, İstanbul.
• Hürriyet. (2012). “Alman karikatüristler Türkleri Bu Gözle Görüyor.” (Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/alman-karikaturistler-turkleri-bu-gozle-goruyor-19908808.
• Ilgın, L. (2003). “Söylem ve İdeoloji Mitoloji, Din, İdeoloji.” Söylem ve İdeoloji içinde editörler Zeynep Özarslan, Barış Çoban. İstanbul: Su Yayınları.
• İnternethaber. (2006). “Türk-Alman Bayrağı Müzelik.” Erişim Tarihi: 11.05.2020. https://www.internethaber.com/turk-alman-bayragi-muzelik-52390h.htm.
• Lewicki, A. (2017). 2016 Ulusal Raporu Almanya’da İslamofobi, Analiz, Ekim 2017, Sayı 219, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, İstanbul: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık.
• Mctighe, S. (1993). “Perfect Deformity, Ideal Beauty, and the "Imaginaire" of Work: The Reception of Annibale Carracci's "Arti di Bologna" in 1646, by Sheila McTighe”, The Oxford Art Journal, England: Oxford University Press.
• Mooney, A.; Peccei, J. S. ; LaBelle, S.; Henriksen, B. E. ; Eppler, E. ; Irwin, A. ; Pichler, P. ; Preece, S.; Soden, S. (2011). Language, Society and Power: An Introduction. London & New York: Routledge.
• Müller, J. (2007). “Islamophobie und Antisemitismus. Kritische Anmerkungen zu einem fragwürdigen Vergleich.” Die Juden Sind Schuld. Amedau Antonio Stiftung. Berlin: Ratzlow Druck.
• NTV Spor. (2019). “Farklı Ülkelerin Milli Takımında oynamış olan Türk Futbolcular.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.ntvspor.net/foto-galeri/diger-ulkeleri-sectiler-5c98e696b315a816b44597a3/1.
• NTV. de. (2019). “Der Adler darf nicht auf die Fahne.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. https://www.n-tv.de/ratgeber/Der-Adler-darf-nicht-auf-die-Fahne-article13191486.html.
• Özer, A. (1998). Kuramsal ve Uygulamalı Karikatür. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özer, A. (2007). Karikatür Yazıları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Prevezanos, K. (2011). “Deutsch-türkisches Anwerbeabkommen.” Erişim Tarihi: 11.12. 2020. http://www.dw-world.de/dw/article/0,,15469701, 00.html.
• Pusch, B. & Aydın, Y. (2011). “Abwanderung von hochqualifizierten deutschen StaatsbürgerInnen türkischer Herkunft.” Erişim Tarihi: 17.05.2020. http://www.migration-boell.de/web/migration/46_2872.asp.
• Sancar Üşür, S. (1997). İdeolojinin Serüveni. Ankara: İmge Kitabevi.
• Sancar Üşür, S. (2008). İdeolojinin Serüveni: Yanlış Bilinç ve Hegemonyadan Söyleme. Ankara: İmge Kitabevi.
• Setav. (2018). “Mesut Özil Vakası ve Ötesi: Almanya Nereye?” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.setav.org/mesut-ozil-vakasi-ve-otesi-almanya-nereye/.
• Sözen, E. (1996). “Haber Söylemi ve İdeoloji”, Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı: 12. sayı: 12. Ankara: Yeni Türkiye Medya Hizmetleri, Kasım- Aralık: 1543-1548.
• Sputniknews. (2015). “İslamofobi Türkleri Almanya’dan kaçırıyor mu?” Erişim Tarihi: 11.05.2020. https://tr.sputniknews.com/columnists/201506221016136620/.
• Star. (2019). “Kazanınca Almansın Kaybedince Türk! Hakaretler bir anda övgüye döndü.” Erişim Tarihi: 15.05.2020. https://www.star.com.tr/spor/kazaninca-almansin-kaybedince-turk-hakaretler-bir-anda-ovguye-dondu-haber-1487054/.
• Şahin, S. (2017). “Almanya ve Avusturya'da Dördüncü Kuşak Türk Gençleri.” Hacettepe University Journal of Turkish Studies/HÜTAD Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (26). 2017 Bahar (26): 281-291.
• Şentürk, E. (2012). Die Integrationsfunktion türkischer Ethnomedien in Deutschland: eine qualitative Untersuchung aus der Sicht von Jugendlichen mit türkischen Migrationshintergrund. Dissertation. Hamburg: Hamburg: Universität. http://ediss.sub.unihamburg.de/frontdoor.php?source_opus=5679&la=de. (Erişim Tarihi: 11.12.2019).
• Topuz, H. (1986). İletişimde Karikatür ve Toplum. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Topuz, H. (1997). Başlangıcından Bugüne Dünya Karikatürü. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Türk Dil Kurumu. (2020). “Minare.” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://sozluk.gov.tr/. UHİM. (2010). “Medya İslamofobiyi körüklüyor.” Erişim Tarihi: 24.02.2020. https://www.uhim.org/medya-islamofobiyi-korukluyor.html.
• Van Dijk. T. A. (1995a). “Ideological Discourse Analysis”, New Courant: Special issue on interdisciplinary approaches to discourse analysis. Ed. Eija Ventola 4: 135-161.
• Van Dijk. T. A. (1995b). “Discourse Analysis as Ideological Analysis.” Language and Peace. Ed. C. Schäffner ve A. Wenden. Aldershot: Dartmouth Publishing.
• Van Dijk. T. A. (1999). “Söylemin Yapıları ve İktidarın Yapıları.” Medya İktidar İdeoloji içinde. derleyen Mehmet Küçük. Ankara: Ark Yayınları.
• Van Dijk. T. A. (2000). “Ideology and Discourse: A Multidisciplinary Introduction.” Erişim Tarihi:01.05.2020.http://www.discourses.org/OldBooks/Teun%20A%20van%20Dijk%20-%20 Ideology%20and%20Discourse.pdf.
• Van Dijk. T. A. (2003). “Söylem ve İdeoloji Çok alanlı Bir Yaklaşım.” Söylem ve İdeoloji içinde. çevirenler Barış Çoban ve Zeynep Özarslan. İstanbul: Su Yayınları.
• Yeni Şafak. (2019). “Türk Yıldız Adayı Almanya Milli Takımı’nı Seçti.” Erişim Tarihi: 01.05.2020. https://www.yenisafak.com/foto-galeri/spor/turk-yildiz-adayi-almanya-milli-takimini-secti-2035283?page=4; https://www.webaslan.com/futbol/mesut-ozilin-turkiye-itirafi-annem-istedi-SXHBQ101120SXQ.
• Zimmermann, O. (2011). “Türkische Migranten.” Interkultur. Juli-August 2011. Ausgabe 12. Erişim Tarihi: 11.05.2020. https://www.kulturrat.de/wp-content/uploads/2016/07/interkultur-12.pdf.
• Zimmermann, O. & Schulz, G. (2011). “Kein Märchen aus tausendundeiner Nacht.” İslam Kultur Politik. September-Oktober, Regensburg: ConBrio Verlagsgesellschaft.