Çok Partili Dönem Hükümet Programlarında İletişime Yönelik Düzenlemeler

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 399 - 420, 03.08.2022

Duygu Ünalan Elif Şeşen

Öz

Ülkemizde matbuattan medyaya dönüşen basın, ilk düzenleme olan 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi’nden bugüne çok sayıda düzenlemeye konu olmuştur. Kitle iletişim araçlarının toplumsal rolleri dikkate alındığında, iletişim alanının yasalarla düzenlenmesinin önemi de anlaşılabilir. Bazıları basın özgürlüğünün sağlanması, bazıları basının kontrol altına alınması, bazıları ise bu araçların ve basın mensuplarının çalışma koşullarının düzenlenmesi amacını taşıyan bu düzenlemelere dair ilk işaretlerin verildiği yerlerden biri hükümet programlarıdır. Hükümetlerin halka yönelik vaatlerini, çeşitli konulardaki fikir ve projelerini içeren bu programlarda pek çok alanla ilgili temel politikalar, yapılan ve yapılması planlanan çalışmalar açıklanır. Hükümet programları, demokratik rejimlerde siyasal aktörlerin halka ulaşmak için en temel aracı konumundaki medya ve iletişim alanı ile ilgili hükümetteki siyasal partilerin söylemlerinin takip edilebileceği metinlerdir. 1923’te Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan ve 2018’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçilmesine kadar geçen süre içinde kurulan hükümetlerin programlarında basın ve genel olarak iletişim alanına yönelik konulara nasıl yer verildiğini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada toplam 40 hükümet programı incelenmiştir. İçerik analizi yöntemi ile gerçekleştirilen analizde tümevarımsal yaklaşımla yapılan ön okumalar doğrultusunda toplam 6 alt başlık belirlenmiş, bu başlıklar altında gerçekleştirilen analizin sonucunda hükümet programlarında en fazla yasal düzenlemelere dair ifadelerin yer aldığı görülmüştür. En fazla ifadenin yer verildiği ikinci alt başlık iletişim altyapısı, üçüncü başlık ise basın özgürlüğüdür.

Anahtar Kelimeler

Hükümet programı, basın, medya, yasal düzenleme

Kaynakça

• 15 Temmuz 1950 Tarih ve 5680 Sayılı Basın Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, Bu Kanuna Ek Maddeler İlavesine ve 4.7.1960 Tarih ve 9 Sayılı Kanunun Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Kanun. (1983, 13 Kasım). Resmî Gazete (Sayı 18220). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18220.pdf.
• 62. Hükümet Programı. (2014). Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/Tutanak_B_SD.birlesim_baslangic_yazici?P4=22237&P5=H&page1=1&page2=20.
• 64. Hükümet Programı. (2015). Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/uploads/TempUserFiles/64.hukumet_programi.pdf.
• 65. Hükümet Programı. (2016). Erişim adresi: https://webdosya.csb.gov.tr/db/strateji/icerikler/65-hukumet-programi-20180125142728.pdf.
• Adaklı, G. (2006). Türkiye’de medya endüstrisi. (1. Baskı). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Akın, F. (2009). Türkiye’de çok partili hayata geçiş̧. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Alemdar, K. (1996). İletişim ve tarih. Ankara: İmge Yayınevi.
• Aziz, A. (1981). Radyo ve televizyona giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Basın İlan Kurumu Teşkı̇lı̇ne Dair Kanun (1961, 2 Ocak). Sayı 195, Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.4.195.pdf.
• Basın Kanunu. (1950, 24 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı 7564). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7564.pdf.
• Basın Kanunu. (2004, 26 Haziran). Resmî Gazete (Sayı 25504). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/06/20040626.htm.
• Basın Kanununa Bir Madde Eklenmesine Dair Kanun. (1953, 31 Ocak). Resmî Gazete (Sayı 8323). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8323.pdf.
• Basın Kanununun 36’ncı Maddesinin Birinci Fıkrasının Tadili Hakkında Kanun. (1953, 23 Şubat). Resmî Gazete (Sayı 8342). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8342.pdf.
• Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki 5953 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun. (1961, 10 Ocak). Resmî Gazete (Sayı 10703). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10703.pdf.
• Başvekâlete Bağlı Matbuat Umum Müdürlüğü Teşkiline ve Vazifelerine Dair Kanun. (1940, 28 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı 4520). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4520.pdf.
• Berelson, B. (1952). Content analysis in communication research. Glencoe: Free Press.
• Burns, N., Grove, S. K. (2005). The practice of nursing research: Conduct, Critique & Utilization. St Louis: Elsevier Saunders.
• Chinn, P. L., Kramer, M. K. (1999). Theory and nursing a systematic approach. St Louis: Mosby Year Book.
• Cole, F. L. (1988). Content analysis: process and application. Clinical Nurse Specialist, 2(1), 53–57.
• Çakır, H. (2002). Osmanlı’da basın iktidar ilişkileri. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çakır, H. (2007). Gazeteciliğe giriş. Konya: Tablet Yayınları.
• Demir, Ş. (2015). İktidar-basın ilişkilerinin Osmanlı Devleti’nde görünümü (1831-1918). International Journal of Social Science, 33, 367-377.
• Günaydın, B. (2005). 5187 sayılı yeni̇ basın kanunu. TBB Dergisi, 57, 322-333.
• Güz, N. (2000). Osmanlı basını. Selçuk İletişim, 1(3), 40-57.
• Harwood, T.G., Garry, T. (2003) An overview of content analysis. The Marketing Review, 3, 479-498.
• Holsti, O. R. (1968). Content analysis. Gardner Lindzey ve Elliot Aronson. (Ed.) içinde Handbook of Social Psychology (s. 596-692). MA: Addison-Wesley.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 1. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 2. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 3. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 4. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 5. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 6. (2003 İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 7. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 8. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 9. (2003 İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 10. (2003). İrfan Neziroğlu ve Tuncer Yılmaz, (Haz.). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları.
• İnan, S., Haytoğlu, E. (2006). Yakın dönem Türk politik tarihi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• İlal, E. (1972). Radyo hürriyeti, özerklik ve 1961 anayasası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• İnuğur, M. N. (1978). Basın ve yayın tarihi. İstanbul: İ.İ.T.İ.A. Nihad Sayar Yayın ve Yardım Vakfı Yayınları.
• İskit, S. (1943). Türkiye’de matbuat idareleri ve politikaları. İstanbul: Basın Yayın Genel Müdürlüğü.
• Kabacalı, A. (1994). Türk Basınında Demokrasi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kayıhan, İ. (1990). Kitle haberleşme hukuku. İstanbul: Beta Yayınları.
• Kejanlıoğlu, B. (2004). Türkiye’de medyanın dönüşümü. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Koloğlu, O. (2006). Osmanlı’dan 21. yüzyıla basın tarihi. İstanbul: Artı Yayın Dağıtım.
• Kösedağ, M. S. (2016). Türk basın kanununda yapılan değişikliklerin yazılı basında temsili. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(43), 2023-2051.
• Krippendorff, K. (1980). Content analysis: An introduction to its methodology. Newbury Park, CA: Sage Publications.
• Kurşun, Z. (2000). II. Abdülhamid döneminde batı basınında imaj düzeltme çabaları: Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’nin kurulması ve faaliyetleri. Türk Kültürünü İncelemeleri Dergisi, 1, 105-118.
• Lauri S., Kyngas H. (2005). Developing nursing theories. DarkOy, Vantaa: Werner Söderström,
• Matbuat Kanunu. (1931, 8 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı 1867). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1867.pdf.
• Mazıcı, N. (1996). 1930’a kadar basının durumu ve 1931 Matbuat Kanunu. Atatürk Yolu Dergisi, 5(18), 131-154.
• Neşir Yoluyla veya Radyo ile İşlenecek Bazı Cürümler Hak¬kındaki 6334 Sayılı Kanunun Adı ile Bazı Maddelerinin Tadiline ve Bir Madde İlâvesine Dair Kanun. (8 Haziran 1956). Resmî Gazete (Sayı 9327). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9327.pdf.
• Neundorf, K. (2002). The content analysis guidebook. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Özgen, M. (2005). Osmanlıdan günümüze yazılı basın ve siyaset ilişkisi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 23, 13-21.
• Öztürk, G. (2008). Radyo Televizyon alanında düzenleme denetleme ve kontrol RTÜK ve dünyada RTÜK benzeri kuruluşlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun. (1994, 20 Nisan). Resmî Gazete (Sayı 21911). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21911.pdf.
• Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2002, 21 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı 24761). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/05/20020521.htm.
• Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun. (3 Mart 2011). Resmî Gazete (Sayı 27863). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/03/20110303-1.htm.
• Salihpaşaoğlu, Y. (2007). Türkiye’de basın özgürlüğü. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Şapolyo, E. B. (1971). Türk gazeteciliği tarihi. Ankara: Güven Matbaası.
• TBMM Tutanak Dergisi Cilt I. (1950, 14 Temmuz). Erişim adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c001/tbmm09001fih.pdf?TSPD_101_R0=08ffcef486ab20006232a020a1afd64f8f473aeb73436cec02c9bbfde961719c7c32edcefe2c3e46085a104dba143000f70cec07b610af21c2af31e0e3fdca8911897afdd7e2b8d089c1ce315353be5658cb6997436b5f83b038833456b3db29.
• Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Tespiti, Dinlenmesi, Sinyal Bilgilerinin Değerlendirilmesi ve Kayda Alınmasına Dair Usul ve Esaslar ile Telekomünikasyon İletişim Başkanlığının Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Yönetmelik. (2005, 10 Kasım). Resmî Gazete (Sayı 25989). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051110-5.htm.
• Telgraf ve Telefon Kanunu (1924, 21 Şubat). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.406.pdf
• Telsiz Kanunu. (1937, 23 Haziran). Resmî Gazete (Sayı 3638). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3638.pdf.
• Tevfik, E. (2006). Yeni Osmanlılar. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Tokgöz, O. (1982). Radyo yoluyla seçim propagandası, 1973 genel seçim kampanyasından bir örnek olay. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Topuz, H. (2003). Türk basın tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961, 20 Temmuz). Erişim adresi: https://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982,18 Ekim). Erişim adresi: https://www.anayasa.gen.tr/1982ay.htm
• Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Kanunu. (1964, 2 Ocak). Resmî Gazete (Sayı 11596). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10703.pdf.
• Ünal Özkorkut, N. (2002). Basın özgürlüğü ve Osmanlı Devleti'ndeki görünümü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51(3), 65-84.
• Weber, P.R. (1990). Basic content analysis. Newbury Park, CA: Sage Publications.
• Yeşilçayır, N. (2011). Çok partili döneme geçiş sürecinde Türk basını. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27(79), 131-192.
• Yıldırım, B. (2015). İletişim araştırmalarında yöntemler. Konya: Literatürk Yayınları.
• Yıldırım, T. (2009). Türk gazetecilik tarihi üzerine bir deneme-I. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 1, 285-324.
• Yücel, S. (1995). İktidar ve basın kartı. Ankara: ÇGD Yayınları.