Yaşlılara Evde Bakım Vermenin Bakım Veren Aileler Üzerindeki Etkilerinin Aile Kuramları Temelinde Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 33 Sayı: 2, 577 - 604, 30.04.2022

Gamze Çakır Ömer Miraç Yaman

https://doi.org/10.33417/tsh.960879

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada yaşlı aile üyesine evde bakım vermenin; aileye kurumsal, bireysel ve ilişkisel zemindeki etkilerini aile kuramları çerçevesinde incelemek amaçlanmıştır. Çalışmanın amacı doğrultusunda nitel araştırma yöntemi kullanılmış, durum çalışması deseni tercih edilmiştir. Yarı yapılandırılmış ve sosyodemografik soru formları kullanılarak 19 bakım veren aile bireyi ile derinlemesine mülakat gerçekleştirilmiş, katılımcı olmayan/doğal gözlem tekniği ile gözlem yapılmıştır. Maxqda Nitel Veri Analiz Programı kullanılarak kodlamalar yapılmış, betimsel analiz gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda; bekar bakım verenlerin evlilik birlikteliği ile yeni aile kuramadıkları, diğer aile üyelerinin bakım sürecine destek olmamalarına bağlı olarak bakım veren ailenin yaşadığı zorlukların arttığı, ailedeki çocukların olumlu-olumsuz etkilere maruz kaldıkları, bakım verenin çocuk ve yaşlı bakımı arasında sıkışmışlık yaşayabildiği ortaya çıkarılmıştır. Öte yandan ailelerde bakım verme kaynaklı ilişkisel sorunların yaşandığı, bazı aile üyelerinin iletişimlerinin tamamen sonlandığı, eşler arasında çatışmaların meydana geldiği, yaşlı ve bakım veren arasındaki ilişkinin de bakım verme sürecine bağlı olarak şekillendiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla bakım vermenin aileyi dönüştürdüğü, aile yapısında farklılıklar meydana getirdiği, bireylerin kişilik özelliklerinin değişmesine neden olduğu, aile bireyleri arasındaki ilişkinin bozulmasına yahut daha sağlam olmasına yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu noktalardan hareketle evde bakım hizmet modelinin içeriğinde ve evde bakım veren bireyler ile yürütülen mesleki uygulamalarda değişikliklerin yapılabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aile bakıcısı, yaşlı, evde bakım, bakım veren, aile kuramları

Evaluation of the Effects of Home Care for the Elderly on Caregiver Families Based on Family Theories

Öz

In this study, giving home care to the elderly family member; It is aimed to examine the effects on the family on institutional, individual and relational grounds within the framework of family theories. In line with the purpose of the study, qualitative research method was used and case study design was preferred. In-depth interviews were conducted with 19 caregiver family members using semi-structured and sociodemographic questionnaires, and observations were made with non-participant/natural observation technique. Coding was done using Maxqda Qualitative Data Analysis Program and descriptive analysis was carried out. As a result of the research; It has been revealed that single caregivers cannot establish a new family with the marriage union, the difficulties experienced by the caregiver family increase due to the lack of support of other family members in the care process, the children in the family are exposed to positive and negative effects, and the caregiver may experience a stuck between child and elderly care. On the other hand, it has been determined that there are relational problems arising from caregiving in families, that the communication of some family members is completely terminated, conflicts occur between spouses, and the relationship between the elderly and the caregiver is shaped depending on the caregiving process. Therefore, it has been concluded that caregiving transforms the family, creates differences in the family structure, causes the personality traits of individuals to change, and causes the relationship between family members to deteriorate or become stronger. Based on these points, it is thought that changes can be made in the content of the home care service model and in the professional practices carried out with home caregivers.

Anahtar Kelimeler

Family carer, elderly, home care, caregiver, family theories

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2020). Yaşlılar İçin Bilgilendirme Rehberi III. URL: https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/45960/yaslilar-icin-bilgilendirme-rehberi-3.pdf
• Akgül, C. S. (2020). Yeniden Yapılanan Ailelerde Ebeveyn ile Çocuk Arasındaki İlişkiye Yönelik Aile Danışmanlığı Bağlamında Yeni Bir Model Önerisi. Doktora Tezi. Yalova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sosyal Hizmet Anabilim Dalı.
• Alm, A. K., Hellzen, O. ve Norberg, K. G. (2014). Experiences of Family Relationships When a Family Member Has Dementia. Open Journal of Nursing. 4. 520-527.
• Altuntaş, M., Yılmazer, T. T., Güçlü, Y. A. ve Öngel, K. (2010). Evde Sağlık Hizmeti ve Günümüzdeki Uygulama Şekilleri. Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi, 20(3), 153-158.
• Arastaman, G., Fidan, İ. Ö., ve Fidan, T. (2018). Nitel Araştırmada Geçerlik ve Güvenirlik: Kuramsal Bir İnceleme. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 37-75.
• Aslantürk, H. (2017). Tam Aileye ve Tek Ebeveynli Aileye Sahip Üniversite Öğrencilerinin Aile Aidiyetlerinin Karşılaştırılması. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Sosyal Hizmet Anabilim Dalı.
• Balık, Z. (2019). Bakıma Muhtaç Engellilere Bakım Veren Kadınların Yaşadıkları Güçlükler: Muğla İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı.
• Baltacı, A. (2018). Nitel Araştırmalarda Örnekleme Yöntemleri ve Örnek Hacmi Sorunsalı Üzerine Kavramsal Bir İnceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Başkale, H. (2016). Nitel Araştırmalarda Geçerlik, Güvenirlik ve Örneklem Büyüklüğünün Belirlenmesi. DEUHFED, 9(1), 23-28.
• Beavin, J. ve Segal, L. (1982). Family System Theory: Background and Implications. Journal of Communication, 7, 1-5.
• Bertalanffy, L. V. (1972). The History and Status of General Systems Theory. Academy of Management Journal, 15(4), 407-426.
• Bowers, B. J. (1987). Interhenerational caregiving: Adult Caregivers and Their Aging Parents. Advances in Nursing Science, 9(2), 20-31.
• Bubolz, M. M., ve Sontag, S. (1993). Sourcebook of Family Theories and Methods: A Contextual Approach içinde. (Boss, P. G., Doherty, W. J., LaRossa, R. ve Schumm, W. R) Human Ecology Theory. New York: Plenium Press; 419-450.
• Buz, S. (2009). Feminist Sosyal Hizmet Uygulaması. Toplum ve Sosyal Hizmet, 20(1), 53-65.
• Conger, R. D., Wallace, L. E., Sun, Y., Simons, R. L., McLoyd, V. ve Brody, G. H. (2002). Economic Pressure in African American Families: A Replication and Extension of the Family Stress Model. Developmental Psychology, 38(2), 179–193.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. (S. B. Demir, Dü.) Ankara: Eğiten Kitap.
• Creswell, J. W. ve Miller, D. R. (2000). Determining Validity in Qualitative Inquiry. Theory Into Practice, 39(3), 124-130.
• Doğanay, G. ve Güven, S. (2019). Ailede Yaşlı Bakım Rolünü Üstlenen Kadınların Bakıma İlişkin Görüşleri: Giresun İli Örneği. KSBD. 11(21). 343-357.
• Ekici, F. Y. (2014). Türk Aile Yapısının Değişim ve Dönüşümü ve Bu Değişim ve Dönüşüme Etki Eden Unsurların Değerlendirilmesi. International Journal of Social Science, 30, 209-224.
• Ekici, S. (2019). Evde Sağlık Hastalarına Bakan Hasta Yakınlarının Aile İşlevlerinin Değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi. Ankara Keçiören Eğitim ve Araştırma Hastanesi. Aile Hekimliği Anabilim Dalı.
• Epstein, N. B., Baldwin, L. M. ve Bishop, D. S. (1983). The McMaster Family Assessment Device. Journal of Marital and Family Therapy, 9(2), 171-180.
• Er, F. ve Yıldırım, Ş. (2019). İnme Sonrası Hasta ve Bakım Verenlerin Aile İçi İlişkilerinin Değerlendirilmesi. CBU-SBED. 6(3). 182-189.
• Guba, E. G. (1981). Criteria for Assessing the Trustworthiness of Naturalistic Inquiries. Educational Technology Research and Development, 29(2), 75-91.
• Guba, E. G. ve Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and Methodological Bases of Naturalistic Inquiry. Educational Communication and Technology Journal, 30(4), 233-252.
• Güneş, H. N. (2018). Feminist Akımlarda Aile. Social Sciences Research Journal, 7(3), 142-153.
• Hammack, P. L. (2003). Toward a Unified Theory of Depression Among Urban African American Youth: Integrating Socioecologic, Cognitive, Family Stress, and Biopsychosocial Perspectives. Journal of Black Psychology, 29(2), 187-209.
• Hanaoka, C. ve Norton, E. C. (2008). Informal and formal care for elderly persons: How adult children’s characteristics affect the use of formal care in Japan. Social Science & Medicine. 67. 1002-1008.
• Hill, R. (1958). Generic Features of Families Under Stress. Social Casework, 39, 139–150.
• Hill, J., Fonagy, P., Ellen, S. ve Sargent, J. (2003). The Ecology of Attachment in the Family. Family Process, 42(2), 205-221.
• İçli, G. (1997). Aile Araştırmalarında Yöntem ve Yaklaşım. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, 59-68.
• İnci, H. F. (2006). Bakım Verme Yükü Ölçeği'nin Türkçe'ye Uyarlanması, Geçerlik ve Güvenirliği. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı.
• Jegermalm, M. (2005). Carers in the Welfare State – On Informal Care and Support for Carers in Sweden. Erişim Tarihi: 25.07.2020 Erişim site adı: http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:196465/FULLTEXT01.pdf
• Karaca, H., Yazıcı, S. ve Korkma, N. (2016). Alzheimer Hastası Yaşlı Bakımının Aile Üyesi Bakıcı Kadınlara Etkisi. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 7, 6-12.
• Kasapoğlu, M. A. (2018). Aile Sosyolojisi içinde. (Ed. Akyıldız, M.) Sosyolojik Yaklaşımlar Temelinde Aile Kuramları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Kocakaya, R. (2017). Engelli Üyeye Sahip Ailelerdeki Bireylerin Psikolojik Dayanıklılığı ile Algılanan Aile İşlevselliği Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Sosyal Hizmet Politikaları ve Uygulamaları Programı.
• Küçükgüçlü, Ö., Şentürk, S. G. ve Söylemez, B. A. (2017). Alzheimer Hastalığı Olan Bireye Bakım Veren Aile Üyelerinin Bakım Verme Sürecindeki Deneyimleri. DEUHFED. 10(2). 68-78.
• Leon, A. M. ve Knapp, S. (2008). Involving Family Systems in Critical Care Nursing Challenges and Opportunities. Leadership Dimension, 27(6), 255-262.
• Lichtenthal, W. G. ve Kissane, D. W. (2008). The Management of Family Conflict in Palliative Care. Progress in Palliative Care, 16(1), 38-45.
• Lindblad-Goldberg, M. ve Northey, W. F. (2013). Ecosystemic Structural Family Therapy: Theoretical and Clinical Foundations. Contemporary Family Therapy, 35, 147–160.
• Malia, J. A. (2007). A Reader's Guide to Family Stress Literature. Journal of Loss and Trauma, 12, 223-243.
• Maxwell, J. A. (1992). Understanding and Validity in Qualitative Research. Harvard Educational Review, 62(3), 279-300.
• McCorkle, R., Grant, M., Frank, S. M. Ve Baird, S. (1996). Cancer Nursing: A Comprehensive Textbook. Saunders. URL: https://books.google.com.tr/books/about/Cancer_Nursing.html?id=5qm-QgAACAAJ&redir_esc=y Erişim tarihi: 8.06.2020
• Merriam, S. B. (2018). Nitel Araştırma, Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. (S. Turan, Dü.) Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Metha, A., Cohen, S. R. ve Chan, L. S. (2009). Palliative Care: A Need for a Family Systems Approach. Palliative and Supportive Care, 7, 235–243.
• Meyer, C. B. (2001). A Case in Case Study Methodology. Field Methods, 13(4), 329-352.
• Nadir, U. (2011). Suça Yönelen Çocuk ve Ailesi ile Çalışma: Ekolojik Sistem Perspektifi Çerçevesinde Örnek Bir Vaka Sunumu. Toplum ve Sosyal Hizmet, 22(1), 165-174.
• O'Gorman, S. (2012). Attachment Theory, Family System Theory and the Child Presenting With Significant Behavioral Concerns. Journal of Systemic Therapies, 31(3), 1-16.
• Özdemir, M. (2010). Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerinde Bir Çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• Öztop, H., Şener, A. ve Güven, S. (2008). Evde Bakımın Yaşlı ve Aile Açısından Olumlu ve Olumsuz Yönleri. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1, 39-49.
• Patterson, J. M. (2002). Integrating Family Resilience and Family Stress Theory. Journal of Marriage and Family, 64, 349-360.
• Rahoney, A. M. (1996). Children, Families, and Feminism: Perspectives on Teaching. Early Childhood Education Journal, 23(4), 191-196.
• Sağlam, Z., Koç, Z., Çınarlı, T. ve Korkmaz, M. (2016). Altmış Beş Yaş ve Üzeri Bireylere Bakım Veren Hasta Yakınlarının Bakım Verme Yükü ile Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(2), 40-60.
• Sale, J. E. ve Tielke, S. (2018). Qualitative Research is a Fundamental Scientific Process. Journa of Clinical Epidemiology, 102, 129-133.
• Schlomer, G. L., Giudice, M. D. ve Ellis, B. J. (2011). Parent–Offspring Conflict Theory: An Evolutionary Framework for Understanding Conflict Within Human Families. Psychological Review, 118(3), 496–521.
• Serpe, R. T. ve Streyker, S. (2011). The Symbolic Interactionist Perspective and Identity Theory. Handbook of Identity Theory and Research, 225-248.
• Seyyar, A. ve Genç, Y. (2010). Sosyal Hizmet Terimleri (Ansiklopedik "Sosyal Pedagojik Çalışma" Sözlüğü). Sakarya: Sakarya Yayıncılık. Shin, J. Y. ve Crittenden, K. S. (2003). Well-Being of Mothers of Children with Mental Retardation: An Evaluation of the Double ABCX Model in a Cross-Cultural Context. Asian Journal of Social Psychology, 6, 171–184.
• Sığrı, Ü. (2021). Nitel Araştırma Yöntemleri (2. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Soner, S. ve Aykut, S. (2017). Alzheimer Hastalık Sürecinde Bakım Veren Aile Üyelerinin Yaşadıkları Güçlükler ve Sosyal Hizmet. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 3(2). 375-387.
• Strawbridge, W. J. ve Walhagen, M. I. (1991). Impact of Family Conflict on Adult Child Caregivers. The Cerontologist, 31(6), 770-777. Sweeting, H. N. (1991). Caring for a Relative with Dementia: Anticipatory Grief and Social Death. Doctorate Thesis. University of Glasgow. Faculty of Medicine.
• Şişman, H., & Arslan, S. (2002). Cerrahi Hemşireliğinde Hasta Bakımında Kullanılan Kuram ve Modeller. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 29(2), 150-161.
• Tekin, Ç. (2018). Evde Hasta Bakım Hizmetleri Alanındaki Gelişmeler. F.Ü. Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 32(2), 115-117.
• Toker, S. A. ve Özgür, R. (2019). Evde Bakım Birimince Takip Edilen Hastaların Bakımlarından Sorumlu Kişilerde Depresyon. Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(4), 428-443.
• Turner, J. (1975). Marx and Simmel Revisited: Reassessing the Foundations of Conflict Theory. Social Forces, 53(4), 618-627.
• Tüzer, V. (2001). Kronik Hastalıklar ve Yeti Yitiminde Sistemik Aile Yaklaşımı. Klinik Psikiyatri, 4, 193-201.
• Uluocak, G. P. ve Bulut, I. (2011). Aile Terapilerinin Feminist Teori Açısından İncelenmesi. Aile ve Toplum, 7(24), 9-24.
• Van der Kolk, B. (2020). Beden Kayıt Tutar. İstanbul: Nobel Yaşam Yayıncılık.
• Vasileiou, K., Barnett, J., Barreto, M., Vines, J., Atkinson, M., Lawson, S. ve Wilson, M. (2017). Experiences of Loneliness Associated with Being an Informal Caregiver: A Qualitative Investigation. Front. Psychol. 8(585). 1-11.
• Yağar, F. ve Dökme, S. (2018). Niteliksel Araştırmaların Planlanması: Araştırma Soruları, Örneklem Seçimi, Geçerlik ve Güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yaşar, M. (2018). Nitel Araştırmalarda Nitelik Sorunu. MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 55-73.
• Yener, S. (2018). Sosyolojik Kuramlar Çerçevesinde Aile ve Girişimcilik İlişkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 869-878.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, E. Ö. (2011). Kanserli Ebeveyne Sahip Adölesanların Aile İşlevselliği Algısının Durumluk Sürekli Kaygı Düzeyi ile İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Hemşirelik Programı.