Osmanlı’nın İlk Demiryolu Tecrübesi: İzmir-Aydın Hattının Zorlu Yılları

Yıl 2023, Sayı: 2, 8 - 24, 29.06.2023

Elvan Cobb

Öz

Sultan Abdülaziz, 1863 yılında gerçekleştirdiği Mısır seyahatinin güzergahına İzmir’i de dahil eder. 1850'de selefi Sultan Abdülmecid’in şehriziyaret edişinin üzerinden geçen sürede şehirde pek çok değişiklik olmuş, belki de en önemlisi, şehrin ilk demiryolu devreye girmiştir. Hem Osmanlı devletinin modernleşme çabalarının hem de Kırım Savaşı sonrasında İngilizlerle olan yakınlaşmaların bir sonucu olan bu demiryolunun siyasi ve ekonomik önemi aşikardır. Bunların ötesinde, İzmir'i bereketli Menderes vadisi üzerinden Aydın'a bağlayan bu demiryolu hem İzmir'deki kentsel yaşamı hem de bölgedeki hayatı derinden etkiler. Ancak demiryolu inşaatının ilk yılları çok zorlu geçer ve yaşanan sıkıntılar, demiryollarına yönelik bir hoşnutsuzluk oluşturur. Bu olumsuz durumla mücadele edebilmek için demiryolu şirketi şölen ve kutlamalar etrafında odaklanan yoğun bir halkla ilişkiler kampanyası başlatır ve demiryolunun ilk lokomotifinin şehre gelmesi, demiryolu inşaasına başlanması, Alsancak Garı’nın temel atımı gibi vesilelerle şaşaalı merasim ve törenler düzenlenir. Haliyle, Sultan Abdulaziz’in İzmir’i ziyareti demiryolu şirketinin yöneticileri tarafından bir büyük fırsat olarak görülür ve bu vesileyle organize edilen kutlamalar demiryolu şirketinin halkla ilişkiler kampanyasının doruk noktası olur. Bu makale, ilk olarak Anadolu’da yapılan ilk demiryolu olan İzmir-Aydın hattının yapımında yaşanan zorlukları inceler. Sonrasında şirketin bu memnuniyetsizlikleri hafifletme çabalarını Sultan Abdülaziz’in ziyareti üzerinden irdeleyip, Anadolu’nun ilk demiryolunun çetrefilli gelişimini ortaya koyar.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Aydın, demiryolu, teknoloji, Sultan Abdulaziz

Proje Numarası

22606121

Kaynakça

• Adas, Michael. Machines as the Measure of Men Science, Technology, and Ideologies of Western Dominance. Ithaca: Cornell University Press, 1989.
• Akyıldız, Ali. “İzmir-Aydın Demiryolu”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987.
• Akyıldız, Ali. Anka’nın Sonbaharı: Osmanlı’da İktisadî Modernleşme ve Uluslararası Sermaye. İstanbul: İletişim, 2005.
• Arıcanlı, Tosun, and Mara Thomas. “Sidestepping Capitalism: on the Ottoman Road to Elsewhere”. Journal of Historical Sociology 7, no. 1 (1994): 25-48.
• Baer, Gabriel. “Land Tenure in Egypt and the Fertile Crescent, 1800-1950”. in the Economic History of the Middle East: 1800-1914. Chicago: Chicago University Press, 1966.
• Bektaş, Yakup. “The Imperial Ottoman Izmir-to-Aydın Railway: The British Experimental Line in Asia Minor”. Science, Technology and Industry in the Ottoman World. Yay. Haz. F. Günergün, E. İhsanoğlu, A. Djebbar. Turnhout: Brepols, 2000.
• Christensen, Peter H. Germany and the Ottoman Railways: Art, Empire and Infrastructure. New Haven: Yale University Press, 2017.
• Clarke, Hyde. The Imperial Ottoman Smyrna and Aidin Railway, its Position and Prospects. Constantinople: Koehler Brothers, 1861.
• Cobb, Elvan. “Mixing Time: Ancient-Modern Intersections along the Western Anatolian Railways”. Producing Non-Simultaneity, Yay. Haz. Eike-Christian Heine, Christoph Rauhut. Routledge, 2017.
• Cobb, Elvan. “Railway Crossings: Encounters in Ottoman Lands”. Doktora Tezi, Cornell Üniversitesi, 2018.
• Cole, Camille Lyans. “Precarious Empires: A Social and Environmental History of Steam Navigation on the Tigris”. Journal of Social History 50, no. 1 (2016): 74–101.
• Convention du Chemin de fer Ottoman de Smyrne à Aidin de sa Majesté Impériale le Sultan. Constantinople: Impr. et lithographie centrales, 1874.
• Dimmig, Ashley. “Tents and Trains: Mobilizing Modernity in the Late Ottoman Empire”. Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Yay. Haz. Margaret S. Graves and Alex Dika Seggerman. Bloomington: Indiana University Press, 2022.
• Edwards, Paul N. “Infrastructure and Modernity: Force, Time, and Social Organization in the History of Sociotechnical Systems”. Modernity and Technology. Yay. Haz. Misa Thomas, J Philip Brey, ve Andrew Feenberg. Cambridge, Mass: MIT, 2004.
• Fahmy, Khaled. All the Pasha’s Men: Mehmed Ali, His Army and The Making of Modern Egypt. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2009.
• Gardey, Louis. Voyage du Sultan Abd-ul-Aziz de Stamboul au Caire. Paris: E. Dentu, 1865. Geyikdağı, V. Necla. Foreign Investment in the Ottoman Empire International Trade and Relations 1854-1914. London: Tauris Academic Studies, 2011.
• Haskoll, William Davis. Railway Construction: From the Setting Out of the Centre Line to the Completion of the Works; Containing Instructions for Ranging Curves and Setting Out Lines and Levels in Earthworks, Permanent Way, Bridges & Viaducts. London: Atchley & Co., 1857.
• Haskoll, William Davis. Railways in the East, and Generally in High Thermometrical Regions. London: Atchley and Co., 1863.
• Headrick, Daniel R. The Tools of Empire: Technology and European Imperialism in the 19th Century. New York: Oxford Univ. Press, 1981.
• İleri, Nurçin. “Allure of the Light Fear of the Dark: Nighttime Illumination Spectacle and Order in Fin-De-Siècle Istanbul”. Comparative Studies of South Asia Africa and the Middle East (2017): 280–298.
• İnal, Onur. “One-Humped History: The Camel as Historical Actor in the Late Ottoman Empire”. International Journal of Middle East Studies 53.1, 2020, 57-72.
• İnal, Onur. “The Making of an Eastern Mediterranean Gateway City: Izmir in the Nineteenth Century”. Journal of Urban History (2019): 891–907.
• İslamoğlu, Huri. “Politics of Administering Property: Law and Statistics in the Nineteenth-Century Ottoman Empire”. In Constituting Modernity: Private Property in the East and West. Yay. Haz. Huri İslamoğlu. London: I.B. Tauris, 2004.
• Karateke, Hakan. T. Padişahım Çok Yaşa!: Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and the World Economy: The Nineteenth Century. Albany: State University of New York Press, 1988.
• Kentel, Mehmet. “Pera Kasımpaşa Sewers and Maps: Representing Infrastructural Entanglements in the Nineteenth-Century Istanbul”. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 2021, 405–414.
• Kerr, Ian J. Engines of Change the Railroads That Made India. Westport, CT: Praeger, 2007.
• Kolay, Arif. Anadolu’da İşletmeye Açılan İlk Demiryolu İzmir-Kasaba Hattı ve Uzantıları (1863-1897). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
• Kurmuş, Orhan. “The Role of British Capital in The Economic Development Of Western Anatolia 1850 1913”. Doktora Tezi, University of London, 1974.
• Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Bilim Yayınları, 1974.
• Marsden, Ben, and Crosbie Smith. Engineering Empires: A Cultural History of Technology in Nineteenth Century Britain. Palgrave Macmillan, 2008.
• Mentzel, Peter. Transportation Technology and Imperialism in The Ottoman Empire, 1800-1923. Washington: D.C., 2006.
• Minawi, Mostafa. “Telegraphs And Territoriality in Ottoman Africa and Arabia During the Age of High Imperialism”. Journal Of Balkan and Near Eastern Studies 18, no. 6 (2016): 567-587.
• Mitchell, Timothy. Colonizing Egypt. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
• Nizri, Michael. “Defining Village Boundaries at the Time of the Introduction of the Malikane System: The Struggle of the Ottoman State for Reaffirming Ownership of the Land”. in Law and Legality in the Ottoman Empire and Republic of Turkey. Yay. Haz. Schull, Kent F., M. Safa Saraçoğlu, and Robert W. Zens. Bloomington: University of Indiana Press, 2016.
• Owen, Roger, and Martin P. Bunton. New Perspectives on Property and Land in the Middle East. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2000.
• Roxburgh, David J. “The Suez Canal Inauguration”. Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Yay. Haz. Margaret S. Graves and Alex Dika Seggerman. Bloomington: Indiana University Press, 2022.
• Schweig, Alexander. “Progressing into Disaster: The Railroad and the Spread of Cholera in a Provincial Ottoman Town”. History of Science. Online First (2022).
• Terzibaşoğlu, Yücel. “’A Very Important Requirement of Social Life’: Privatisation of Land, Criminalisation of Custom, and Land Disputes in Nineteenth-Century Anatolia”. in Les Acteurs des Transformations Foncieres Autour de la Mediterranee aux XIXe Siecle. Yay. Haz. Vanessa Gueno ve Didier Guignard. Paris: Editions Karthala, 2013.
• Tutsak, Sadiye. “Batı Anadolu’nun Ulaşım Meselesinde Uşak-İzmir Yolu Yapım Çalışmaları”. Tarih İncelemeleri Dergisi 29 (2014 ): 301-326.
• Wishnitzer, Avner. Reading Clocks, Alla Turca: Time and Society in the Late Ottoman Empire. Chicago: University of Chicago Press, 2015.
• Zandi-Sayek, Sibel. “Orchestrating Difference, Performing Identity: Urban Space and Public Rituals in Nineteenth- Century Izmir”. Hybrid Urbanism: On the Identity Discourse and the Built Environment. Yay. Haz. Nezar AlSayyad. Praeger, 2001.
• Zandi-Sayek, Sibel. Ottoman Izmir: The Rise of a Cosmopolitan Port, 1840-1880. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 2012.