Araştırma Makalesi
Yıl 2023,
Sayı: 2, 8 - 24, 29.06.2023
Öz
Destekleyen Kurum
Hong Kong Research Grants Council
Proje Numarası
22606121
Kaynakça
- Adas, Michael. Machines as the Measure of Men Science, Technology, and Ideologies of Western Dominance. Ithaca: Cornell University Press, 1989.
- Akyıldız, Ali. “İzmir-Aydın Demiryolu”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987.
- Akyıldız, Ali. Anka’nın Sonbaharı: Osmanlı’da İktisadî Modernleşme ve Uluslararası Sermaye. İstanbul: İletişim, 2005.
- Arıcanlı, Tosun, and Mara Thomas. “Sidestepping Capitalism: on the Ottoman Road to Elsewhere”. Journal of Historical Sociology 7, no. 1 (1994): 25-48.
- Baer, Gabriel. “Land Tenure in Egypt and the Fertile Crescent, 1800-1950”. in the Economic History of the Middle East: 1800-1914. Chicago: Chicago University Press, 1966.
- Bektaş, Yakup. “The Imperial Ottoman Izmir-to-Aydın Railway: The British Experimental Line in Asia Minor”. Science, Technology and Industry in the Ottoman World. Yay. Haz. F. Günergün, E. İhsanoğlu, A. Djebbar. Turnhout: Brepols, 2000.
- Christensen, Peter H. Germany and the Ottoman Railways: Art, Empire and Infrastructure. New Haven: Yale University Press, 2017.
- Clarke, Hyde. The Imperial Ottoman Smyrna and Aidin Railway, its Position and Prospects. Constantinople: Koehler Brothers, 1861.
- Cobb, Elvan. “Mixing Time: Ancient-Modern Intersections along the Western Anatolian Railways”. Producing Non-Simultaneity, Yay. Haz. Eike-Christian Heine, Christoph Rauhut. Routledge, 2017.
- Cobb, Elvan. “Railway Crossings: Encounters in Ottoman Lands”. Doktora Tezi, Cornell Üniversitesi, 2018.
- Cole, Camille Lyans. “Precarious Empires: A Social and Environmental History of Steam Navigation on the Tigris”. Journal of Social History 50, no. 1 (2016): 74–101.
- Convention du Chemin de fer Ottoman de Smyrne à Aidin de sa Majesté Impériale le Sultan. Constantinople: Impr. et lithographie centrales, 1874.
- Dimmig, Ashley. “Tents and Trains: Mobilizing Modernity in the Late Ottoman Empire”. Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Yay. Haz. Margaret S. Graves and Alex Dika Seggerman. Bloomington: Indiana University Press, 2022.
- Edwards, Paul N. “Infrastructure and Modernity: Force, Time, and Social Organization in the History of Sociotechnical Systems”. Modernity and Technology. Yay. Haz. Misa Thomas, J Philip Brey, ve Andrew Feenberg. Cambridge, Mass: MIT, 2004.
- Fahmy, Khaled. All the Pasha’s Men: Mehmed Ali, His Army and The Making of Modern Egypt. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2009.
- Gardey, Louis. Voyage du Sultan Abd-ul-Aziz de Stamboul au Caire. Paris: E. Dentu, 1865. Geyikdağı, V. Necla. Foreign Investment in the Ottoman Empire International Trade and Relations 1854-1914. London: Tauris Academic Studies, 2011.
- Haskoll, William Davis. Railway Construction: From the Setting Out of the Centre Line to the Completion of the Works; Containing Instructions for Ranging Curves and Setting Out Lines and Levels in Earthworks, Permanent Way, Bridges & Viaducts. London: Atchley & Co., 1857.
- Haskoll, William Davis. Railways in the East, and Generally in High Thermometrical Regions. London: Atchley and Co., 1863.
- Headrick, Daniel R. The Tools of Empire: Technology and European Imperialism in the 19th Century. New York: Oxford Univ. Press, 1981.
- İleri, Nurçin. “Allure of the Light Fear of the Dark: Nighttime Illumination Spectacle and Order in Fin-De-Siècle Istanbul”. Comparative Studies of South Asia Africa and the Middle East (2017): 280–298.
- İnal, Onur. “One-Humped History: The Camel as Historical Actor in the Late Ottoman Empire”. International Journal of Middle East Studies 53.1, 2020, 57-72.
- İnal, Onur. “The Making of an Eastern Mediterranean Gateway City: Izmir in the Nineteenth Century”. Journal of Urban History (2019): 891–907.
- İslamoğlu, Huri. “Politics of Administering Property: Law and Statistics in the Nineteenth-Century Ottoman Empire”. In Constituting Modernity: Private Property in the East and West. Yay. Haz. Huri İslamoğlu. London: I.B. Tauris, 2004.
- Karateke, Hakan. T. Padişahım Çok Yaşa!: Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
- Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and the World Economy: The Nineteenth Century. Albany: State University of New York Press, 1988.
- Kentel, Mehmet. “Pera Kasımpaşa Sewers and Maps: Representing Infrastructural Entanglements in the Nineteenth-Century Istanbul”. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 2021, 405–414.
- Kerr, Ian J. Engines of Change the Railroads That Made India. Westport, CT: Praeger, 2007.
- Kolay, Arif. Anadolu’da İşletmeye Açılan İlk Demiryolu İzmir-Kasaba Hattı ve Uzantıları (1863-1897). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
- Kurmuş, Orhan. “The Role of British Capital in The Economic Development Of Western Anatolia 1850 1913”. Doktora Tezi, University of London, 1974.
- Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Bilim Yayınları, 1974.
- Marsden, Ben, and Crosbie Smith. Engineering Empires: A Cultural History of Technology in Nineteenth Century Britain. Palgrave Macmillan, 2008.
- Mentzel, Peter. Transportation Technology and Imperialism in The Ottoman Empire, 1800-1923. Washington: D.C., 2006.
- Minawi, Mostafa. “Telegraphs And Territoriality in Ottoman Africa and Arabia During the Age of High Imperialism”. Journal Of Balkan and Near Eastern Studies 18, no. 6 (2016): 567-587.
- Mitchell, Timothy. Colonizing Egypt. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
- Nizri, Michael. “Defining Village Boundaries at the Time of the Introduction of the Malikane System: The Struggle of the Ottoman State for Reaffirming Ownership of the Land”. in Law and Legality in the Ottoman Empire and Republic of Turkey. Yay. Haz. Schull, Kent F., M. Safa Saraçoğlu, and Robert W. Zens. Bloomington: University of Indiana Press, 2016.
- Owen, Roger, and Martin P. Bunton. New Perspectives on Property and Land in the Middle East. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2000.
- Roxburgh, David J. “The Suez Canal Inauguration”. Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Yay. Haz. Margaret S. Graves and Alex Dika Seggerman. Bloomington: Indiana University Press, 2022.
- Schweig, Alexander. “Progressing into Disaster: The Railroad and the Spread of Cholera in a Provincial Ottoman Town”. History of Science. Online First (2022).
- Terzibaşoğlu, Yücel. “’A Very Important Requirement of Social Life’: Privatisation of Land, Criminalisation of Custom, and Land Disputes in Nineteenth-Century Anatolia”. in Les Acteurs des Transformations Foncieres Autour de la Mediterranee aux XIXe Siecle. Yay. Haz. Vanessa Gueno ve Didier Guignard. Paris: Editions Karthala, 2013.
- Tutsak, Sadiye. “Batı Anadolu’nun Ulaşım Meselesinde Uşak-İzmir Yolu Yapım Çalışmaları”. Tarih İncelemeleri Dergisi 29 (2014 ): 301-326.
- Wishnitzer, Avner. Reading Clocks, Alla Turca: Time and Society in the Late Ottoman Empire. Chicago: University of Chicago Press, 2015.
- Zandi-Sayek, Sibel. “Orchestrating Difference, Performing Identity: Urban Space and Public Rituals in Nineteenth- Century Izmir”. Hybrid Urbanism: On the Identity Discourse and the Built Environment. Yay. Haz. Nezar AlSayyad. Praeger, 2001.
- Zandi-Sayek, Sibel. Ottoman Izmir: The Rise of a Cosmopolitan Port, 1840-1880. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 2012.
Yıl 2023,
Sayı: 2, 8 - 24, 29.06.2023
Öz
Sultan Abdülaziz, 1863 yılında gerçekleştirdiği Mısır seyahatinin güzergahına İzmir’i de dahil eder. 1850'de selefi Sultan Abdülmecid’in şehriziyaret edişinin üzerinden geçen sürede şehirde pek çok değişiklik olmuş, belki de en önemlisi, şehrin ilk demiryolu devreye girmiştir. Hem Osmanlı devletinin modernleşme çabalarının hem de Kırım Savaşı sonrasında İngilizlerle olan yakınlaşmaların bir sonucu olan bu demiryolunun siyasi ve ekonomik önemi aşikardır. Bunların ötesinde, İzmir'i bereketli Menderes vadisi üzerinden Aydın'a bağlayan bu demiryolu hem İzmir'deki kentsel yaşamı hem de bölgedeki hayatı derinden etkiler. Ancak demiryolu inşaatının ilk yılları çok zorlu geçer ve yaşanan sıkıntılar, demiryollarına yönelik bir hoşnutsuzluk oluşturur. Bu olumsuz durumla mücadele edebilmek için demiryolu şirketi şölen ve kutlamalar etrafında odaklanan yoğun bir halkla ilişkiler kampanyası başlatır ve demiryolunun ilk lokomotifinin şehre gelmesi, demiryolu inşaasına başlanması, Alsancak Garı’nın temel atımı gibi vesilelerle şaşaalı merasim ve törenler düzenlenir. Haliyle, Sultan Abdulaziz’in İzmir’i ziyareti demiryolu şirketinin yöneticileri tarafından bir büyük fırsat olarak görülür ve bu vesileyle organize edilen kutlamalar demiryolu şirketinin halkla ilişkiler kampanyasının doruk noktası olur. Bu makale, ilk olarak Anadolu’da yapılan ilk demiryolu olan İzmir-Aydın hattının yapımında yaşanan zorlukları inceler. Sonrasında şirketin bu memnuniyetsizlikleri hafifletme çabalarını Sultan Abdülaziz’in ziyareti üzerinden irdeleyip, Anadolu’nun ilk demiryolunun çetrefilli gelişimini ortaya koyar.
Anahtar Kelimeler
Proje Numarası
22606121
Kaynakça
- Adas, Michael. Machines as the Measure of Men Science, Technology, and Ideologies of Western Dominance. Ithaca: Cornell University Press, 1989.
- Akyıldız, Ali. “İzmir-Aydın Demiryolu”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987.
- Akyıldız, Ali. Anka’nın Sonbaharı: Osmanlı’da İktisadî Modernleşme ve Uluslararası Sermaye. İstanbul: İletişim, 2005.
- Arıcanlı, Tosun, and Mara Thomas. “Sidestepping Capitalism: on the Ottoman Road to Elsewhere”. Journal of Historical Sociology 7, no. 1 (1994): 25-48.
- Baer, Gabriel. “Land Tenure in Egypt and the Fertile Crescent, 1800-1950”. in the Economic History of the Middle East: 1800-1914. Chicago: Chicago University Press, 1966.
- Bektaş, Yakup. “The Imperial Ottoman Izmir-to-Aydın Railway: The British Experimental Line in Asia Minor”. Science, Technology and Industry in the Ottoman World. Yay. Haz. F. Günergün, E. İhsanoğlu, A. Djebbar. Turnhout: Brepols, 2000.
- Christensen, Peter H. Germany and the Ottoman Railways: Art, Empire and Infrastructure. New Haven: Yale University Press, 2017.
- Clarke, Hyde. The Imperial Ottoman Smyrna and Aidin Railway, its Position and Prospects. Constantinople: Koehler Brothers, 1861.
- Cobb, Elvan. “Mixing Time: Ancient-Modern Intersections along the Western Anatolian Railways”. Producing Non-Simultaneity, Yay. Haz. Eike-Christian Heine, Christoph Rauhut. Routledge, 2017.
- Cobb, Elvan. “Railway Crossings: Encounters in Ottoman Lands”. Doktora Tezi, Cornell Üniversitesi, 2018.
- Cole, Camille Lyans. “Precarious Empires: A Social and Environmental History of Steam Navigation on the Tigris”. Journal of Social History 50, no. 1 (2016): 74–101.
- Convention du Chemin de fer Ottoman de Smyrne à Aidin de sa Majesté Impériale le Sultan. Constantinople: Impr. et lithographie centrales, 1874.
- Dimmig, Ashley. “Tents and Trains: Mobilizing Modernity in the Late Ottoman Empire”. Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Yay. Haz. Margaret S. Graves and Alex Dika Seggerman. Bloomington: Indiana University Press, 2022.
- Edwards, Paul N. “Infrastructure and Modernity: Force, Time, and Social Organization in the History of Sociotechnical Systems”. Modernity and Technology. Yay. Haz. Misa Thomas, J Philip Brey, ve Andrew Feenberg. Cambridge, Mass: MIT, 2004.
- Fahmy, Khaled. All the Pasha’s Men: Mehmed Ali, His Army and The Making of Modern Egypt. Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2009.
- Gardey, Louis. Voyage du Sultan Abd-ul-Aziz de Stamboul au Caire. Paris: E. Dentu, 1865. Geyikdağı, V. Necla. Foreign Investment in the Ottoman Empire International Trade and Relations 1854-1914. London: Tauris Academic Studies, 2011.
- Haskoll, William Davis. Railway Construction: From the Setting Out of the Centre Line to the Completion of the Works; Containing Instructions for Ranging Curves and Setting Out Lines and Levels in Earthworks, Permanent Way, Bridges & Viaducts. London: Atchley & Co., 1857.
- Haskoll, William Davis. Railways in the East, and Generally in High Thermometrical Regions. London: Atchley and Co., 1863.
- Headrick, Daniel R. The Tools of Empire: Technology and European Imperialism in the 19th Century. New York: Oxford Univ. Press, 1981.
- İleri, Nurçin. “Allure of the Light Fear of the Dark: Nighttime Illumination Spectacle and Order in Fin-De-Siècle Istanbul”. Comparative Studies of South Asia Africa and the Middle East (2017): 280–298.
- İnal, Onur. “One-Humped History: The Camel as Historical Actor in the Late Ottoman Empire”. International Journal of Middle East Studies 53.1, 2020, 57-72.
- İnal, Onur. “The Making of an Eastern Mediterranean Gateway City: Izmir in the Nineteenth Century”. Journal of Urban History (2019): 891–907.
- İslamoğlu, Huri. “Politics of Administering Property: Law and Statistics in the Nineteenth-Century Ottoman Empire”. In Constituting Modernity: Private Property in the East and West. Yay. Haz. Huri İslamoğlu. London: I.B. Tauris, 2004.
- Karateke, Hakan. T. Padişahım Çok Yaşa!: Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
- Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and the World Economy: The Nineteenth Century. Albany: State University of New York Press, 1988.
- Kentel, Mehmet. “Pera Kasımpaşa Sewers and Maps: Representing Infrastructural Entanglements in the Nineteenth-Century Istanbul”. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association. 2021, 405–414.
- Kerr, Ian J. Engines of Change the Railroads That Made India. Westport, CT: Praeger, 2007.
- Kolay, Arif. Anadolu’da İşletmeye Açılan İlk Demiryolu İzmir-Kasaba Hattı ve Uzantıları (1863-1897). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019.
- Kurmuş, Orhan. “The Role of British Capital in The Economic Development Of Western Anatolia 1850 1913”. Doktora Tezi, University of London, 1974.
- Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Bilim Yayınları, 1974.
- Marsden, Ben, and Crosbie Smith. Engineering Empires: A Cultural History of Technology in Nineteenth Century Britain. Palgrave Macmillan, 2008.
- Mentzel, Peter. Transportation Technology and Imperialism in The Ottoman Empire, 1800-1923. Washington: D.C., 2006.
- Minawi, Mostafa. “Telegraphs And Territoriality in Ottoman Africa and Arabia During the Age of High Imperialism”. Journal Of Balkan and Near Eastern Studies 18, no. 6 (2016): 567-587.
- Mitchell, Timothy. Colonizing Egypt. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
- Nizri, Michael. “Defining Village Boundaries at the Time of the Introduction of the Malikane System: The Struggle of the Ottoman State for Reaffirming Ownership of the Land”. in Law and Legality in the Ottoman Empire and Republic of Turkey. Yay. Haz. Schull, Kent F., M. Safa Saraçoğlu, and Robert W. Zens. Bloomington: University of Indiana Press, 2016.
- Owen, Roger, and Martin P. Bunton. New Perspectives on Property and Land in the Middle East. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2000.
- Roxburgh, David J. “The Suez Canal Inauguration”. Making Modernity in the Islamic Mediterranean. Yay. Haz. Margaret S. Graves and Alex Dika Seggerman. Bloomington: Indiana University Press, 2022.
- Schweig, Alexander. “Progressing into Disaster: The Railroad and the Spread of Cholera in a Provincial Ottoman Town”. History of Science. Online First (2022).
- Terzibaşoğlu, Yücel. “’A Very Important Requirement of Social Life’: Privatisation of Land, Criminalisation of Custom, and Land Disputes in Nineteenth-Century Anatolia”. in Les Acteurs des Transformations Foncieres Autour de la Mediterranee aux XIXe Siecle. Yay. Haz. Vanessa Gueno ve Didier Guignard. Paris: Editions Karthala, 2013.
- Tutsak, Sadiye. “Batı Anadolu’nun Ulaşım Meselesinde Uşak-İzmir Yolu Yapım Çalışmaları”. Tarih İncelemeleri Dergisi 29 (2014 ): 301-326.
- Wishnitzer, Avner. Reading Clocks, Alla Turca: Time and Society in the Late Ottoman Empire. Chicago: University of Chicago Press, 2015.
- Zandi-Sayek, Sibel. “Orchestrating Difference, Performing Identity: Urban Space and Public Rituals in Nineteenth- Century Izmir”. Hybrid Urbanism: On the Identity Discourse and the Built Environment. Yay. Haz. Nezar AlSayyad. Praeger, 2001.
- Zandi-Sayek, Sibel. Ottoman Izmir: The Rise of a Cosmopolitan Port, 1840-1880. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 2012.
Toplam 43 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihsel Çalışmalar (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | 22606121 |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları
Beşinci Sayımızla Merhaba!
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.
Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.
Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.
Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer