Censorship of Clubs: The Police Forces Command (Zaptiye Müşiriyeti) and Its Role in Early Ottoman Censorship Mechanism (1858-1876)

Yıl 2024, Sayı: 4, 76 - 87, 30.06.2024

Okan Kozanoğlu

Öz

This paper examines the role and position of the Police Command Forces (Zaptiye Müşiriyeti) as a pivotal actor within the Ottoman censorship mechanism from 1858 to 1876. While existing studies on censorship in the Ottoman Empire explore the reasons and fundamental principles of censorship, they often overlook the practical implementation of censorship in the field. Notably, with the enactment of the Printing Regulation (Matbuat Nizamnamesi) in 1864, the Police Forces Command gained increased authority in the execution of the law, emerging as an integral element of the Ottoman censorship network. In this context, a significant portion of the correspondence between the Police Forces Command, the Ministry of Education (Maarif-i Umumiye Nazareti), and the Ministry of Foreign Affairs (Hariciye Nezareti) reveals that the censorship mechanism was not confined to desk work alone. This paper begins by exploring how the Police Forces Command became integrated into the Ottoman censorship mechanism. It then examines archival documents from the relevant period to clarify the primary responsibilities of the Police Forces Command in enforcing censorship laws. The central objective of this paper is to discuss the effectiveness of the Police Forces Command’s role within the Ottoman censorship mechanism.

Anahtar Kelimeler

The Police Forces Command, book censorship, print culture, prior restraints, post-publication censorship

Sopalı Sansür: Zaptiye Müşiriyeti ve Erken Dönem Osmanlı Sansür Mekanizmasındaki Yeri (1858-1876)

Öz

Bu makale, 1858-1876 yılları arasında Osmanlı sansür mekanizmasının önemli bir aktörü olan Zaptiye Müşiriyeti’nin vazifelerini ve bu mekanizma içerisindeki konumunu irdeleyecek. Osmanlı’da sansür üzerine yapılan çalışmalar sansürün sebepleri ve temel prensiplerini irdelerken, sansürün sahada nasıl uygulandığı meselesini göz ardı eder. Özellikle 1864 yılındaki Matbuat Nizamnamesi ile kanunun yürütmesi üzerindeki salahiyeti arttırılmış olan Zaptiye Müşiriyeti, Osmanlı sansür ağının tamamlayıcı bir unsuru olarak karşımıza çıkar. Bu bağlamda Zaptiye Müşiriyeti ile Maarif ve Hariciye Nezaretleri arasındaki yazışmaların önemli bir kısmı, sansür mekanizmasının yalnızca masa başında yürütülmediğini ortaya koyar. Makale ilk olarak, Zaptiye Nezareti’nin Osmanlı sansür mekanizmasına nasıl entegre olduğunu tartışacak. Ardından, söz konusu döneme ait arşiv belgelerini değerlendirerek, Zaptiye Müşiriyeti’nin sansür yasasının uygulanmasındaki temel sorumluluklarını irdeleyecek. Makalenin temel hedefi, Zaptiye Müşiriyeti’nin Osmanlı sansür mekanizması içerisindeki rolünün ne derece etkin olduğunu tartışmaya açmak olacak.

Anahtar Kelimeler

Zaptiye Müşiriyeti, kitap sansürü, matbuat kültürü, basım öncesi denetim, basım sonrası denetim

Teşekkür

Bu makalenin hazırlanması sırasında son okumaları yapan Fatih Aşan’a ve Ahmet Demirel’e, Bible House’la ilgili kısımda desteğini esirgemeyen Lawson Pace’e teşekkürlerimi sunuyorum.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Sadaret Mukavelenameler (A}DVN. MKL)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi (A}MKT. MHM)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Sadaret Mektubî Kalemi Nezâret ve Devair (A}MKT. NZD)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR. MKT)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR. TO)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet (ŞD)
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Zaptiye (ZB)
• Alyot, Halim. Türkiye’de Zabıta: Tarihî Gelişim ve Bugünkü Durum. Ankara: Kanaat Basımevi, 1947.
• Birinci, Ali. “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 7, 2006, 291–349.
• Boyar, Ebru. “The Press and the Palace: The Two-Way Relationship between Abdülhamid II and the Press.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 69, 3, 2006, 417-43.
• Demirel, Fatmagül. II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2007.
• Dığıroğlu, Filiz. Dersaadet’te Bir Acem Kitapçı: Kitap-füruş Hacı Hüseyin Ağa. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2014.
• Greene, Joseph K. Leavening the Levant. New York: The Pilgrim Press, 1916. İskit, Server Rifat. Türkiyede Matbuat Rejimleri. İstanbul: Başvekalet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü, 1939.
• İskit, Server. Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları. İstanbul: Başvekalet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü, 1943.
• Sönmez, Ali. “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”. Tarih Araştırmaları Dergisi 24/37 (2005): 259–275.
• Swanson, Glen E. “The Ottoman Police”. Journal of Contemporary History 7, 1, 1972, 243-60.
• Toprak, Zafer. “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Kolluk Kuvvetleri”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 5 içinde, haz. Murat Belge ve Fahri Aral, 1269–71. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Turna, Nalan. “19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri”. Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi 7, 1, 2020, 73-94.
• Yosmaoglu, Ipek K. “Chasing the Printed Word: Press Censorship in the Ottoman Empire, 1876-1913”. The Turkish Studies Association Journal 27, 1/2, 2003, 15-49.