Araştırma Makalesi
Yıl 2024,
Sayı: 5, 1 - 22, 31.12.2024
Öz
Makalenin ana fikri 1875’te alınan Osmanlı iflas kararının kaçınılmaz olmadığıdır. Sadrıâzam Mehmed Emin Âlî Paşa’nın moratoryumdan sekiz yıl önce, 1867’de, acilen alınmasını önerdiği somut tedbirlerin o tarihte değil de 1879 gibi Çarlık ordusunun Yeşilköy’de, İngiliz donanmasının İzmit Körfezi'nde bulunmasından ve Berlin Kongresi'nin toplanıyor olmasından ötürü, çok özel sayılması gereken şartlarda ve kısmen uygulanmaya konmuş olması, bu gecikmenin iflasta büyük rolü olduğunu düşündürmektedir. Nitekim önce Rüsum-ı Sitte’ye devredilen, sonrasında Düyun-ı Umumiye Idaresi’ne geçen altı vergi kaleminin 1879 öncesi ve sonrası performansının istatistiki tahlilinin sonuçları, Âlî Paşa'nın tedbirleri vaktinde uygulanmış olsa, moratoryumun önlenebilir olduğunun delilidir. İflas nedeniyle faiz ve anapara taksitlerinin ödenmeyişi, İngiliz bono sahiplerini çok rahatsız etmiştir. O dönemde sadece vergi ödeyen mülk sahipleri seçmen olabildiğinden, bono sahipleriyle seçmenler çakışmakta ve görüşleri Parlamento’ya yansımaktadır. Bu durum, diğer bazı etmenlerle birlikte, İngiliz hükumetini, Rus yayılmasını frenleyen Osmanlı'yı desteklemek olan, geleneksel politikasından kısmen sapmak zorunda bırakmıştır. Bu durumun, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın patlak vermesi ve fecaatle sonuçlanması üzerindeki etkisi hesaba katılmalıdır.
Anahtar Kelimeler
Tanzimat Reformları Genç Osmanlılar Mali Yapı Borç Moratoryumu Binom Yapısal Kırılma Testi
Etik Beyan
Etik kurallarına tamamen uydum.
Destekleyen Kurum
TÜBİTAK-SOBAG
Teşekkür
Bu makale TÜBİTAK-SOBAG 119K197 no.lu projeden üretilmiştir. Kuruma desteği için teşekkür borçluyum.
Kaynakça
- Abu-Manneh, B. “The Islamic Roots of the Gülhane Rescript”, Die Welt des Islams, 34(2) 1994: 184-197.
- Abu-Manneh, B. “The Sultan and the Bureaucracy: the Anti-Tanzimat Concepts of Grand Vizier Mahmud Nedim Paşa”. International Journal of Middle East Studies, 22 1990: 257-274.
- Acemoğlu, Daron ve James A. Robinson. Economic Origins of Dictatorship and Democracy, Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
- Akar, Şevket K. “1876-1908 Yılları Bütçelerine Göre II. Abdülhamid Dönemi Maliyesi”. Yayımlanmamış doktora tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, 1998.
- Akarlı, Engin D. “The Problem of External Pressures, Power Struggles, and Budgetary Deficits in Ottoman Politics under Abdülhamid II (1876-1909)”. Yayımlanmamış doktora tezi, Princeton University, 1976.
- Akarlı, Engin D. Belgelerle Tanzimat: Osmanlı Sadrıâzamlarından Âli ve Fuad Paşaların Siyasi Vasiyyetnameleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 1978.
- Aktan, Gündüz. Açık Kriptolar: Ermeni Soykırımı İddiaları, Avrupada Irkçılık ve Türkiyenin AB Üyeliği, İstanbul: Aşina Kitaplar, 2006.
- Akyıldız, Ali. 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mahmud-nedim-pasa
- Andıç, Fuad. and Süphan Andıç S. The Last of the Ottoman Grandees: The Life and the Political Testament of Aali Paşa, Istanbul: Isis Press, 1996.
- Antaramian, Richard. Brokers of Faith, Brokers of Empire Armenians, and the Politics of Reform in the Ottoman Empire. Redwood City CA: Stanford University Press, 2020.
- Aslantaş, Yasin. “Making sense of ‘musadere’ practice, state confiscation of elite wealth, in the Ottoman Empire, circa 1453–1839”, History Compass 17 (6) 2019: 1-11.
- Autheman, André. La Banque Impériale Ottomane. Paris: Ministére de l’Economie et des Finances, 1996.
- Barchard, David. “The Doorman’s Son who Saved the Empire: Aali Pasha”, Cornucopia: The Magazine for Connoisseurs of Turkey, 31 2004.
- Birdal, Murat. The Political Economy of Ottoman Public Debt: Insolvency and European Financial Control in Late Nineteenth Century, London: IB Tauris. London, 2010.
- Clay, Christopher. Gold for The Sultan, Western Bankers and Ottoman Finance 1856-1881: A Contribution to Ottoman and to International Financial History, London: I.B. Tauris, 2000.
- Çakır, Coşkun. Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Küre Yayınları. 2001.
- Çetinkaya, Bayram. “Mahalle”sinden Kovulan Entelektüel: Şerif Mardin”, 2017. http://www. bayramalicetinkaya.com.tr/, Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Çetinsaya, Gökhan ve Tufan Buzpınar. Midhat Paşa, https://islamansiklopedisi.org.tr/midhat-pasa, Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Dadyan, Saro. “Garabed Artin Davud Paşa”. Toplumsal Tarih, sayı 239, 2013.
- Davison, Roderic. H. Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876, New Jersey: Princeton University Press, 1963.
- Davison, Roderic H. “The Question of Ali Paşa’s Political Testament”, International Journal of Middle East Studies 11(2) 1980: 209-225.
- Davison, Roderic H. “The Millets as Agents of Change in the Nineteenth Century Ottoman Empire”, Christians and Jews in the Ottoman Empire, v.1, ed. Bernard Lewis and Benjamin Braude 319-338, London ve Newyork: Holmes and Meier Publishers, 1982.
- Davutyan, Nurhan. ve Ali Erhan Özlük. “Olasılık Kuramı ve Aydınlanma Düşüncesi: Pascal’ın Yaklaşımı”, Toplumsal Tarih, 142, 2005: 94-99.
- Davutyan, Nurhan. “The Penetration of European Banking into Ottoman Lands during the Second Half of the Nineteenth Century”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 25 (3): 2023: 322-339.
- Deringil, Selim. The Well-Protected Domains: Ideology and Legitimation of Power in the Ottoman Empire: 1876-1909, London: I.B. Tauris, 1998.
- Devereux, Robert. The First Ottoman Constitutional Period, Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1963.
- Du Velay, Alfred. Essai sur l’Histoire Financiere de la Turquie, Paris: Arthur Ruisseau. 1903. https:// gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k65442436, Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Farley, Lewis. J. Turks and Christians: A Solution of the Eastern Question. London: Simpkin, Marshall & Co. Publishers, 1876.
- Findley, Carter. V. Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity: A History, 1789-2007, New Haven: Yale University Press, 2010.
- Finkel, Caroline. Osman’s Dream: The History of the Ottoman Empire. New York: Basic Books, 2005.
- Greif, Avner. Institutions and the Path to the Modern Economy: Lessons from Medieval Trade. Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
- Güran, Tevfik. Osmanlı Malî İstatistikleri: Bütçeler (1841-1918). Ankara: TÜİK. 2003. Hanioğlu, Şükrü.M. A Brief History of the Late Ottoman Empire. New Jersey: Princeton University Press, 2008.
- İnalcık, Halil ve Donald Quataert. Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
- Kırmızı, Abdülhamit. “II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Osmanlı bürokrasisinde gayrimüslimler”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, 1995. https://acikbilim.yok.gov.tr/ handle/20.500.12812/471173.
- Kırmızı, Abdülhamit. “Şer’an Olamadığı Halde Kanunen ve Nizamen: Osmanlı Uleması ve Tanzimat. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a: XIX. Yüzyıl Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası”, https:// www.academia.edu/48806961/. 2021. Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Kuneralp, Sinan. The Queen’s Ambassador to the Sultan: Memoirs of Sir Henry A. Layard’s Constantinople Embassy 1877-1880. İstanbul: The ISIS Press, 2018a.
- Kuneralp, Sinan. The Private Letters of Sir Austen Henry Layard during His Constantinople Embassy 1877-1880. İstanbul: The ISIS Press, 2018b.
- Landes, David. Bankers and Pashas. International Finance and Economic Imperialism in Egypt. London: Heinemann Publishing, 1958.
- Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları,1996. [İngilizce orijinali The Genesis of Young Ottoman Thought, New Jersey: Princeton University Press, 1962].
- Meriç, Cemil. Ümrandan Uygarlığa, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015 (İlk basım 1974).
- Millman, Richard. Britain and the Eastern Question 1875-1878. Clartendon: Oxford University Press, Clarendon, 1979.
- Mordtmann, A. David. Istanbul ve Yeni Osmanlılar (çev. Gertraude Songu-Habermann), İstanbul: Pera Yayıncılık, 1999. [Almanca orijinali Stambul und das Moderne Türkenthum, Leipzig: Verlag von Duncker & Humblot, 1877].
- Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayın, 1983.
- Özavcı, Ozan. Dangerous Gifts: Imperialism, Security, and Civil Wars in the Levant, 1798-1864. Oxford: Oxford University Press, 2021.
- Özbek, Nadir. “Tax Farming in the Nineteenth-Century Ottoman Empire: Institutional Backwardness or the Emergence of Modern Public Finance?”, Journal of Interdisciplinary History XLIX (2) 2018: 219-245.
- Pamuk, Şevket. Uneven Centuries: Turkey’s Economic Development since 1820, Princeton: Princeton University Press, 2018.
- Quataert, Donald. “Famine in Turkey, 1873-1875”, Regional Studies 201 1968: 1-54.
- Quataert, Donald. 1986. The Employment Policies of the Ottoman Public Debt Administration, 1881-1909. Workers, Peasants and Economic Change in the Ottoman Empire, 1730-1914, The ISIS Press. Istanbul.
- Sağlam, Mehmet. H. Osmanlı Devletinde Moratoryum 1876-1881: Rüsum-ı Sitte’den Düyun-ı Umumiye’ye. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
- Schölch, Alexander. “Wirtschaftliche Durchdringung und politische Kontrolle durch die europäischen Mächte im Osmanischen Reich (Konstantinopel, Kairo, Tunis)”, Geschichte und Gesellschaft, 1. Jahrg., H. 4, 1975: 404-446.
- Sluglett, Peter, and Hakan M. Yavuz. War and Diplomacy: The Russo-Turkish War of 1877-1878 and the Treaty of Berlin. Utah: University of Utah Press, 2011.
- Tabakoğlu, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
- Taleb, Nesim. N. The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable, New York: Random House, 2007.
- Taleb, Nesim.N. Antifragile: Things that Gain from Disorder, New York: Random House, 2012.
- Todorova, Maria. “Composition of the Ruling Elite of the Ottoman Empire in the Period of Reforms 1826-1876”, Etudes Balkaniques, No 1, 1976: 103-113.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2000.
- Ülgener, Sabri. İktisadi Inhitat Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet Meseleleri, Istanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1952.
- Ünlü, Barış. Türklük Sözleşmesi: Oluşumu, İşleyişi ve Krizi, Ankara: Dipnot Yayınları, 2018.
- Yackley, Joseph. “Bankrupt: Financial Diplomacy in the Late Nineteenth Century Middle East”. Yayımlanmamış doktora tezi, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, University of Chicago, 2013.
- Yavuz, Mustafa. Demokratik Ihtilaller Çağında Girit. İstanbul: Belge Yayınları, 2017.
Yıl 2024,
Sayı: 5, 1 - 22, 31.12.2024
Öz
We claim the Ottoman moratorium of 1875 was avoidable. As early as 1867, Ottoman PM Âlî Paşa was ringing the alarm bells and proposing very specific fiscal measures for immediate implementation. We argue these were partially implemented in 1879 under conditions of force majeure, when the Czar’s army was stationed in Istanbul suburbs, the British fleet anchored at Izmit Bay, and the Berlin Congress was in session. This leads us to believe the delay played a nonnegligible role in triggering the moratorium. Indeed, a careful statistical comparison of the time series on revenues collected before and afther the 1879 reforms provides conclusive causal evidence. Namely, if Âlî Paşa’s reforms were implemented in a timely manner, the moratorium could be avoided. The link between the moratorium and the subsequent and disastrous Ottoman defeat in the Russo-Turkish War of 1877-1878 deserves emphasis. During that era due to the restricted nature of the electoral franchise, voters and British bondholders largely coincided. The opposition of enraged bondholders constrained the British government to deviate from its traditional policy of supporting the Ottomans as a bulwark against Russia.
Anahtar Kelimeler
Tanzimat Reforms Young Ottomans Fiscal Organization Debt Moratorium Binomial Test for Structural Break
Etik Beyan
I complied fully with the ethical standards.
Destekleyen Kurum
TÜBİTAK-SOBAG
Teşekkür
This research was made possible through funding provided by the TÜBİTAK-SOBAG project no. 119K197. We would like to express our sincere gratitude for this support.
Kaynakça
- Abu-Manneh, B. “The Islamic Roots of the Gülhane Rescript”, Die Welt des Islams, 34(2) 1994: 184-197.
- Abu-Manneh, B. “The Sultan and the Bureaucracy: the Anti-Tanzimat Concepts of Grand Vizier Mahmud Nedim Paşa”. International Journal of Middle East Studies, 22 1990: 257-274.
- Acemoğlu, Daron ve James A. Robinson. Economic Origins of Dictatorship and Democracy, Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
- Akar, Şevket K. “1876-1908 Yılları Bütçelerine Göre II. Abdülhamid Dönemi Maliyesi”. Yayımlanmamış doktora tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, 1998.
- Akarlı, Engin D. “The Problem of External Pressures, Power Struggles, and Budgetary Deficits in Ottoman Politics under Abdülhamid II (1876-1909)”. Yayımlanmamış doktora tezi, Princeton University, 1976.
- Akarlı, Engin D. Belgelerle Tanzimat: Osmanlı Sadrıâzamlarından Âli ve Fuad Paşaların Siyasi Vasiyyetnameleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 1978.
- Aktan, Gündüz. Açık Kriptolar: Ermeni Soykırımı İddiaları, Avrupada Irkçılık ve Türkiyenin AB Üyeliği, İstanbul: Aşina Kitaplar, 2006.
- Akyıldız, Ali. 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mahmud-nedim-pasa
- Andıç, Fuad. and Süphan Andıç S. The Last of the Ottoman Grandees: The Life and the Political Testament of Aali Paşa, Istanbul: Isis Press, 1996.
- Antaramian, Richard. Brokers of Faith, Brokers of Empire Armenians, and the Politics of Reform in the Ottoman Empire. Redwood City CA: Stanford University Press, 2020.
- Aslantaş, Yasin. “Making sense of ‘musadere’ practice, state confiscation of elite wealth, in the Ottoman Empire, circa 1453–1839”, History Compass 17 (6) 2019: 1-11.
- Autheman, André. La Banque Impériale Ottomane. Paris: Ministére de l’Economie et des Finances, 1996.
- Barchard, David. “The Doorman’s Son who Saved the Empire: Aali Pasha”, Cornucopia: The Magazine for Connoisseurs of Turkey, 31 2004.
- Birdal, Murat. The Political Economy of Ottoman Public Debt: Insolvency and European Financial Control in Late Nineteenth Century, London: IB Tauris. London, 2010.
- Clay, Christopher. Gold for The Sultan, Western Bankers and Ottoman Finance 1856-1881: A Contribution to Ottoman and to International Financial History, London: I.B. Tauris, 2000.
- Çakır, Coşkun. Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Küre Yayınları. 2001.
- Çetinkaya, Bayram. “Mahalle”sinden Kovulan Entelektüel: Şerif Mardin”, 2017. http://www. bayramalicetinkaya.com.tr/, Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Çetinsaya, Gökhan ve Tufan Buzpınar. Midhat Paşa, https://islamansiklopedisi.org.tr/midhat-pasa, Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Dadyan, Saro. “Garabed Artin Davud Paşa”. Toplumsal Tarih, sayı 239, 2013.
- Davison, Roderic. H. Reform in the Ottoman Empire, 1856-1876, New Jersey: Princeton University Press, 1963.
- Davison, Roderic H. “The Question of Ali Paşa’s Political Testament”, International Journal of Middle East Studies 11(2) 1980: 209-225.
- Davison, Roderic H. “The Millets as Agents of Change in the Nineteenth Century Ottoman Empire”, Christians and Jews in the Ottoman Empire, v.1, ed. Bernard Lewis and Benjamin Braude 319-338, London ve Newyork: Holmes and Meier Publishers, 1982.
- Davutyan, Nurhan. ve Ali Erhan Özlük. “Olasılık Kuramı ve Aydınlanma Düşüncesi: Pascal’ın Yaklaşımı”, Toplumsal Tarih, 142, 2005: 94-99.
- Davutyan, Nurhan. “The Penetration of European Banking into Ottoman Lands during the Second Half of the Nineteenth Century”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 25 (3): 2023: 322-339.
- Deringil, Selim. The Well-Protected Domains: Ideology and Legitimation of Power in the Ottoman Empire: 1876-1909, London: I.B. Tauris, 1998.
- Devereux, Robert. The First Ottoman Constitutional Period, Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1963.
- Du Velay, Alfred. Essai sur l’Histoire Financiere de la Turquie, Paris: Arthur Ruisseau. 1903. https:// gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k65442436, Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Farley, Lewis. J. Turks and Christians: A Solution of the Eastern Question. London: Simpkin, Marshall & Co. Publishers, 1876.
- Findley, Carter. V. Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity: A History, 1789-2007, New Haven: Yale University Press, 2010.
- Finkel, Caroline. Osman’s Dream: The History of the Ottoman Empire. New York: Basic Books, 2005.
- Greif, Avner. Institutions and the Path to the Modern Economy: Lessons from Medieval Trade. Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
- Güran, Tevfik. Osmanlı Malî İstatistikleri: Bütçeler (1841-1918). Ankara: TÜİK. 2003. Hanioğlu, Şükrü.M. A Brief History of the Late Ottoman Empire. New Jersey: Princeton University Press, 2008.
- İnalcık, Halil ve Donald Quataert. Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
- Kırmızı, Abdülhamit. “II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Osmanlı bürokrasisinde gayrimüslimler”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, 1995. https://acikbilim.yok.gov.tr/ handle/20.500.12812/471173.
- Kırmızı, Abdülhamit. “Şer’an Olamadığı Halde Kanunen ve Nizamen: Osmanlı Uleması ve Tanzimat. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a: XIX. Yüzyıl Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası”, https:// www.academia.edu/48806961/. 2021. Erişim tarihi 23 Ağustos 2023.
- Kuneralp, Sinan. The Queen’s Ambassador to the Sultan: Memoirs of Sir Henry A. Layard’s Constantinople Embassy 1877-1880. İstanbul: The ISIS Press, 2018a.
- Kuneralp, Sinan. The Private Letters of Sir Austen Henry Layard during His Constantinople Embassy 1877-1880. İstanbul: The ISIS Press, 2018b.
- Landes, David. Bankers and Pashas. International Finance and Economic Imperialism in Egypt. London: Heinemann Publishing, 1958.
- Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları,1996. [İngilizce orijinali The Genesis of Young Ottoman Thought, New Jersey: Princeton University Press, 1962].
- Meriç, Cemil. Ümrandan Uygarlığa, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015 (İlk basım 1974).
- Millman, Richard. Britain and the Eastern Question 1875-1878. Clartendon: Oxford University Press, Clarendon, 1979.
- Mordtmann, A. David. Istanbul ve Yeni Osmanlılar (çev. Gertraude Songu-Habermann), İstanbul: Pera Yayıncılık, 1999. [Almanca orijinali Stambul und das Moderne Türkenthum, Leipzig: Verlag von Duncker & Humblot, 1877].
- Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayın, 1983.
- Özavcı, Ozan. Dangerous Gifts: Imperialism, Security, and Civil Wars in the Levant, 1798-1864. Oxford: Oxford University Press, 2021.
- Özbek, Nadir. “Tax Farming in the Nineteenth-Century Ottoman Empire: Institutional Backwardness or the Emergence of Modern Public Finance?”, Journal of Interdisciplinary History XLIX (2) 2018: 219-245.
- Pamuk, Şevket. Uneven Centuries: Turkey’s Economic Development since 1820, Princeton: Princeton University Press, 2018.
- Quataert, Donald. “Famine in Turkey, 1873-1875”, Regional Studies 201 1968: 1-54.
- Quataert, Donald. 1986. The Employment Policies of the Ottoman Public Debt Administration, 1881-1909. Workers, Peasants and Economic Change in the Ottoman Empire, 1730-1914, The ISIS Press. Istanbul.
- Sağlam, Mehmet. H. Osmanlı Devletinde Moratoryum 1876-1881: Rüsum-ı Sitte’den Düyun-ı Umumiye’ye. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
- Schölch, Alexander. “Wirtschaftliche Durchdringung und politische Kontrolle durch die europäischen Mächte im Osmanischen Reich (Konstantinopel, Kairo, Tunis)”, Geschichte und Gesellschaft, 1. Jahrg., H. 4, 1975: 404-446.
- Sluglett, Peter, and Hakan M. Yavuz. War and Diplomacy: The Russo-Turkish War of 1877-1878 and the Treaty of Berlin. Utah: University of Utah Press, 2011.
- Tabakoğlu, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
- Taleb, Nesim. N. The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable, New York: Random House, 2007.
- Taleb, Nesim.N. Antifragile: Things that Gain from Disorder, New York: Random House, 2012.
- Todorova, Maria. “Composition of the Ruling Elite of the Ottoman Empire in the Period of Reforms 1826-1876”, Etudes Balkaniques, No 1, 1976: 103-113.
- Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2000.
- Ülgener, Sabri. İktisadi Inhitat Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet Meseleleri, Istanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1952.
- Ünlü, Barış. Türklük Sözleşmesi: Oluşumu, İşleyişi ve Krizi, Ankara: Dipnot Yayınları, 2018.
- Yackley, Joseph. “Bankrupt: Financial Diplomacy in the Late Nineteenth Century Middle East”. Yayımlanmamış doktora tezi, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, University of Chicago, 2013.
- Yavuz, Mustafa. Demokratik Ihtilaller Çağında Girit. İstanbul: Belge Yayınları, 2017.
Toplam 60 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İmparatorluk, Emperyalizm ve Sömürgecilik Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Mart 2024 |
| Kabul Tarihi | 23 Eylül 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 5 |
Kaynak Göster
Beşinci Sayımızla Merhaba!
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Toplumsal Tarih Akademi dergisinin yeni sayısı ile karşınızdayız. Bu sayı, dergimizin yayın hayatına başladığı 2022 Aralık ayından bu yana çıkan beşinci sayısı. Ama tematik bir dosyadan oluşmaması nedeniyle de ilk olma niteliği taşıyor. Aynı zamanda bizim, derginin editör yardımcılığından editörlüğüne geçiş aşamasında ilk deneyimimiz. O nedenle şimdiden, her ne kusur işlediysek affola.
Dergiyi çok kısa zamanda Tarih Vakfı’nın önemli yayınlarından biri haline getiren önceki editörlerimiz Yaşar Tolga Cora ve Nurşen Gürboğa’ya, derginin yayın hayatına başlaması yolundaki öncü rolü nedeniyle Tarih Vakfı eski Genel Başkanı ve dergimizin eski genel yayın yönetmeni Mehmet Ö. Alkan’a teşekkürlerimizi sunarız. Dergiyi ileriye taşımak için omuzlarımıza yüklenen sorumluluğun farkındayız. Umarız, Yayın Kurulu üyelerimizin ve genişleyen editör kadromuzun desteği ile bu sorumluluğu hakkıyla yerine getireceğiz. Bu noktada, dergi yönetiminin yenilendiği Eylül 2024 yayın kurulu toplantımızda, bizlerle birlikte dergimizi oluşturma sorumluluğunu paylaşan yeni kitap inceleme editörlerimiz Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu’ya, yeni belge inceleme bölümü̈ editörümüz Deniz Türker’e teşekkür ederiz. Yeni bölüm editörlerimize tüm enerjileriyle sürece koydukları büyük katkıdan dolayı müteşekkiriz. Nurşen Gürboğa editörlüğü bizlere devretmekle beraber derginin Genel Yayın Yönetmenliği pozisyonunu sürdürüyor, kendisinin rehberliği ve desteği, Tarih Vakfı yönetimi ile kurduğu köprü̈ bizler için çok değerli. Yazıların yayına hazırlanması sürecinde hem çok titiz hem de bir o kadar hızlı çalışan, yardımcı editörlük görevini de üstlenen Türkçe dil editörümüz Emre Erkan’a teşekkür ederiz. Mizanpaj editörümüz Aşkın Yücel Seçkin’e de özenli ve seri çalışması için içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca revizyonlarıyla yazarlarımızı yönlendiren, dergimizin görünmez kahramanları anonim hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Bir yandan uzun bir süre sonra serbest konulu yazılardan oluşan bir sayı çıkarma kararı almamız, öte yandan süreç devam ederken değişen yönetim yapımız süreçte bazı aksamalara yol açtı. Bunu hoşgörü̈ ve sabırla karşılayan yazarlarımıza da ayrıca minnettarız.
Bu sayımızda dört araştırma makalesi, üç belge inceleme yazısı, dört kitap inceleme yazısı ve bir anma yazısı yer alıyor. Öncelikle beşinci sayımızda yayınlanan araştırma makalelerinden bahsetmek istiyoruz. İlk araştırma makalemiz Nurhan Davutyan tarafından kaleme alındı ve “1875 Osmanlı Moratoryumu Önlenebilirdi” başlığını taşıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali egemenliğini ihlal eden Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasına giden gelişmelere farklı bir perspektiften bakan çalışma, kapsamlı kaynaklardan ve istatistiksel analiz yöntemlerinden yararlanıyor. Davutyan’a göre Mehmed Emin Ali Paşa’nın 1867’de önerdiği mali tedbirler 1879’da değil önerildiği zaman uygulansaydı moratoryumun engellenmesi ihtimali bulunuyordu. İkinci araştırma makalemiz üç yazarın ortak çalışması: Murat Tülek, Jean-François Pérouse ve Funda Ferhanoğlu. Başlığı “1922 Öncesinde Jacques Pervititch” olan bu ayrıntılı çalışma İstanbul’un haritacılık tarihinde mihenk taşı olan Pervititch’in geçmişine, henüz İstanbul sigorta planlarını hazırlamaya başlamadan önceki dönemine odaklanıyor. Bir tanesini kapağa taşıdığımız değerli görsel malzemeleri okurumuzla buluşturan bu makale, Pervititch’in aile yaşamı, mesleki gelişimi ve ilk haritaları üzerine değerli bilgiler veriyor. Üçüncü araştırma makalemizin başlığı “İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra’da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri.” Yazarımız Ebru Aykut bizi Geç Osmanlı dönemi Arnavut diyarına götürüyor ve yerel dağ kanunları ile merkezileşme çabaları arasında Osmanlıların yönetim hamlelerini anlamamızı sağlıyor. Foucault’nun yönetimsellik (governmentality) kavramının bir dizi vakada sınanması açısından olduğu kadar İşkodra’da vuku bulan ilginç tarihsel hadiselerin incelenmesi açısından da okurlarımızı tatmin edecek bir çalışma olduğunu düşünüyoruz. Dördüncü̈ araştırma makalemiz doğa tarihi alanında ve daha uzun makalelerle kısa makaleler arasında bir geçiş niteliğinde. ““Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydınının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi” başlıklı bu ilginç yazıda Tarkan Murat Akkaya, 1899 tarihinde Karabatak kuşu üzerine yazılmış bir gazete makalesine mercek tutuyor. Acaba etrafımızda uçup duran tüm bu güzel kuşların adı nereden geliyor? Kuş adlarının kökenini inceleyen nomenclature alanında, en azından karabatak adıyla ilgili Akkaya’nın yazısının söyleyecek sözü̈ var.
Deniz Türker editörlüğünde oluşan belge inceleme yazıları bölümümüz tarihçiler camiasının ve okurların dikkatini gözden kaçmış belgelere çekmeyi, bu belgelerin yaratıcı biçimlerde yorumlamayı hedefliyor. Filiz Yazıcıoğlu’nun incelemesi birer kaynak olarak arzuhallerin önemini hatırlatıyor. Yazı, II. Abdülhamit döneminde Kesriye kazası telgraf memuru Mehmet Tevfik Bey’in Rumeli Müfettişliği’ne yazdığı arzuhalleri inceliyor ve düşük dereceli sayılabilecek bir memurun tayininin bile yabancı devletlerin müdahalesinin konusu olması üzerine eleştirel bir biçimde düşünüyor. Mertkan Karaca, Osman Hamdi Bey’in kardeşi Halil Edhem Bey tarafından 1909’da yazılmış Almanca bir makaleyi inceliyor. Asurolog Hermann von Hilprecht’e hazırlanan armağan kitabında yer alan bu makale günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi adını taşıyan Müze-i Hümayun’un tarihi açısından değerli bir belge. Aysel Yıldız’ın yazısı, 1756’da İstanbul’da doğan ve önce Rusya’da esaret çeken sonra ABD’ye göçen yeniçeri İbrahim Bin Ali’yle ilgili. Yıldız bu ilginç hayat hikayesine kaynaklık eden iki mektubu inceliyor.
Dergimizin, Gülhan Balsoy ve Cihangir Gündoğdu editörlüğünde oluşan kitap inceleme yazıları bölümü̈ yakın dönemlerde yayınlanmış, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet tarihinin farklı dönemlerine odaklanan kitapların incelemelerini içeriyor. Ekrem Yener, Ümit Kurt’un Aras Yayınları’ndan çıkan Kanun ve Nizam Dairesi’nde Soykırım Teknokratı Mustafa Reşat Mimaroğlu’nun İzinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Mekanizması başlıklı kitabını, Melis Cankara, Uğur Zekeriya Peçe’nin Stanford University Press tarafından basılan kitabını inceliyor. Kitap Island and Empire: How Civil War in Crete Mobilized the Ottoman World başlığını taşıyor ve 1890’larda Girit’te ortaya çıkan iç savaş koşullarının yerinden ettiği Müslüman nüfusun etkisiyle tetiklenen Osmanlı toplumsal hareketlerini tartışıyor. Ayşe Hilal Uğurlu, Ali Akyıldız’ın Timaş Yayınları tarafından basılmış olan ve Osmanlı İmparatorluğunun kurumsal yapısına ışık tutan Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi başlıklı çalışmasını inceliyor. Numan Deniz ise Nir Shafir’in The Order and Disorder of Communication: Pamphlets and Polemics in Seventeenth-Century Ottoman Empire adlı kitabını inceledi. Kitap 17. Yüzyıl el yazması kitapçıkların bir iletişim ve tartışma zeminine dönüşmesini ele alıyor.
Dergimizin vefeyat yazısı bölümünde, geçtiğimiz yaz aylarında kaybettiğimiz, Tarih Vakfı mütevellisi, yerel tarih, kent tarihi, Selçuklu tarihi, Osmanlı tarihi ve eğitim tarihi konularındaki çalışmaları ile bilinen tarihçi, öğretmen ve yazar Necdet Sakaoğlu’nu Fahri Aral’ın kaleminden bir yazı ile anıyoruz.
Yayın kurulumuzun kararı doğrultusunda dergimiz bundan böyle Haziran aylarında tematik dosyalı, Aralık aylarında ise serbest çağrılı olarak yayınlanacak. Bu nedenle gerek DergiPark, gerekse Tarih Vakfı’nın internet sitesi üzerinden yayınladığımız çağrı metinlerini takip etmenizi öneririz. 2025 yılı Aralık ayında yayınlanacak yedinci sayımızda yer alabilecek yazıların son gönderim tarihi 15 Haziran 2025 olarak belirlenmiştir. Yazıların DergiPark sistemi üzerinden gönderilmesini özellikle rica ediyoruz.
Toplumsal tarihçiliğin gelişmesini, özgür ve eleştirel düşüncenin kendini ifade edecek mecra bulmasını, bu amaçla özellikle nitelikli Türkçe makalelerin okurlarla buluşmasını önemsiyoruz. Toplumsal Tarih Akademi dergisi Tarih Vakfı’nın köklü̈ ve eleştirel yayıncılık geleneğini akademik dergiciliğin uluslararası standartlarıyla bir araya getirmeyi amaçlıyor. Bu çerçevede dergimizin ulusal ve uluslararası dizinlerde taranması için gerekli başvuru süreçlerini yürütüyoruz. Sizlerin yapıcı eleştirileri ve katkıları bizler için çok önemli. Dergimize ilişkin değerlendirme ve eleştirilerinizi merakla bekliyoruz.
Keyifli okumalar ve güzel bir yıl dileriz.
Toplumsal Tarih Akademi Dergisi Editörleri
Firuzan Melike Sümertaş & Sırrı Emrah Üçer