TOPADA YAZITINA FARKLI BİR BAKIŞ: GEÇ HİTİT DÖNEMİNDE ORTA ANADOLU’DA GÜÇ DENGELERİ

Yıl 2018, Sayı 22, 95 - 117, 01.01.2018

S. Yücel ŞENYURT Atakan AKÇAY

Öz

Bu çalışmada öncelikle Tabal kralı Wasusarma tarafından yazdırılan, Nevşehir-Acıgöl’deki TOPADA yazıtı için yeni bir tarihlendirme önerisi ve farklı bir tarihsel süreç sunulması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda TOPADA yazıtından elde edilebilen veriler dönemin diğer yazılı kaynakları ve bu dönemle ilişkili arkeolojik araştırmalar ile birlikte değerlendirilmiştir. Daha çok MÖ 8. yüzyılın son otuz yılı ile ilişkili olan bu tarihsel süreç, Kızılırmak Havzası’ndan Toroslar’a kadar uzanan geniş coğrafi bölgede, Asur, Urartu, Muški ve Kimmer gibi siyasi aktörler etrafında şekillenmiştir. Bu çalışmada Tabal coğrafyası içerisindeki bu devamlılıklar ve değişimler üzerine yeni önerilerde de bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tabal, Parzuta, Bit-Burutaš, Wasusarma, Geç Hitit Dönemi

A DIFFERENT VIEWPOINT FOR TOPADA INSCRIPTION: BALANCE OF POWER IN CENTRAL ANATOLIAN LATE HITTITE PERIOD

Öz

In this study, it is aimed to present new suggestions for dating and different historical processes for the inscription of TOPADA in Nevşehir-Acıgöl, dictated by Tabalian king Wasusarma. This study concentrate on evaluations of the informations obtained from the TOPADA inscription on the basis of both other written sources and the recent archaeological results related to this period. The historical process, of mostly the last thirty years of the 8th century BC, was formed around political actors such as Assyrians, Urartians, Muškians and Kimmerians within the geographical region extending from the Kızılırmak basin to the Taurus. This study offers new suggestions for these historical continuities and changes in the geography of Tabal, as well.KONU VE KAPSAM

Anahtar Kelimeler

Tabal, Parzuta, Bit-Burutaš, Wasusarma, Late Hittite Period

Kaynakça

• AKÇAY, A. 2012. Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında Tabal Ülkesi (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
• AKÇAY, A. 2014. “Tabal Ülkesinin Tarihsel Süreci Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih İncelemeleri Dergisi XXIX/1: 37- 58.
• AKÇAY, A. 2015. “Ovaören-Yassıhöyük’den Bir Yarı İkonik İdol”, Arkeoloji ve Sanat 149: 18-32.
• AKÇAY, A. 2016. “Hartapu: Kimin Kralı ?”, Ahmet Ünal Armağanı/ Studies in Honour of Ahmet Ünal (Eds. S. Erkut / Ö. S. Gavaz). İstanbul: 9-23.
• AKDOĞAN, R,/ HAWKİNS, J. D. 2009. “Kırşehir-Yassıhöyük’ten Ele Geçen Luwi Hiyeroglif Yazılı Kurşun Levha”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2007-2008 Yıllığı: 7-14.
• AKDOĞAN, R,/ HAWKİNS, J. D. 2010. “The Kırşehir Letter: A New Hieroglyphic Luwian Text on a Lead Strip”, VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri: 1-16.
• AKURGAL, A. 1955. Phrygische Kunst. Ankara.
• AKURGAL, A. 1961. Die Kunst Der Hethiter. München.
• ARAB I Ancient Records of Assyria and Babylonia, Vol. I, New York. 1926.
• ARAB II Ancient Records of Assyria and Babylonia”, Vol. II, New York. 1927.
• ARIK, R.O. 1936. “Göllüdağ Hafriyatı”, Türk Arkeoloji Dergisi 3: 3-19.
• ARO, S. 1998. Tabal, Zur Geschichte und Materiellen Kultur des Zentralanatolsichen Hochplateaus von 1200 bis 600 v. Chr., Helsinki.
• ARO, S. 2010. “Sanat ve Mimari”, Luviler: Anadolu’nun Gizemli Halkı (Ed. C. Melchert), (Çev. B. Baysal / Ç. Çidamlı). İstanbul: 245-287.
• BAHAR, H. 2005. “Tarhuntašša Araştırmaları 1994-2001”, V. Uluslararası Hititioloji Kongresi, 2-8 Eylül 2002, Çorum: 83-118.
• BALKAN, K./ SÜMER, F. 1967. “1967 Yılı Hacıbektaş (Suluca Karahöyük) Kazısı Ön Raporu”, Türk Arkeoloji Dergisi 16/2: 15-39.
• BALKAN, K./ SÜMER, F. 1969. “1968 Yılı Hacıbektaş Hüyüğü (Suluca Karahöyük) Ön Raporu”, Türk Arkeoloji Dergisi 18/1: 38-49.
• BARYAMOVIC, G. 2011. A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period, CNI Publications 38. Copenhagen.
• BIXIO, R./CALIO/V./ PASCALE, A. DE. 2012. “Cappadocia, An Underground District”, I. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu: 5-31.
• BÖRKER-KLÄHN, J. 2004. “Die Leute vom Göllüdağ und im Königreich Tyana”, 60 Yaşında Fahri Işık’a Armağan / Festchrift für Fahri Işık zum 60. Geburtstag (Ed. T. Korkut). İstanbul: 163-200.
• BRYCE, T. 2012. The World of the Neo-Hittite Kingdoms. A Political and Military History. Oxford.
• D’ALFONSO, L. 2012. “Tabal: An Out-Group Definition in the First Millennium B.C.”, Leggo! Studies Presented to Mario Fales on the Occasion of his 65th Birthday (Eds. G.B. Lanfranchi / D.M. Bonacossi / C. Pappi / S. Ponchia). Wiesbaden: 173-193.
• EMRE, K. 1973. “Sultanhanı Höyüğü’nde 1971-1972 Yıllarında Yapılan Kazılar”, Anadolu 15: 87-118.
• EMRE, K. 1975. “Yassıdağ Kazısı 1973”, Anadolu 17: 43-72.
• EROL, A. F./ ŞENYURT, S. Y. 2011. “A Terracotta Mask Of Mithras Found at Camihöyük-Avanos, Cappadocia Providing New Evidence On The Mithraic Cult And Ritual Practices in Anatolia”, TÜBA-AR 14: 87-106.
• FORLANINI, M. 2008. “The Historical Geography of Anatolia and the Transition from the Kârum- Period to the Early Hittite Empire”, Old Assyrian Archives-Studies 3: 57-85.
• FORLANINI, M. 2009. “On the Middle-Kızılırmak, II”, Central-North Anatolia in the Hittite Period: New Perspective in Light of Recent Research (Eds. F. Pecchioli Daddi / G. Torri / C. Conti). Studia Asiana 5: 39-69.
• FRAME, G. 1999. “The Inscription of Sargon II at Tang-i Var”, Orientalia 68/1: 31-57.
• FUCHS, A. 1994. Die Inscriptiens Sargons II. Aus Khorsabad. Göttingen.
• GELB, I. J. 1939. Hittite Hieroglyphic Monuments. Oriental Institute Publications 45.
• GENZ, H. 2007. “Kızılırmak Bölgesi’nde Demir Çağı/ The Iron Age in the Kızılırmak Region”, Friglerin Gizemli Uygarlığı/ The Mysterious Civilization of the Phrygians (Eds. H. Sivas / T. Tüfekçi Sivas). İstanbul: 127-140.
• GRAYSON, A.K. 1991a. “Assyria: Tiglat-Pileser III to Sargon II (744-705 B.C.)”, Cambridge Ancient History III/2: 71-102.
• GRAYSON, A.K. 1991b. Assyrian Rulers of Early First Millenium B.C. (1114-859 B.C.), The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods 2. Toronto.
• GRAYSON, A.K. 1996. Assyrian Rulers of Early First Millenium B.C. 3 ( 858- 745 B.C.), The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods 3. Toronto.
• HAWKINS, J. D. 1979. “Some Historical Problems of the Hieroglyphic Luwian Inscriptions”, Anatolian Studies 29: 153-167.
• HAWKINS, J. D. 1980. “Late Hittite Funerary Monuments”, Death in Mesopotamia. 24th Rencontre Assyriologique İnternationale (Ed. B. Alster). Mesopatamia 8: 123-148.
• HAWKINS, J. D. 1982. “The Neo-Hittite States in Syria and Anatolia”, Cambridge Ancient History, Vol. 3/1: 372-441.
• HAWKINS, J. D. 2000. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions: Inscriptions of the Iron Age, Volume 1 (Untersuchungen Zur Indogermanischen Sprach- Und Kulturwissenschaft, N.F. 8.1). Berlin.
• HAWKINS, J. D./ DAVIES, M. 1978. “On The Problems of Karatepe: The Hieroglyphic Text”, Anatolian Studies 28: 103-119.
• HAWKINS J. D./ POSTGATE, J.N. 1988. “Tribute from Tabal”, State Archives of Assyria Bulletin 11/1: 31-40.
• HILD, F./ RESTLE, M. 1981. Tabula Imperii Byzantini 2. (Kappadokien, Charsianon, Sebasteia und Lykandos).
• HOUWINK TEN CATE, H. J. 1965. The Luwian Population Groups of Lycia and Cilicia Aspera During the Hellenistic Period. Leiden.
• HROZNY, B. 1935a. “L’inscription “Hittite” Hieroglyphique D’Adjıgöl (Topada)”, Archiv Orientalni VII: 488-515.
• HROZNY, B. 1935b. “L’inscription “Hittite” Hieroglyphique De Suvasa”, Archiv Orientalni VII: 516-522.
• HUTTER, M. 2010. “Luvi Dininin Nitelikleri”, Luviler: Anadolu’nun Gizemli Halkı (Ed. C. Melchert), (Çev. B. Baysal / Ç. Çidamlı). İstanbul: 193-243.
• JASINK, A.M. 1995. Gli Stati Neo-Ittiti, Analisi Delle Fonti Scritte E Sintesi Storica, Studia Mediterranea 10. Pavia.
• KALAÇ, M. 1941. “M.Ö. 745-620 Yükseliş Çağında Büyük Asur İmparatorluğu’nun Anadolu’ya Yayılışı”, Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Sumeroloji Enstitüsü Neşriyatı-1: 982-1020.
• KALAÇ, M. 1977. “Bolkar-Maden Kaya Yazıtı”, Anadolu Araştırmaları 4-5: 61-66.
• KALAÇ, M. 1978. “Ein Stelenbruchstück mit Luwischen Hieroglyphen in Aksaray bei Niğde”, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung 92: 117-125.
• LANSBERGER, B. 1948. Sam’al (I). Studien zur Entdeckung der Ruinenstätte Karatepe.
• MELVILLE, S. C. 2010 . “Kings of Tabal: Politics, Competition, and Conflict in a Contested Periphery”, Rebellions and Peripheries in the Cuneiform World (Ed. S. Richardson). American Oriental Series 91: 87-109.
• NASHEF, K. 1991. Die Orts- und Gewässernam en der altassyrischen Zeit (Réportoirc Géopraphique des Textes Cunéiformes 4). Wiesbaden.
• OMURA, S. 1998. “1996 Yılı İç Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları”, 15. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 41-50.
• OMURA, M. 2016. “Yassıhöyük Excavations First Five Seasons 2009- 2013”, Anatolian Archaeological Studies XIX: 11-72.
• ORTHMAN, W. 1971. Untersuchungen zur späthethitischen Bildkunst. Saarbrücker Beiträgezur Altertumskunde 8.
• ÖZGÜÇ, T. 1971. Demir Devrinde Kültepe ve Civarı/Kültepe and Its Vicinity in The Iron Age. Ankara.
• ÖZGÜÇ, T. 1998. “Kululu’da Yeni Bulunmuş Bir Sfenks Başı ve Yazıt Parçası”, Studies Light on the Top of the Black Hill, Studies Presented to Halet Çambel/ Karatepedeki Işık, Halet Çambel’e Armağan (Eds. G. Arsebük / M. J. Mellink / W. Schirmer). İstanbul: 615-618.
• ÖZGÜNER, N.P. 2006. Çevre Kale: Applications Of Newly Developed Methods, Technology And Data For Understanding The Iron Age City in Yaraşlı (Ortadoğu Teknik Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• PARPOLA, S. 1987. The Correspondence of Sargon II, Part I, Letters from Assyria and the West, State Archives of Assyria 1. Helsinki.
• PAYNE, M. R. 2006. Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul.
• PAYNE, A. 2010. Hieroglyphic Luwian. Harrosowitz.
• PAYNE, A. 2012. Iron Age Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Atlanta.
• PRAYON, F./ WITTKE, A.M. 1994. Kleinasien vom 12. Bis 6. Hahrhundert Jh.v.Chr. Kartierung unf Erläuterung Archäologischer Befunde und Denkmäler. Weisbaden.
• ROSSNER, E.P.1988. Die Hethitischen Felsreliefs in der Türkei, Nördlingen.
• ROTT, H. 1908. Kleinasiatische Denkmäler aus Pisidien, Pamphylien, Kappodokien und Lykien. Leipzig.
• SAGGS, H.W.F. 1958. “The Nimrud Letters,1952-Part IV”, Iraq 20/2: 182-212. SAGONA, A./ ZIMANSKY, P. 2009. Ancient Turkey. New York.
• SALVİNİ, M. 2006. Urartu Tarihi ve Kültürü. İstanbul
• SALVİNİ, M. 2011. “Urartu Tarihine Genel Bir Bakış/ An Overview of Urartian History”, Urartu, Doğuda Değişim/ Transformation in the East (Eds. K. Köroğlu / E. Konyar). İstanbul: 74-705.
• SAMS, G.K.1974. “The Painted Animals: Anatolian Orientalizing Art”, Anatolian Studies 24: 169-196.
• SCHIRMER, W. 1993. “Göllüdağ 1992”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 11: 237-242.
• SCHIRMER, W. 1996. “Göllüdağ 1993-1994”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 13/2: 335-343.
• SCHIRMER, W. 2002. “Stadt, Palast, Tempel: Characteristika hethitischer Architectur im 2. Und 1. Jahrtausend v. Chr..”, Die Hethiter und ihr Reich: Das Volk der 100 Götter / Hititler ve Hitit İmparatorluğu: 1000 Tanrılı Halk, Bonn: 204- 217.
• SCHRAMM, W. 1973. Einleitung in die assyrischen Königsinscriften, 2. Teil, 934-722 v.Chr. Or. 1. Erg. Bd. 5,1.
• SIMON, Z. 2017. “The Northern Border of Tabal”, Hittitology Today: Studies on Hittite and Neo-Hittite Anatolia in Honour of Emmanuel Laroche’s 100th Birthday (Ed. A. Mouton). İstanbul: 201-211.
• STROBEL, K. 2008a. “The 13th to 11th Centuries BC: Questions of Chronology and History in Central and Western Anatolia”, Batı Anadolu ve Doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar (Eds. A. Erkanal / S. Günel /U. Deniz). Ankara: 193-208.
• STROBEL, K. 2008b. “A Hittite Fortress on Çevre Kale, Yaraşlı? Some Notes”, Muhibbe Darga Armağanı, (Eds. T. Tarhan / A. Tibet / E. Konya). İstanbul: 451-456.
• SUMMERS, G.1994. “Grey Ware and the Eastern Limits of Phrygia”, Anatolian Iron Ages 3: 241-252.
• ŞENYURT, S.Y. 1999. “Nevşehir İli 1997 Yılı Yüzey Araştırması”, 16. Araştırma Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 451-466.
• ŞENYURT, S.Y. 2000. “Nevşehir İli 1998 Yılı Yüzey Araştırması”, 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 365-380.
• ŞENYURT, S.Y. 2010. “Ovaören-Göstesin Geç Hitit/ Luwi Hiyeroglif Yazıtı”, Veysel Donbaz’a Sunulan Yazılar, Studies Presented in Honour of Veysel Donbaz (Ed. Ş. Dönmez). İstanbul: 261-268.
• ŞENYURT, S.Y./ KAMIŞ, Y./ AKÇAY, A. 2014a. “Ovaören 2012 Yılı Kazıları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 62-80.
• ŞENYURT, S.Y./ AKÇAY, A./ KAMIŞ, Y. 2014b. “Ovaören 2013 Yılı Kazı Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 101-120.
• ŞENYURT, S.Y./ AKÇAY, A./ KAMIŞ, Y. 2016. “Ovaören 2014 Yılı Kazı Çalışmaları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 111-128.
• TADMOR, H. 1958. “The Campaigns of Sargon II of Assur”, Journal of Cuneiform Studies 12: 22-100.
• TADMOR, H. 1994. The Inscriptions of Tiglat-Pileser III King of Assyria. Critical Edition, with Introductions, Translations and Commentary. Jerusalem.
• TEZCAN, B. 1968. “1968 Göllüdağ Kazısı”, Türk Arkeoloji Dergisi 17/2: 211-235.
• TEZCAN, B. 1992. “1969 Göllüdağ Kazısı”, Türk Arkeoloji Dergisi 30: 1-30.
• ÜNAL, A. 2003. “Hititler, Akdeniz ve Liman Kenti Ura”, Olba VII: 13- 40.
• ÜNAL, A. 2006. “Hitit İmparatorluğu’nun Yıkılışından Bizans Dönemi’nin Sonuna Kadar Adana ve Çukurova Tarihi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15/3: 67-102.
• ÜNAL, A./ GİRGİNER. K.S. 2007. Kilikya-Çukurova: İlk Çağlar’dan Osmanlılar Dönemine Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji. İstanbul.
• WAFLER, M. 1983. “Zu Status und Lage von Tabal”, Orientalia 52: 181-193.
• WEEDEN, M. 2010. “Tuwati and Wasusarma: Imitating The Behaviour of Assyria”, Iraq 72: 39-61.
• WEEDEN, M. 2017. “Tabal and the Limits of the Assyrian Imperialism”, At the Dawn of History, Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate (Eds. Y. Heffron / A. Stone / M. Worthington). Vol. 2: 721-736.
• WITTKE, A. M. 2004. Musker und Phryger, Ein Beitrag zur Geschicte Anatoliens vom 12. bis zum 7. Jh. v. Chr. Weisbaden.
• WOUDHUIZEN, F. C. 1994. “On The Dating Of Luwian Great Kings”, Talanta 24-25: 167-219.
• WOUDHUIZEN, F. C. 2007. “Great King Wasusarma’s Victory Memorial at Topada”, Ancient West and East 6: 23-41.
• YAMADA, S. 2000. The Construction of the Assyrian Empire A Historical Study of the Inscriptions of Shalmaneser III (859 824 B.C.) Relating to his Campaigns to the West. Leiden.