BALIKESİR İLİNE BAĞLI HAVRAN VE BURHANİYE İLÇELERİNDE TESPİT EDİLEN KAYA ANITLARI

Yıl 2019, Sayı: 24, 133 - 148, 01.01.2019

Aslı Saka

Öz

Türkiye’nin kuzeybatısında yer alan Balıkesir il sınırları içerisinde kalan Edremit, Havran, Burhaniye ve Gömeç ilçelerinde 2013-2015 yılları arasında yüzey araştırması gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda değinilen dört ilçe arasında özellikle Havran ve Burhaniye ilçe sınırlarının doğusunda kaya kült alanlarının varlığı tespit edilmiştir. Kaya kült alanları iki ana grup altında değerlendirilebilir. İlk grup, kalabalık kitlelerin tapınmalarına olanak sağlayacak koşulda düzenlenen kompleks yapılardır. Değinilen yapılar havuz, niş, basamak, libasyon ya da ateş çukurları gibi kaya tapınımına atfedilen birçok farklı tapınım unsurunu bir arada barındırır. Kompleks yapılar özellikle yerleşim yerlerine ve su kaynaklarına yakınlıklarıyla dikkat çekmektedir. İkinci grup ise, yerleşim yerlerinin ve su kaynaklarının uzağında kalan coğrafi alanlarda tespit edilmiştir. İkinci grup kaya kült alanları basamaklardan ve basamakların sonunda platform ve idolden ? oluşmaktadır. Özellikle Edremit Ovası’na doğudan ve güneydoğudan ulaşım rotaları üzerine yerleştirilen basamaklı ve platfromlu kaya kült alanları geniş kitlelerin tapınımına olanak sağlayacak büyüklükte anıtlar değildir. Yapılış amaçları dini ritüellerin yerine getirilmesinden çok hakimiyet sınırının belirlenmesi olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kaya Kült Alanı, Edremit Körfezi, Basamaklı Kaya Kült Alanı, Matar, Havran, Burhaniye.

ROCK CUT MONUMENTS IN HAVRAN AND BURHANİYE DISTRICTS IN BALIKESİR PROVINCE

Öz

Balıkesir Province is located on the northwestern side of Turkey. The survey project was hold in four districts, Edremit, Havran, Burhaniye and Gömeç, on the borders of the province. Survey project is determined that there are important rock-cut monuments especially in the eastern borders of Havran and Burhaniye districts. Rock-cut monuments can be evaluated within two different groups. First one is complex monuments. They are located near settlement area and water sources. They supply adequate space for mass populations. Implemantations like shafts, basins, niches and steps can be seen together in these complex rock cut monuments. Second group located far from the ancient settlements and water sources. They have not enough space to worship of mass groups. Located on the eastern and southern borders of Edremit Plain. They are arranged with steps and platforms. Platforms have idol ? like bolsters. The purpose of these kind of monuments must have been indicating the hegemony areas of the plain rather than worship.Anadolu’nun kuzeybatısında yer alan Balıkesir ili, yüz ölçümü büyüklüğü bakımından yaklaşık 14.299 km² ile ülkenin 13. sırasında yer alır. İl, kuzeyde Marmara Denizi, güneyde İzmir ve Manisa illeri, batıda Ege Denizi, doğuda ise Bursa ve Kütahya illeri ile komşudur. İlin genelinde Akdeniz iklimi hâkim iken, kuzey kesiminde Karadeniz iklimi etkisini göstermektedir. İklimsel çeşitlilik il sınırları içerisinde yetişen tarım ürünlerinin çeşitliliğini de etkilemektedir. İlin genel geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. İl sınırları içerisinde alüvyon bakımından zengin dört ova yer alır, bu ovalar sırasıyla Gönen, Balıkesir, Susurluk ve Edremit ovalarıdır

Anahtar Kelimeler

Rock Cut Monuments, Edremit Gulf, Step Monuments, Matar, Havran, Burhaniye

Kaynakça

• AKURGAL, E. 1956. “Kyzikos ve Ergili Araştırmaları, İon Yayılışının Tarihi Hakkında”, Anadolu/Anatolia 1: 43 – 51.
• AKURGAL, E. 1961. Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander. Berlin.
• BARNETT, R.D. 1953. “Phrygian Rock Facades and the Hittite Monuments”, Bibliotheca Orientalis 10: 78-82.
• BEKSAÇ, E. 2000. “Balıkesir İli, Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Edremit ve Havran İlçelerinde Pre- ve Protohistorik Yerleşmeler Yüzey Araştırması 1999”, 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 113-123.
• BEKSAÇ, E./ BEKSAÇ, S.N. 2010. “The Foggy Phantoms near the Sea: The Eternal Heritage of the Southern Side of the Gulf of Adramytteion”, Thracia XVIII: 391-413.
• BERLİN, A.M. 2002. “Ilium before Alexander: A Fourth Century B.C. Ritual Deposit”, Studia Troica 12: 131-166.
• BERNDT-ERSÖZ, S. 1998. “Phrygian Rock-Cut Facades: A Study of the Function of the so-Called Shaft Monuments”, Anatolian Studies 48: 87-112.
• BERNDT-ERSÖZ, S. 2006. Phrygian Rock-Cut Shrines. Leiden.
• BİLGİN, T. 1969. Biga Yarımadasının Güneybatı Kısmının Jeomorfolojisi. İstanbul.
• BLEGEN, C. / BOULTER, W.C.G./ CASKEY, J.L./ RAWSON,m 1958.
• Troy. Excavations Conducted by the Universityof Cincinati 1932 – 1938, vol. IV. Settlements VIIa, VIIb and VIII. Princeton.
• BRIANT, P. 2002. From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Winona Lake, Eisenbraun.
• BRIXHE, Cl. 2007. “Frigler ve Frig Dili”, Friglerin Gizemli Uygarlığı (Eds. H. Sivas/ T. Tüfekçi Sivas), İstanbul: 149-160.
• CLARKE, Thj. 1888. Gargara, Lamponia and Pionia: Towns of the Troad, American Journal of Archaeology 4/3: 291-319.
• EFE, R./ SOYKAN, A./ CÜREBAL, İ./ SÖNMEZ, S. 2012. Burhaniye Doğal Kaynak Değerleri. Burhaniye Belediyesi Kültür Yayınları 13. Ankara.
• ERDOĞAN, A. 2003. Phokaia Kaya Tapınakları (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• FRANCOVİCH, G. 1990. Santuari e Tombe Rupestri dell’antica Frigia. e un’indagine sulle tombe della Licia. Rome.
• FRENCH, E./ RUTTER, J. B. 1977. “The Handmade Burnished Ware of Late Helladic III C Period: Its Modern Historical Context”, American Journal of Archaeology 81: 111 – 112.
• HASPELS, C.H.E. 1971. The Highlands of Phrygia, Sites and Monuments. Princeton.
• HERODOTOS Tarih (Türkçesi: Müntekim Ökmen). İstanbul.
• HÜRYILMAZ, H. 1990. Troya VIIb2 Tabakalarında Ele Geçen Buckelkeramik ve Güneydoğu Avrupa ile Olan İlişkisi (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• HOMEROS İlyada, (Türkçesi: A. Erhat/A.Kadir). İstanbul, 1999.
• IŞIK, F. 1987. “Zur Entstehung Phrygischer Felsdenkmaler”, Anatolian Studies 37: 163-178.
• IVANOVA, S. 2008. “Early Human Presence And Rock-Cut Structures In The Eastern Rhodopes”, Geoarchaeology and Archaeomineralogy Proceedings of the International Conference (Eds. R. I. Kostov/ B. Gaydarska/m Gurova). Sofia: 185-192.
• JUDEİCH, W. 1898. “Bericht über eine Reise im nordwestlichen Kleinasien”, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademi der Wissenschaften. Berlin:531-555.
• KAHYA, T./ EKİNCİ, H.A. 2015. “Temples to the Mother Goddess Discovered on the Düver Peninsula” Adalya XVIII: 45-72.
• KOÇMAN, A./ KOÇ, T./ SEZER, L.İ./ ÖLGEN, K. 2007. “Turizmde Klimatik Konfor Üzerine Değerlendirmeler: Edremit Yöresi Kıyı Kuşağı Örneği”, Kaz Dağları II. Ulusal Sempozyumu Bildiri Kitabı: 40-47.
• KÖKTEN, İ.K. 1949. “1949 Yılı Tarih Öncesi Araştırmaları Hakkında Kısa Rapor”, Belleten XIII/49-52: 811-829.
• KOPPENHÖFER, D. 1997. “Troia VII Versuch einer Zusammen-Schau Einschliesslich Der Ergebnisse Des Jahres 1995” Studia Troica 7: 295-353.
• KÖRPE, R. 2010. Akhaimenid Hakimiyetinde Troas Bölgesi (M.Ö. 545- M.Ö. 334): Arkeolojik Veriler ve Antik Kaynaklar Işığında Tarihsel-Kültürel Bir Değerlendirme (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• MUTLUER,m 1990. Edremit-Burhaniye Ovası ve Yakın Çevresinin Beşeri ve İktisadi Coğrafyası Üzerine Bir Araştırma (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir.
• NAUMANN, R. 1983. Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst. Istanbuler Mittelungen, Beih 28. Tübingen.
• NEVE, P. 1977-1978. “Schalensteine und Schalenfelsen in Boğazköy-Hattusa”, Istanbuler Mittelungen 27/28: 61-72.
• ÖZDOĞAN,m 1988. “1987 Yılı Edirne ve Balıkesir İlleri Yüzey Araştırması”, 6. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Ankara: 571-590.
• ÖZKAYA, V. 1997. “The Shaft Monuments and the “Taurobolium” among the Phrygians”, Anatolian Studies 47: 89-103.
• ÖZYİĞİT, Ö. 1995. “1993 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları”, 16. Kazı Sonuçları Toplantısı-1. Ankara: 425-454.
• PATACI, S. 2007. Hellenistik Dönemde Batı Anadolu’daki Kybele Tapınımı, (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir.
• POLAT, Y. 2009. “Gömeç Kızçiftliği Höyüğü ve Seramikleri”, Arkeoloji Dergisi XIII/1: 82-140.
• PRAYON, F. 1987. Phrygische Plastik. Tübingen.
• ROLLER, L.E. 2004. Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü (Çev. B. Avunç). İstanbul.
• SAKA, A. 2016. Antik Dönemde Edremit Körfezi: Balıkesir İli Edremit, Havran, Burhaniye, Gömeç İlçeleri Yüzey Araştırması (Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
• SİVAS, H./TÜFEKÇİ SİVAS, T. 2003. “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması Arkeolojik Envanter Raporu”, TÜBA-KED 1: 2-32.
• SİVAS, H./TÜFEKÇİ SİVAS, T. 2007. “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması Arkeolojik Envanter Çalışması 2005”, TÜBA-KED 6: 11-35.
• SOURİSSEAU, J.C. 1993. “Amphores Magno-Grecques”, Dictionnaire des Céramiques Antiques en, Méditerranée nord-occidentale (VIIe s av. n. è. - VIIe s. de n. è.)”, (Provence, Languedoc, Ampurdan). Lattara 6.
• SUMMERS, G.D. 2006. “Phrygian Expansion to the East: Evidence of Cult from Kerkenes Dağ”, Baghdader Mitteilungen 37: 647-658.
• STAUBER, J. 1996. “Lokalisierung Homerischer Orstnamen in Der Bucht Von Edremit Mit Neuer Lokalisierung von Thebe und Lyrnessos”, 14. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2. Ankara: 95-115.
• STRABON, 2000. Geographika (Türkçe. A. Pekman). İstanbul.
• TÜFEKÇİ SİVAS, T. 1999. Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları, Eskişehir.
• TÜFEKÇİ SİVAS, T. 2005. “Phrygian Rock-cut Monuments from Western Phrygia with Observation on their Cult Functions”, Anatolian Iron Ages 5, Proceedings of the Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-10 August 2001 (Eds. A. Çilingiroğlu/ G. Darbyshire). Ankara: 217-226.
• TÜFEKÇİ SİVAS T./SİVAS, H. 2004. “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Arkeolojik Envanteri”, TÜBA-KED 2: 101-119.
• USSİSHKİN, D. 1975. “Hollows, “Cup-Marks”, and Hittite Stone Monuments”, Anatolian Studies 25: 85-103.
• VASSİLEVA,m 1995. “PAREDROI or Once Again on the Phrygian Rock Thrones”, Thracia Studia in Honorem Alexandri Fol. Serdicae: 265-276.
• VASSİLEVA,m 1997. “Thrace and Phrygia. Some Problems of the Megalithic Culture”, Actes 2e Symposium International des Etudes Thraciennes. Thrace ancienne. Vol. 1. Komotini: 193-98.
• VERGİLİUS Aeneas (Türkçe İ.Z. Eyuboğlu). İstanbul, 2010.
• YALTIRAK, C. 2006. “Kazdağı’nın Tektonik Yapısı ve Edremit Körfezi’ni Karada Sınırlayan Fayların Karakterleri”, ATAG10- Aktif Tektonik Araştırma Grubu Toplantısı 10. İzmir: 94-95.
• YOUNG, R.S. 1969. “Old Phrygian Inscriptions from Gordion: Toward a History of Phrygian Alphabet”, Hesperia 38: 252-296.
• ZLATKOVA,m 2008. “Rock-Cut Structures in The Eastern Rhodopes and Their Relation To Prehistoric Mining”, Geoarchaeology and Archaeomineralogy Proceedings of the International Conference (Eds. R. I. Kostov/ B. Gaydarska,m Gurova). Sofia: 201-204.