ŞANLIURFA-HACI YADİGÂR CAMİİ RESTORASYON AMAÇLI YAPI MALZEMELERİNİN ARKEOMETRİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Sayı: 24, 237 - 247, 01.01.2019

Mahmut Aydın Hüseyin Tanrıkulu Sema Tetiker

Öz

Hacı Yadigar Camii Şanlıurfa il merkezi’nde bulunmakta ve ilin en eski camilerinden biridir. Hacı Yadigar Camii, iç kapısı üzerindeki kitabedeki açıklamalarda yapının 1155 hicri 550 ve 1514 hicri 920 yıllarında restorasyonu yapıldı yazmaktadır. Şair Sabır tarafından yazılan kitabede ise son restorasyon tarihi 1871 hicri 1288 olarak verilmiştir. Hacı Yadigar Camisi’nin 2018 tarihinde yapılması planlanan restorasyon projesinin hazırlanması aşamasında yapı malzemelerinin arkeometrik özelliklerinin tanımlanması amacıyla tahribatsız ve tahribatlı yöntemlerle analizler yapılmıştır. Yapıdan örnekler alınmış olup, bu örnekler üzerinde optik petrografi polarizan mikroskop , X-ışınları difraksiyonu XRD ve jeokimyasal analizler X-ışınları flöresans-XRF yapılmıştır. Bu kapsamda caminin farklı bölümlerindeki yapı malzemelerini temsil eden 12 adet harç ve taş malzeme örnekleri toplanmıştır. Optik petrografik incelemelere göre kireçtaşları bütünüyle kalsit minerallerinden az miktarda ise kuvars, feldispat, kil, opak mineral, fosil kavkısı ve maserallerle temsil edilmektedir. XRD-Tüm kayaç XRD-TK inceleme sonuçlarına göre örneklerde kalsit, jips, kuvars, feldispat ve kil mineralleri saptanmıştır. Kireçtaşı olarak tanımlanmış olan yapı duvarları kalsit+jips bileşimi gösterirken, harç örneklerinde kalsit+kuvars±feldispat bileşenleri bulunmuştur. P-XRF sonuçlarına göre major elementler Mg, Al, Si, K, Ca, Fe ve metal olmayan S elementler tespit edilmiştir. Arkeometrik özelikleri belirlenen harç malzemelerinde restorasyonda 5-7% oranında tuğla kırığı ve/veya kum içeren kireç harçlarının, yapıtaşlarında ise uygun maseral fusinit içeren ilksel yapıtaşına uygun jeolojik formasyonun saptanarak bu yapıtaşlarının kullanılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Restorasyon, Jeoarkeoloji, XRD, Optik petrografi, XRF

INVESTIGATION OF THE ARCHEOMETRIC PROPERTIES OF BUILDING MATERIALS FOR THE RESTORATION PURPOSE OF ŞANLIURFA-HACI YADİGÂR MOSQUE

Öz

Hacı Yadigar Mosque is located in the city center of Şanlıurfa and it is one of the oldest mosques of the province. Hacı Yadigar Mosque, the inscription on the inner door of the building it is written in 1155 Hijri 550 and 1514 Hijri 920 restoration was done. In the inscription written by the poet Sabır, the last restoration date is 1871 Hijri 1288 . In order to define the archaeometric properties of the Hacı Yadigar Mosque materials during the preparation phase of the restoration project planned for 2018, nondestructive and destructive methods used for analysis. Samples were taken from building and optical petrography polarizing microscope , X-Ray diffraction XRD and geochemical analysis X-ray fluorescence-XRF were performed on the samples. In this study 12 pieces of mortar and stone materials representing building materials in different parts of the mosque were collected. According to the optical petrographic studies, the limestones are represented by quartz, feldspar, clay, opaque mineral, fossil shells and maserals. According to the XRD- XRD-WR results, calcite, gypsum, quartz, feldspar and clay minerals were found in the samples. Calcite + quartz ± feldspar components were found in the mortar samples while the building walls identified as limestone were made of calcite + gypsum composition. According to P-XRF results major elements are Mg, Al, Si, K, Ca, Fe and non-metal S elements were determined. It is recommended to use appropriate maseral fusinite in the building blocks by determining the geological formation primitive building stone using and 5-7% fractured brick and / or sand in the restoration of the mortar materials.1.GİRİŞ

Anahtar Kelimeler

Restoration, Geoarchaeology, XRD, optical petrography, XRF

Kaynakça

• AKYOL, A.A. / DEMİRCİ, Ş. / KADIOĞLU Y.K. / ÖZGÜMÜŞ Ü.C. 2011 “İstanbul Yani Camii Hünkar Kasrı Camları Üzerine Arkeometrik Çalışmalar”, II ODTÜ Arkeometri Çalıştayı, Türkiye Arkeoloji’sinde Cam: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar: 161-174.
• AYDIN M. / ZOROĞLU, L. 2016 “Altın Sikke Orijinalliğinin P-XRF ile Tespit Çalışmaları”, Kaunos/Kbid Toplantıları 3 Anadolu Nümismatik Araştırmaları Çalıştayı (Ed. Z. Çizmeli Öğün). Anatolia/Anadolu Ek Dizi I.3 Supplement Series I.3: 75-88.
• AYDIN, M. 2017 “Kanatlı Denizatı’nın Arkeometrik Yöntemlerle Türkiye Cumhuriyeti’ne İade Edilişinin Sağlanması”, TÜBA-AR 20: 147-159.
• AYDIN, M. / AKYOL, A.A. / ERTEN. E. / TORGAN, E. 2015 “Olba Kazısı Camları Arkeometrik Çalışmaları”, Seleukia 5: 207-220.
• BRINDLEY, G.W. 1980 “Quantitative X-Ray Mineral Analysis Of Clays”, Crystal Structures of Clay Minerals and Their X-Ray Identification (Eds. G.W. Brindley/G. Brown), Mineralogical Society, London: 411-438.
• ESKİCİ, B. / ŞENER, Y.S. / AKYOL A.A. / KADIOĞLU, Y.K. 2008 “Milet Balat İlyas Bey Külliyesinde Bulunan Yapılara Ait Özgün Malzemelerin Korunmasına Yönelik Araştırma Projesi”, 24. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. Ankara: 163-180.
• J.C.P.D.S.1990 “Powder Diffraction File. Alphabetical Indexes Inorganic Phases”, Swarthmore, USA: 871
• KARAKAŞ, M. 1986 Sanlıurfa Kitabeleri. Şanlıurfa.
• KÜRKÇÜOGLU, C. 1997 Şanlıurfa Mimari Eserleri. Ankara: 55-99
• SEGAL, J.B. 1970 Edessa The Blassed City. Oxford.