BEYBAĞ-MUĞLA TÜRKİYE BİZANS DÖNEMİ İSKELETLERİNİN ELEMENT ANALİZİ

Yıl 2017, Sayı: 21, 147 - 161, 01.01.2017

Seda Karaöz Arıhan Ali Akın Akyol İsmail Özer Okan Arıhan

Öz

İskelet materyali paleoantropolojik çalışmaların temel materyalini oluşturur ve element analizinden elde edilen bilgilerle antik toplumların beslenme durumu hakkında ipuçları sağlar. Çalışma materyali Beybağ-Muğla Türkiye bölgesi nekropolünden 2008 yılındaki kazıda elde edilmiş Bizans dönemine ait iskeletleri içermektedir. 52 femur örneği 19 erkek, 18 kadın, 15 çocuk ve 3 toprak örneği XRF spektroskopisi aracılığıyla araştırıldı. Bizans toplumunun beslenme durumunun iskelet element analizi yardımıyla ortaya konulabilmesi için kalsiyum, demir ve fosfor gibi makro elementlerin yanı sıra arsenik, baryum, kurşun, stronsiyum ve çinko da söz konusu çalışmada incelendi. Buna ek olarak femurun farklı kısımlarının örneklenmesinin bu topluma ait eser element analizindeki etkisini araştırmak da hedeflendi. Sonuçlar KruskalWallis ve Tukey testleri ile değerlendirildi. Gruplar için stronsiyum değerleri toprak örneklerine göre anlamlı derecede yüksek bulundu. Benzer şekilde grupların çinko ve fosfor değerleri de toprağa göre anlamlı derecede yüksek tespit edildi. Ancak baryum, demir ve iyot değerleri toprak örnekleri ile benzer bulundu ve biyogenetik bir kaynaktan çok diyagenetik olaylardan etkilenmiş olarak tespit edildi. Kemik materyalinin fosfor içeriği yüksekti ve Ca/P oranı muhtemelen diyageneze bağlı olarak literatürden yüksek bulundu. Log Ba/Sr oranı muhtemelen baryumun diyagenezden etkilenmesine bağlı olarak farklı bulundu. Bu iki oran bireyin beslenmesinin belirteçleri olarak kullanıldığı için muhtemel diyagenezin güçlü etkisi Beybağ-Muğla toplumunun beslenmesi ve denizel/karasal gibi diyet tercihleri hakkında yargıya varmayı engellemektedir. Bu çalışmanın amacı yüksek oranda anemi ve diğer paleopatolojik hastalıkları taşıyan bu toplumun kemik materyalinin element analiziyle değerlendirilmesi olduğu için bir malnütrisyon durumu beklenmekteydi. Ancak çinko ve fosforun literatüre göre yüksek düzeyde gözlenmesi diyette protein açısından bir eksikliğin olmadığını düşündürmektedir. Buna ek olarak düşük kurşun ve düşük arsenik değerleri bu toksik elementlerin Beybağ toplumunun fizyolojik durumuna olumsuz bir etkisi olmadığını düşündürmektedir. Bu bulgulara göre Beybağ toplumunun diyetinin omnivor limitler içinde olduğu ve belirgin bir beslenme bozukluğunun gözlenmediği yargısına varılabilir. Ancak incelenen materyallerin tümünde aneminin varlığı bu toplumda enfeksiyon hastalıklarını ve düşük hijyen koşullarını düşündürmektedir. Bu toplumun beslenme durumunun ortaya konulabilmesi için diyagenetik süreçlerden daha az etkilenen gömü alanlarının ve gömü tiplerinin değerlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İz Element, Kemik Analizi, Paleopatoloji, Beslenme, Bizans Dönemi

ELEMENTAL ANALYSIS OF BEYBAĞ-MUĞLA TURKEY BYZANTINE SKELETONS

Öz

Skeletal material forms the basis of paleoanthropological studies and they are also valuable sources of information for the assessment of elemental analysis which may provide clues about nutritional status of ancient populations. Study material comprises skeletons from the necropolis of Beybağ-Muğla Turkey region belonging to Byzantine period and excavated during 2008 period. 52 femoral samples 19 men, 18 women, 15 children and 3 soil samples were studied with the aid of XRF spectroscopy. Macro elements such as calcium, iron and phosphorus as well as trace elements such as arsenic, barium, lead, strontium and zinc were evaluated in order to figure out nutritional status of this Byzantine population with the help of skeletal elemental analysis. In addition it was also aimed to assess different parts of femoral bone within the study in order to determine the effect of sampling area in this population. Results were evaluated with Kruskal-Wallis and Tukey tests. Strontium values for groups were found significantly higher than soil samples. Similarly zinc and phosphorus values for groups were also found significantly higher than soil. However barium, iron and iodine values were found similar to soil samples and affected by diagenetic rather than a biogenetic source. Phosphorus content of bone material was high and Ca/P rate was found lower than observed values in literature which is possibly due to diagenesis. Log Ba/Sr rate was

Anahtar Kelimeler

Trace Element, Bone Analysis, Paleopathology, Nutrition, Byzantine Period

Kaynakça

• AKSOY, M. 2007. Ansiklopedik Beslenme Diyet ve Gıda Sözlüğü. Ankara.
• ALLEN, K.J. / GURRIN, L.C. / CONSTANTINE, C.C. / OSBORNE, N.J. / DELATYCKI, M.B. / NICOLL, A.J. / MCLAREN, C.E. / BAHLO, M. / NISSELLE, A.E., / VULPE, C.D. / ANDERSON, G.J. / SOUTHEY, M.C. / GILES, G.G. / ENGLISH, D.R. / HOPPER, J.L. /OLYNYK, J.K. / POWELL, L.W. / GERTIG, D.M. 2008 “Iron-Overload-Related Disease in HFE Hereditary Hemochromatosis”, N Engl J Med. 358: 221-30.
• ARIHAN, S.K. 2013. Beybağ Mevkii (Muğla) Bizans Dönemi Toplumunda Beslenmeye Bağlı Gelişen Paleopatolojik Rahatsizliklar (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji (Paleoantropoloji) Anabilim Dalı). Ankara.
• BECKER, R.O. / SPADARO, J.A. / BERK, E.W. 1968 “The Trace Elements of Human Bone”, Journal of Bone and Joint Surgery 50: 326-336.
• BOWEN, H.J.M. 1979. Environmental Chemistry of the Elements. London. BUIKSTRA, J.E. / UBELAKER, D.H. 1994. Standards: For Data Collection From Human Skeletal Remains, Arkansas Archeological Survey Research Series No: 44.
• BROTHWELL, D.R. 1981. Digging up Bones. Oxford.
• BURTON, J. / PRICE, T.D. 2002. The Use and Abuse of Trace Elements for Paleodietary Research p. Biogeochemical Approaches to Paleodietary Analysis. (Eds. S.H.Abrose/ M.A.Katzenberg). New York: 159-171.
• ÇIRAK, M.T. 2010A “Eski Anadolu Toplumunda Eser Element Analiziyle Beslenmenin Belirlenmesi”, ZfWT 2: 191-200.
• ÇIRAK, M.T. 2010B. Minnetpınarı Ortaçağ Toplumunda Eser Element Analizi ile Paleodiyetin Belirlenmesi (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
• ÇIRAK, M.T. / ÇIRAK, A. / AKYOL, A.A. “2015 Bizans Dönemi Tios Toplumu İskeletlerinde Bakır (Cu) Birikimi. 2006-2012 Arkeolojik Çalışmaları ve Genel Değerlendirme”, (Eds. S. Atasoy/Ş. Yıldırım) Zonguldak.
• ÇIRAK, M.T. / AKYOL, A.A. 2014. “Kilikya Toplumu İskeletlerinde Kurşun (Pb) Düzeyleri”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/1: 36-47.
• EMSLEY, J. 1998. The Elements, 3rd edition. Oxford: 1998.
• FARNUM, J.F. / SANDFORD, M.K. 1997. “Trace Element Analysis of the Tutu Skeletal Remains”, Report Submitted to the Office of Planning and Natural Resources, Division of Archaeology and Historic Preservation, Government of the United States Virgin Islands.
• EZCI, Y. / KAYA, S. / ERDEM, O. / AKAY, C. / KURAL, C. / SOYKUT, B. / BAŞOĞLU, O. / FENYURT, Y. / KILIÇ, S. / TEMİZ, Ç. 2013. “Paleodietary Analysis of Human Remains from A Hellenistic-Roman Cemetery at Camihöyük, Turkey”, Journal of Anthropology 2: 1-7.
• EZZO, J.A. 1994. “Putting The ‘Chemistry’ Back Into Archeological Chemistry Analysis: Modeling Potential Paleodietary Indicators”, Journal of Archeological Science 13: 1-34.
• GONZALEZ-REIMERS, E. / VELASCO-VÁZQUEZ, J., / ARNAY-DE-LA-ROSA, M. / SANTOLARIAFERNÁNDEZ, F. / GALINDO-MARTÍN, L. 2001. “Paleonutritional analysis of the Pre-Hispanic population from Fuerteventura (Canary Islands)”, Science of the Total Environment 264: 215-220.
• GRATTAN, J. / ABU KARAKI, L., / HINE, D. / TOLAND, H. / GILBERTSON, D. / AL-SAAD, Z. /PYATT, B. 2005. “Analyses of Patterns of Copper and Lead Mineralization in Human Skeletons Excavated from An Ancient Mining and Smelting Centre in the Jordanian Desert: A Reconnaissance study”, Mineralogical Magazine 69: 653-666.
• GRUPE, G. 1995. “Reconstructing Migration in the Bell Beaker Period By 87sr/sr86 Isotope Ratios in Teeth and Bones”, Proceedings Of The 10th International Symposium On Dental Morphology. Berlin: 338-342.
• GÜNER, C. / ALİYEV, V. / ATAMTÜRK, D. / DUYAR, İ. / SÖYLEMEZOĞLU, T. 2011. “Retention of Zn, Cu, Cd, Pb, and As on Human Bones Unearthed at a Central Anatolian Early Bronze Age excavation site (Resuloğlu, Turkey)”, Eurasian Journal of Anthropology 2: 27-39.
• GÜNER, C. / TÜRKSOY, V.A. / ATAMTÜRK, D. / DUYAR, İ. 2012. “Adramytteion (Örentepe, Balıkesir) Erken Bizans Dönemi İnsan İskeletlerinin Kimyasal Analizi”, İnsanbil Dergi: 1/2: 81 -93.
• JOHANSSON, S.A.E. / CAMPBELL, J.L. 1988. PIXE: A Novel Technique for Elemental Analysis. Chichester.
• KATZENBERG, M.A. / SAUNDERS, S.R. 2008. Biological Anthropology of the Human Skeleton. London.
• KAUR, H. / JIT, I. 1990. “Age Estimation from Cortical Index of The Human Clavicle in Northwest Indians”, American Journal of Physical Anthropology 83/3: 297- 305.
• KLEPINGER, L.K. / KURN, L.J. / WILLIAMS, W.S. 1986. “An Elementary Analysis of Archaeological Bone from Sieily as Test of Predictability of Diagenetic Change”, American Journal Of Physical Anthropology 70: 325- 331.
• KROGMAN W.M., İŞCAN M.Y. 1986. The Human Skeleton in Forensic Medicine. Illinois.
• KYLE, J.H. 1986. “Effect Of Post-Burial Contamination on the Concentration of Major And Minor Elements in Human Bones and Teeth-The Implivations for Palaeodietary Research”, Journal of Archaelogical Science 13: 403- 416.
• LARSEN, C.S. 2008. Bioarchaeology. Interpreting Behaviour from the Human Skeleton. Cambrigde.
• LAMBERT, J.B. / VLASAK-SIMPSON, S. / SZPUNAR, C.B. / BUIKSTRA, J.E. 1984. “Ancient Human Diet from Inorganic Analysis of Bone”, Acc. Chem. 17: 298-305.
• LAMBERT, J.B. / WEYDERT-HOMEYER, J.M. 1993. “Dietary Inferences from Element Analyses of bone”, Prehistoric Human Bone-Archaeology at the Molecular Level (Eds. J.B.Lambert/G. Grupe): 226-227.
• LEE-THORP, J.A. / SPONHEIMER, M. / VAN DER MERWE, N.J. 2003. “What do Stable Isotopes Tell Us About Hominid Dietary and Ecological Niches in the Pliocene?” International Journal of Osteoarchaeology 13: 104- 113.
• LOTH, S.R. / İŞCAN, M.Y. 1989. Osteological Manifestations of Age in the Adult. Reconstruction of Life From the Skeleton. New York. MAYS, S. 1998. The Archaeology of Human Bones. London and New York. Routledge.
• MARTÍNEZ-GARCÍA, M.J. / MORENO, J.M. / MORENO-CLAVEL, J. / VERGARA, N. / GARCÍASÁNCHEZ, A. / GUILLAMÓN, A. /PORTÍ, M. / MORENO-GRAU, S. 2005. “Heavy Metals in human Bones in Different Historical Epochs”, Science of the Total Environment 348: 51- 72.
• MCKERN, T.W. / STEWART, J.H. 1957. Skeletal Age Changes in Young American Males, Analyzed from the Standpoint of Identification. Headque QM Res and Dev Command. Tech Rep EP45. Natick, Mass.
• NIELSEN, N.H. / KRISTIANSEN, S.M. 2014. “Identifying Ancient Manuring: Traditional Phosphate vs Multi Element Analysis of archaeological soil”, Journal of Archaeological Science. 42: 390-398.
• OLIVIER, G. 1969. Practical Anthropology. Illinois.
• ÖZDEMİR, K. 2008. İkiztepe Tunç Çağı Topluluğunda Element Analiziyle Beslenme Yapısının Belirlenmesi (Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
• ÖZDEMİR, K. / ERDAL, Y.S. 2009. “Erken Tunç Çağı İkiztepe Topluluğunda Stronsiyumkalsiyum Oranı ile Sütten Kesme Yaşının Belirlenmesi” Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 52: 128-140
• ÖZDEMİR, K. / ERDAL Y.S. / DEMİRCİ, S. 2010. “Arsenic Accumulation on the Bones in the Early Bronze Age İkiztepe Population, Turkey”, Journal of Archaeological Science 37: 1033-1041.
• ÖZDEMİR, K. / ERDAL Y.S., 2012. “Element Analizleri ile Erken Tunç Çağı İkiztepe Toplumunun Yaşadığı Ekolojik Ortam ve Besin Kaynaklarının Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma”, Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları. Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde İronci’ye Armağan Kitabı. İstanbul.
• PEARSON, K. 1899. “Mathematical Contribution on the Theory of Evolution. On the Reconstruction of the Stature of Prehistoric Races”, Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, 192: 169-244.
• PEMMER, B. / ROSCHGER, A. / WASTL / A. / HOFSTAETTER, J.G. / WOBRAUSCHEK, P. / SIMON, R. / THALER, H.W. / ROSCHGER, P. / KLAUSHOFER, K. / STRELIA, C. 2013. “Spatial Distribution of the Trace Elements Zinc, Strontium and Lead in Human Bone Tissue”, Bone 57/1: 184–193.
• ROSCHGER, P. / KLAUSHOFER, K. / STRELI, C. 2013. “Spatial Distribution of the Trace Elements Zinc, Strontium and Lead in Human Bone Tissue”, Bone 57: 184– 193.
• SHACKLEY, M.S. (ED.), 2011. X-Ray Fluorescence Spectrometry (XRF) in Geoarchaeology, DOI 10.1007/978-1-4419-6886-9-2.
• SILLEN, A. / SEALY, J.C. / VAN DER MERWE, N.J. 1989. “Chemistry and Paleodietary Research: No More East Answers”, American Antiquity 54: 504-512.
• SILLEN, A. 1992. Diagenesis of the inorganic Phase of Femoral neck. The Chemistry of the Prehistoric Bone (Ed. T.D. Price) Cambridge: 221-223.
• SMRCKA, V. 2005. Trace Element in Bone Tissue. Univerzita Karlova Praza Nakladatelstvi Karolinium.
• SOKOLOFF, L. 1988. “Kashin-beck Disease: Current Status”, Nutrition Reviews 46/3:113-119.
• STEELE, D.G. / BRAMBLETT, C.A. 1988. The Anatomy of Biology of the Human Skeleton. Texas.
• SZILAVSSY, J. / KRITSCHER, H. 1990. “Estimation of Chronological Age in Man Based on the Spongy Structure of Long Bones”, Anhtrop. Anz. 48: 159-164.
• POSNER, A.S. 1969. “Crystal Chemistry of Bone Mineral”, Physical Review 49: 760-792.
• TIRPAN, A. / SÖĞÜT, B. / BÜYÜKÖZER, A. 2009. “Lagina, Börükçü, Belentepe ve Mengefe 2008 Yılı Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı-3. Ankara: 505-527.
• TRIMBLE, C.C. / MACKO, S.A. 1997 “Stable Isotope Analysis of Human Remains: A Tool for Cave Archaeology,” Journal of Cave and Karst Studies 59/3: 137-142.
• UBELAKER, D. H. 1978. Human Skeletal Remains. Chicago.
• WHITE, T.D. / BLACK, M.T. / FOLKENS, A.P. 2012. Human Osteology. Elsevier.
• Workshop of European Anthropologists, 1980. “Recommendations for Age and Sex Diagnoses of Skeletons”, Journal of Human Evolution 9: 517-549.
• ZAPATA, J. / PÉREZ-SIRVENT, C. / MARTÍNEZSÁNCHEZ, M.J. / TOVAR, P. 2006. “Diagenesis, Not Biogenesis: Two Late Roman Skeletal Examples”, Science of the Total Environment 369: 357-368.