Antik Kaystros Vadisi'nde Yerel Aristokratlar ve Mezar Heykellerine Yansımaları: Tire Müzesi'nden Oturan Kadın Heykelleri

Yıl 2024, Sayı: 34, 133 - 152, 28.06.2024

Ali Özkan

https://doi.org/10.22520/tubaar.1418848

Öz

Bu makalenin amacı Tire Müzesi’nde yer alan, Tire’nin Işıklı ve Mehmetler köylerinde tespit edilen iki oturan kadın heykelini incelemektedir. Mermerden yapılan iki heykelin, Roma Dönemi’nde Tire çevresinde yaşamış yerel aristokrat kadınları temsil eden mezar heykelleri oldukları savunulmaktadır. Heykeller stil kritik yönden incelenmiş, benzer örnekler ile karşılaştırılarak tarihleme önerisi getirilmiştir. Yerel aristokrasinin imkanları dahilinde kentlerin ihtiyaç duydukları inşa programına katkı sunmaları yaygın bir durumdur. Hayırsever aristokratlar kamusal yaşama verdikleri cömert bağışlar neticesinde onurlandırılarak, heykelleri dikilmiştir. Bir siyasi kurumun onayı ile dikilen onurlandırma heykellerinin büyük çoğunluğu erkeklere aittir. Roma Dönemi’nde bir diğer yaygın heykel türü, mezar heykelleridir. Mezar heykelleri, bir meclis onayına ihtiyaç duymaksızın, aile bireyleri tarafından sipariş verilerek dikilmiştir. Dolayısıyla onurlandırma heykelleri ile kıyaslandığında toplumdaki kadın temsiliyetini daha adaletli bir şekilde yansıtır. Sayısal olarak çok daha fazla kadın mezar heykeli bulunmaktadır. Bu makalede ele alınan heykellerin, bölgede Roma Dönemi’nde etkin konumdaki kadınlar için dikilen mezar heykelleri oldukları tartışılmaktadır. Heykellerin benimsenen stilleri, bölgede Roma Dönemi’nde yaşayan toplumun soylu kadınları nasıl tasvir ettiklerini anlamaya yardımcı olmaktadır. Heykeller örneğinde aristokrat kadın imajının keşfedilmesi, ilettiği mesajları aktarmak çalışmanın araştırma amacı olarak belirlenmiştir. Kadın heykelleri, soylu olduklarını ima eden taburelerde oturur vaziyettedir. Giyim kuşamları, vücut kıvrımlarının gizlenmesi iffetli kadın imajını yansıtmaktadır. Dolayısıyla bu heykelleri sipariş eden aile bireylerinin ideal kadın imajını, genel olarak ise toplumun çağdaş iffetli kadın imajını yansıtmaktadır. Heykellerin birinin Antakya Tykhesi tipini model alması, soylu kadınların tanrıçaları temsil eden heykel tipleri ile tasvir edildiklerini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tire Müzesi, Roma Heykeltıraşlığı, Kadın Heykelleri, Mezar Heykelleri, Aristokrasi, Kaystros Vadisi

Teşekkür

Tire Müzesi'ndeki heykeltıraşlık eserleri çalışmam için izin veren Tire Müzesi Müdürü Şeyhmus Tekin'e, müze çalışmalarım sırasında yardımları ve konukseverlikleri için Faruk Tekin'e Gaye Demirciler'e, Pınar Tugrul'a teşekkür ediyorum. Ayrıca antik heykeller hakkında çok sayıda soruma sabırla yanıt veren, bilgi ve görüşlerini paylaşan Prof. Jane Fejfer'a teşekkür ediyorum.

ANTİK KAYSTROS VADİSİ’NDE YEREL ARİSTOKRATLAR VE MEZAR HEYKELLERİNE YANSIMALARI: TİRE MÜZESİ’NDEN OTURAN KADIN HEYKELLERİ

Öz

Bu makalenin amacı Tire Müzesi’nde yer alan, Tire’nin Işıklı ve Mehmetler köylerinde tespit edilen iki oturan kadın heykelini incelemektedir. Mermerden yapılan iki heykelin, Roma Dönemi’nde Tire çevresinde yaşamış yerel aristokrat kadınları temsil eden mezar heykelleri oldukları savunulmaktadır. Heykeller stil kritik yönden incelenmiş, benzer örnekler ile karşılaştırılarak tarihleme önerisi getirilmiştir. Yerel aristokrasinin imkanları dahilinde kentlerin ihtiyaç duydukları inşa programına katkı sunmaları yaygın bir durumdur. Hayırsever aristokratlar kamusal yaşama verdikleri cömert bağışlar neticesinde onurlandırılarak, heykelleri dikilmiştir. Bir siyasi kurumun onayı ile dikilen onurlandırma heykellerinin büyük çoğunluğu erkeklere aittir. Roma Dönemi’nde bir diğer yaygın heykel türü, mezar heykelleridir. Mezar heykelleri, bir meclis onayına ihtiyaç duymaksızın, aile bireyleri tarafından sipariş verilerek dikilmiştir. Dolayısıyla onurlandırma heykelleri ile kıyaslandığında toplumdaki kadın temsiliyetini daha adaletli bir şekilde yansıtır. Sayısal olarak çok daha fazla kadın mezar heykeli bulunmaktadır. Bu makalede ele alınan heykellerin, bölgede Roma Dönemi’nde etkin konumdaki kadınlar için dikilen mezar heykelleri oldukları tartışılmaktadır. Heykellerin benimsenen stilleri, bölgede Roma Dönemi’nde yaşayan toplumun soylu kadınları nasıl tasvir ettiklerini anlamaya yardımcı olmaktadır. Heykeller örneğinde aristokrat kadın imajının keşfedilmesi, ilettiği mesajları aktarmak çalışmanın araştırma amacı olarak belirlenmiştir. Kadın heykelleri, soylu olduklarını ima eden taburelerde oturur vaziyettedir. Giyim kuşamları, vücut kıvrımlarının gizlenmesi iffetli kadın imajını yansıtmaktadır. Dolayısıyla bu heykelleri sipariş eden aile bireylerinin ideal kadın imajını, genel olarak ise toplumun çağdaş iffetli kadın imajını yansıtmaktadır. Heykellerin birinin Antakya Tykhesi tipini model alması, soylu kadınların tanrıçaları temsil eden heykel tipleri ile tasvir edildiklerini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tire Müzesi, Roma Heykeltıraşlığı, Kadın Heykelleri, Mezar Heykelleri, Aristokrasi, Kaystros Vadisi

Kaynakça

• Almasri, E., Alshawabkeh, Y., Balaawı, F., ve Shwater, A. (2017). An enthroned tyche statue from gadara/ umm qais,jordon. Acta Historiae Artium, (58), 5-20.
• Altınoluk, S. (2013). Hypaipa a Lydian city during the Roman imperial period. Ege Yayınları.
• Auinger, J. ve Aurenhammer, M. (2011). Antik dönem sonunda ephesos heykeltıraşlığı. İçinde F. Daim ve S. Ladstätter (Ed.), Bizans döneminde Ephesos ( S. Gün, F. Öztürk ve B. Yener-Marksteiner, Çev.) (s. 163-195). Ege Yayınları.
• Aurenhammer, M. (1990). Die Skulpturen von Ephesos Idealplastik I. Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Balty, J. (1981). Antiocheia. Lexicon iconographicum mythologiae classicae 1 (ss. 840-851). Artemis & Winkler Verlag.
• Bartman, E. (2017). The ince blundell collection of classical sculpture: Volume 3: The ideal sculpture. Liverpool University Press.
• Bieber, M. (1961). The sculpture of the Hellenistic Age. Columbia Umiversity Press.
• Boardman, J. (2005). Yunan heykeli klasik dönem. (G. Ergin, Çev.). Homer Kitabevi.
• Bodel, J. (1999). Death on display: Looking at roman funerals. İçinde B. Bergmann ve C. Kondoleon (Ed.), The art of ancient spectacle (ss. (259-281). Yale University Press.
• Borg, B. E. (2011). What’s in a tomb: Roman death public and private. J. Andreu, D. Espino, ve S. Pastor (coordinadores), Mors omnibus instat. Aspectos arqueologicos, epigraficos y rituales de la muerte en el Occidente Romana (ss. 61-77). Cima Press.
• Cremer, M. (1991). Hellenistisch-römische grabstelen im nordwestlichen kleinasien.1. Mysien. Rudolf Habelt.
• Çalık, A. (1997). Roman imperial sculpture from cilicia [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. University of London.
• Çekilmez, M. (2016). Tire müzesi Hellenistik ve Roma imparatorluk dönemi mezar stelleri. İçinde M. A.
• Erdoğru ve Ş. Pfeifer-Taş (Ed.), Tire Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Cilt 1 (ss. 237-268). Tire Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dohr, T. (1960). Die Tyche von Antiochia. Mann.
• Drijvers, H. J. W. (1976). The religion of Palmyra. Brill.
• Erhat, A. (2006). Mitoloji sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Fejfer, J. (2008). Roman potraits in context. Walter de Gruyter.
• Flohr, M. (2014). Economy, Roman. İçinde C. Smith (Ed.), Encyclopedia of global archaeology (ss. 2338-2346). Springer.
• Forbis, E. P. (1990). Women’s public image in italian honorary inscriptions. The American Journal of Philology, 111(4), 493-512. https://doi. org/10.2307/295243.
• Foss, C. (1979). Ephesus after antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish city. Cambridge University Press.
• Gürler, B. (2000). A tomb group of roman ceramics from the village uzgur in tire. Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta (36), 2000, 113-118.
• Gürler, B. (1999). Tire’de bulunmuş erken roma devrine ait cam eserlerden oluşan mezar grubu. Belleten, LXIII (236), 15-25.
• Goldman, N. (2001). Roman Footwear. İçinde J. L. Sebesta ve L. Bonfante (Ed.), The World of Roman
• Costume (ss. 101-129). The University of Wisconsin Press.
• Groossman, J. B. (2013). The athenian agora volume XXXV funerary sculpture. The American School of Classical Studies at Athens.
• Hemelrijk, E. (1999). Matrona docta:Educated women in the Roman élite from Cornelia to Julia Domna. Routledge.
• Horn, R. (1972). Hellenistische bildwerke auf samos, samos XII. Rudolf Habelt.
• Husmann, C. (1994). Penelope. İçinde Lexicon iconographicum mythologiae classicae 7.1 (ss. 291- 295). Artemis & Winkler Verlag.
• Iv Ephesos II. Börker, C. ve Mercelbach, R. Die inschriften von ephesos teil II nr. 101-599 (repertorium). Rudolf Habelt Verlag.
• Iv Ephesos VII, 1. Meriç, R. Mercelbach, R. Nollé, J. ve Şahin, S. Die inschriften von ephesos teil VII, 1 Nr. 3001-3500 (Reppertorium). Rudolf Habelt Verlag.
• Iv Ephesos VII, 2. Meriç, R. Mercelbach, R. Nollé, J. ve Şahin, S. Die inschriften von ephesos teil VII, 2 Nr. 3501-5115 (Reppertorium). Rudolf Habelt Verlag.
• İnan, J ve Rosenbaum, E. (1966). Roman and early Byzantine portrait sculpture in Asia Minor. Oxford University Press.
• Jones, C. P. (1983). A deed of foundation from the territory of ephesos. The Journal of Roman Studies, 73, 116- 125. https://doi.org/10.2307/300075.
• Kalinowski, A. (2021). Memory, family and community in Roman Ephesos. Cambridge University Press.
• Kalkan, H. ( 2021). Lydia’da bir kent arkeolojisi hypaipa. Akademisyen Kitabevi.
• Keil, J., ve Premerstein, A. V. (1914). Bericht über eine dritte Reise in Lydien und den angrenzenden Gebieten Ioniens, ausgeführt 1911 im Auftrange der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historiche Klasse, Denkschriften.
• Kirbihler, F. (2018). Le Caÿstre et Éphèse. Un exemple d’interaction entre une rivière et ses riverains à l’époque romaine. İçinde A. Dan ve S. Lebreton (Eds), Études des fleuves d›Asie Mineure dans l’Antiquité- Tome 2 (ss. 133-159). Artois Presses Université.
• Kleiner, D. E. E. (1992). Roman sculpture. Yale University Press.
• Kondoleon, C. (2000). Antioch: The lost ancient city. Princeton University Press.
• Laurenzi, L. (1957). Le sculture della casa Romana. Annuario della Scuola Archeologica Di Athene, 17-18,54-98
• Lindner, M. (2006/2007). The Woman from frosinone: Honorific portrait statues of roman imperial women. Memoirs of the American Academy in Rome, volume 51/52, 43-85.
• Ling, R. (1991). Roman painting. Cambridge University Press.
• Longfellow, B. (2014/2015). Female patrons and honorific statues in Pompeii. Memoirs of the American Academy in Rome, 59/50, 81-101.
• Longfellow, B. (2021). Contextualizing the funerary and honorific portrait statues of women in Pompeii. İçinde B. Longfellow ve M. SwetnamBurland (Ed.), Women’s lives, women’s voices: Roman material culture and famela agency in the bay of naples (ss. 109-132). University of Texas Press.
• Matheson, S. B. (1994). The goddess tyche. Yale University Art Gallery Bulletin, An Obsession with Fortune: Tyche in Greek and Roman Art, 18- 33.
• McClure, L. K. (2023). Klasik antikitede kadınlar. ( G. Günata, Çev.). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Meriç, R. (2009). Das hinterland von Ephesos: Archäologisch-topographische forschungen im kaystros-tal. Österreichisches Archäologisches Institut.
• Meriç, R. (2022). Local prehistoric pottery from bademgediği tepe. İçinde R. Meriç (Ed), Metropolis Ionia IV Bademgediği Tepe (Puranda) Results of excavations conducted between 1999- 2007 (ss. 11-184). Homer Kitabevi.
• Milter, F. (1956-48). XXI. Vorläuiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh, ( 43). 1-64.
• Okan, E. (2016). Tykhe ya da fortuna. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1 (1), 1-14.
• Özgan, R. (2016). Hellenistik devir heykeltıraşlığı II erken hellenistikten yüksek hellenistiğe. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özkan, A. (2022). Tire ve kartal dağı’ndaki yeni tespitler. Anadolu Araştırmaları Anatolian Research, (27), 151–173. https://doi.org/10.26650/ anar.2022.1117141.
• Özkan, A. (2023). Geç antik dönem’de küçük menderes vadisi ve çevresinde kentleşme [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Palagia, O. (2008). The marble of the penelope from persepolis and its historical implications. İçinde S. M. R. Darbandi ve A. Zournatzi (Eds), 1st International Conference Ancient Greece and Iran Cross-Cultural Encounters (ss. 223-237). National Hellenic Research Foundation.
• Pinkwart, D. (1973). Weibliche gewandstatuen aus magnesia am maander. Antike Plastik, (12). 149- 160.
• Poblome, J. (2004). Comparing ordinary craft production: textile and pottery production in roman asia minor. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 47(4), 491-506.
• Polci, B. (2003). Some aspects of the transformation of the roman domus between late antiquity and the early middle ages. İçinde L. Lavan ve W. Bowden (Eds), Theory and practice in late antique archaeology (ss. 79-109). Brill.
• Prusac, M. (2011). Face to face recarving of roman portraits and the late-antique portrait arts. Brill
• Pfuhl, E. Ve Möbius H. (1977). Die Ostgriechischen grabreliefs. Textband I. Verlag Philipp von Zabern.
• Pfuhl, E. Ve Möbius H. (1977). Die Ostgriechischen grabreliefs. Tafelband I. Verlag Philipp von Zabern.
• Ricl, M. (2013). New inscriptions from the kayster river (küçük menderes) valley. Epigraphica Anatolica, (46), 35-56.
• Ricl, M. (2020). New Inscriptions from the kaystros river (Küçük Menderes) valley. Center for Historical Reserach University of Novi Sad, Serbia Faculty of Philosophy Departman of History.
• Richer, G. M. A. (1966). The furniture of the Greeks Etruscans and Romans. The Phaidon Press.
• Ridgway, B. S. (1994). Greek sculpture in the Art Museum Princeton University: Greek originals, roman copies, and variants. Princeton University Press.
• Ridgway, B. S. (2001). Hellenistic sculpture I: The styles of ca. 331-200 B. C. The University of Wisconsin Press.
• Saller, R. P. (2004). Patriarchy, property and death in the roman family. Cambridge University Press.
• Saraçoğlu, A. (1997). Antakya yöresi mezar stelleri [Yayınlanmamış Doktora Tezi].Atatürk Üniversitesi.
• Salway, B. (2005). The nature and genesis the peutinger map. Imago Mundi, 3 (2), 119-135.
• Sevin, V., Arslan-Sevin, N. ve Çetin, S. (2013). Neikaia: Unutulmuş bir antik kent. Efe Ofset ve Matbaacılık.
• Sezer, S. S. (2014). Apameia antik kentinden heykeltıraşlık eserleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Dumlupınar University Journal of Social Sciences, (42), 135-144.
• Sezer, S. S. (2016). Prusias ad hypium antik kenti heykeltıraşlık eserleri. Ege Yayınları.
• Shapiro, H. A. (2021). Periphron penelope the reception of penelope in fifth-century athens. İçinde R. Ancona ve G. Tsouvala (Ed.), New Direcitons in the Study of Women in the Greco-Roman Wold (s.29-43). Oxford University Press.
• Smith, R. R. R. (2005). Hellenistic sculpture: a handbook. Thomas & Hudson.
• Smith, R. R. R. (2006). Aphrodisias II roman potrait statuary from Aphrodisias. Verlag Philipp von Zabern.
• Smith, R. R. R. (2018). The long lives of roman statues: public monuments in the late antique Aphrodisias. İçinde M. Aurenhammer (Ed), Sculpture in roman asia minor: proceedings of the international conference at Selçuk, 1st – 3rd October 2013 (ss. 331-352 ). Österreichisches Archäologisches Institut.
• Sonkaya, A. K. (2018). Hellenistik dönem lydia mezar stellerinde kadın ve erkek tipleri. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (60). 35- 63.
• Steskal, M. (2011). Erken bizans döneminde ephesos’ta yıkanma ve hamam mimarisi. İçinde F. Daim ve S. Ladstätter (Ed.), Bizans Döneminde Ephesos ( S. Gün, F. Öztürk ve B. Yener-Marksteiner (s. 77-94). Ege Yayınları.
• Strocka, V. M. (1985). Zuviel Ehre für Scholastika. İçinde M. Kandler (Hrsg), Lebendige Altertumswissenschaft: Festgabe zur Vollendung d. 70.Lebensjahres von Hermann Vetters (ss. 229-232). Holzhausen.
• Strocka, V. M. (2017). Dokimenische säulensarkophage. Datierung und deutung. Rudolf Habelt.
• Stout, A. M. (2001). Jewelry a symbol of status in the roman empire. İçinde J. L. Sebesta ve L. Bonfante (Ed.), The World of Roman Costume (ss. 77-100). The University of Wisconsin Press.
• Stucchi, S. (1967). Cirene 1957-1966 : un decennio di attività della missione archeologica italiana a Cirene. Istituto Italiano di Cultura di Tripoli.
• Şahin, M. (2000). Miletopolis kökenli figürlü mezar stelleri ve adak levhaları. Türk Tarih Kurumu.
• Teixidor, J. (1979). The pantheon of Palmyra. Brill.
• Tepebaş, U., ve Durugönül, S. (2013). Arkaik-roma dönemi heykeltıraşlık eserlerinin kataloğu ve değerlendirilmesi. İçinde S. Durugönül (Ed), Silifke Müzesi Taş Eserler Katoloğu (35-152). KAAM Yayınları.
• Uzunoğlu, H. (2019). The katoikia of the Lydomouandeitai in the caystervalley-a new honorary inscription preserved in the museum of tire. İçinde M. Nollé, P. M. Rothenhöfer, G. Schmied-Kowarzik, H.
• Schwarz, ve H. C. von Mosch (Eds), Festschrift für Johannes Nollé zum 65. Geburtstag (ss. 427- 439). Habelt Verlag.
• Uzunoğlu, H. (2020). Tire müzesi’nden bazı yeni yazıtlar. Phaselis Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi, (6), 191-201.
• Yaylalı, A. (1979). Hellenistik devir izmir kökenli, figürlü mezar stelleri [Yayınlanmamış Doçentlik Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Yaylalı, A. (1986). Hellenistik devir izmir mezar stelleri. IX. Türk Tarih Kongresi, 21-25 Eylül 1981, Kongreye Sunulan Bildiler I. Cilt, (ss. 473-489). Türk Tarih Kurumu Yayınları.