THE ULUBURUN TIN INGOTS AND THE SHIPMENT OF TIN BY SEA IN THE LATE BRONZE AGE MEDITERRANEAN

Yıl 2009, Sayı: 12, 189 - 207, 15.12.2009

Cemal Pulak

Öz

Kaş yakınlarındaki Uluburun Mevkii’nde 14. yüzyıl sonlarında batmış olan ticari bir geminin yükleri arasında külçe halinde 10 ton kadar bakır ve bir ton kadar da kalay yer almaktadır. Uluburun gemisi olarak bilinen bu batıktaki kalay külçeler, kesin olarak tarihlenebilen ve külçe şekilleri belirgin olan en eski kalay grubunu oluşturmaktadır. Kalay külçelerine ek olarak, gemide kalaydan yapılmış bazı kaplar da bulunmuştur. Külçelerin bir kısmı korozyon nedeniyle zarar görmüş veya tamamiyle eriyerek yok olmuşlarsa da, bir çoğu orijinal şekilleriyle günümüze kadar kısmen veya tamamen korunmuş olarak ulaşmıştır. Uluburun gemisinde taşınmakta olan kalay külçelerinin birçoğu, gemiye yüklenmesinden çok önce kesilerek parçalara bölünmüşlerdir. Gemide en az yedi farklı tipteki kalay külçesinin taşındığı saptanmıştır. Bunlardan dördü için elimizde tam olan örneklerin bulunmasına karşın, diğer külçe tipleri ancak kesilmiş parçaların incelenmesi sonucunda anlaşılabilmektedir. Nispeten sağlam durumda ele gecen 110 adet kalay külçesinden en az 70 adedi öküzgönü biçimindedir. Öküzgönü külçelerin hemen tamamı kesilerek kabaca çeyrek veya ¼’lük bölümlere ayrılmış olmakla birlikte, iki adet sağlam ve bir miktar da yarım külçe buluntular arasında yer almaktadır. Kalay külçelerinden yaklaşık 25 adedinde sonradan yapılmış olan işaretler bulunmaktadır. Bunlardan belirgin olan 16 adet işaretin bir bölümü sadece kalay külçelerinde yer almakta, diğerleri ise gemideki bakır külçelerinde de görülen işaretlerdendir. Yapılan kurşunizotop analizleri sonucunda, kalay külçelerinden bir kısmının Orta Toros’lardaki polimetalik cevher izotopları ile benzerlik gösterdiği, bir bölümünün de Akdeniz’de görülmeyen, ancak Orta Asya’da bulunan cevherler ile ortak özellikler gösterdiği anlaşılmaktadır. Ancak, külçelerin kesin kaynağı henüz tespit edilmemiş olmakla birlikte, tamamının Akdeniz dışındaki kaynaklardan temin edilmiş olması da söz konusudur. Uluburun gemisi, bakır ve kalay külçelerinin yanısıra diğer birçok ham ve mamül malzemenin Doğu Akdeniz kıyılarından denizaşırı diğer bölgelere ulaştırılması konusundaki en önemli ve belirgin örneklerimizden birini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Uluburun shipwreck , Late Bronze Age , maritime trade , tin ingots , copper ingots , ingot marks , lead-isotope analysis

ULUBURUN KALAY KÜLÇELERİ VE AKDENİZ’DE SON TUNÇ ÇAĞ’INDA DENİZ YOLUYLA KALAY TİCARETİ

Öz

Kaş yakınlarındaki Uluburun Mevkii’nde 14. yüzyıl sonlarında batmış olan ticari bir geminin yükleri arasında külçe halinde 10 ton kadar bakır ve bir ton kadar da kalay yer almaktadır. Uluburun gemisi olarak bilinen bu batıktaki kalay külçeler, kesin olarak tarihlenebilen ve külçe şekilleri belirgin olan en eski kalay grubunu oluşturmaktadır. Kalay külçelerine ek olarak, gemide kalaydan yapılmış bazı kaplar da bulunmuştur. Külçelerin bir kısmı korozyon nedeniyle zarar görmüş veya tamamiyle eriyerek yok olmuşlarsa da, bir çoğu orijinal şekilleriyle günümüze kadar kısmen veya tamamen korunmuş olarak ulaşmıştır. Uluburun gemisinde taşınmakta olan kalay külçelerinin birçoğu, gemiye yüklenmesinden çok önce kesilerek parçalara bölünmüşlerdir. Gemide en az yedi farklı tipteki kalay külçesinin taşındığı saptanmıştır. Bunlardan dördü için elimizde tam olan örneklerin bulunmasına karşın, diğer külçe tipleri ancak kesilmiş parçaların incelenmesi sonucunda anlaşılabilmektedir. Nispeten sağlam durumda ele gecen 110 adet kalay külçesinden en az 70 adedi öküzgönü biçimindedir. Öküzgönü külçelerin hemen tamamı kesilerek kabaca çeyrek veya ¼’lük bölümlere ayrılmış olmakla birlikte, iki adet sağlam ve bir miktar da yarım külçe buluntular arasında yer almaktadır. Kalay külçelerinden yaklaşık 25 adedinde sonradan yapılmış olan işaretler bulunmaktadır. Bunlardan belirgin olan 16 adet işaretin bir bölümü sadece kalay külçelerinde yer almakta, diğerleri ise gemideki bakır külçelerinde de görülen işaretlerdendir. Yapılan kurşunizotop analizleri sonucunda, kalay külçelerinden bir kısmının Orta Toros’lardaki polimetalik cevher izotopları ile benzerlik gösterdiği, bir bölümünün de Akdeniz’de görülmeyen, ancak Orta Asya’da bulunan cevherler ile ortak özellikler gösterdiği anlaşılmaktadır. Ancak, külçelerin kesin kaynağı henüz tespit edilmemiş olmakla birlikte, tamamının Akdeniz dışındaki kaynaklardan temin edilmiş olması da söz konusudur. Uluburun gemisi, bakır ve kalay külçelerinin yanısıra diğer birçok ham ve mamül malzemenin Doğu Akdeniz kıyılarından denizaşırı diğer bölgelere ulaştırılması konusundaki en önemli ve belirgin örneklerimizden birini oluşturmaktadır.