GÜVERCİNKAYASI THE BLACK/DARK BURNISHED POTTERY: A GENERAL OVERVIEW

Yıl 2004, Sayı: 7, 141 - 164, 10.08.2004

Sevil Gülçur

Öz

1994 yılında saptanan Güvercinkayası, Orta Kalkolitik Çağ'a tarihlenen kaya üzeri yerleşmelerindendir. Ancak kaya yüzeyine açılmış olası kazık delikleriyle saptanabilen bir öncü evreden sonra, tek dönemi yansıtan, şimdilik kaydıyla, dört tabaka saptanmıştır. Tıpkı yöreye yabancı kazık delikli mimari gibi son, dördüncü tabaka da yerleşmeye yabancı, kerpiç tuğladan, sekmeli bir çevre duvarıyla sona ermektedir. Bu duvarla birlikte, açık renk yüzeyli bir tür çanak çömlek de envantere katılmaktadır.

Güvercinkayası kalıcı mimarisinin ana yapı ögesi taştır. Duvar örgülerinde çamur harçla birbirlerine tutturulmuş, kabaca yontulmuş ocak, ya da çevreden derlenmiş taşlar kullanılmıştır.

Kayalığın doğal yapısı ve boyutları, yerleşmenin düzenini de etkilemiştir. Yerleşmenin plânı, belirli bir tasarım ürünüdür. Ana yapı tipi, birbirine doğrudan bitişen, yaklaşık aynı boyutlarda, dar cepheden girişli büyük bir oda ve odanın karşı ucundaki kiler hücresi tarzındadır. Konut içi taşınmazların yerleri de önceden saptanan düzene uyacak şekilde, kesin kurallara uymaktadır.

Her evde bulunan ufak silolar ve diğer depolama üniteleri, kuru tarımdan elde edilen ürünün saklandığını göstermektedir. Kayalığın en yüksek ve korunaklı alanına özel bir yapı topluluğu yerleşmiştir. Ağır bir yangınla sona eren yapı, artı ürünün denetimini elinde tutan, ya da diğer köy sakinlerine göre daha varlıklı bir köy ağasının evini anımsatmaktadır. Bu yapı topluluğu, yerleşme yönünde, kalın duvarlar ve kulemsi bir yapıyla berkitilmiştir.

Giderek içe kapanma Güvercinkayası'nın en belirgin özelliklerinden biridir. Kuzey ve doğu teras basamağını alttan çevreleyen bir destek duvarıyla, kullanım dışı bırakılan kuzey yolu ve doğu yoluna bakan kapıların, dışarıdan bloke edilmeleri, savunma gereksinimini doğrulayan bulgulardır.

Siyah/Koyu Renkli Açkılı Mallar, Güvercinkayası'nın baskın çanak çömlek gurubudur. Özenle açkılanmış depo kapları, çömlekler ve küpler en yaygın kap türlerini oluşturmaktadır. Kapların biçimleri ve boylarında bir normlaşma söz konusudur.

Depo kaplarının büyük bölümü, kendi başlarına ayakta duramayacak kadar ufak diplidir. Çogunluğu uzun boyunlu ve omurgalı bu kaplar, odaların belirli yerlerinde, kilden sokular için oturtulmaktadır.

Kapların üzerinde görülen, sembolik anlamlı sitilize bezekler, kabartma tekniğinde uygulanmıştır. Göz, kaş ve boynuzdan oluşan betimleme ögeleri, zengin kulp çeşitlemesiyle kullanılarak, hayvan yüzlerini temsil etmektedir.

Bu betimlemeler, yerleşme içi depolanmış boynuzlarla birlikte ele alındığında, hayvanların ekonomik ve tinsel yaşamdaki rolü ortaya çıkmaktadır.

Güvercinkayası, Köşk Höyük'ün (Bahçeli, Bor-Niğde) I. tabakasıyla eş zamanlıdır (cal. C14 M.Ö. 5210-4810). Tasarım ürünü, normlaşmış üniteleri barındıran mimari ve normlaşmış kaplar, tabakalanmış topluma doğru götüren bir sistemin habercisi konumundadır.

Anahtar Kelimeler

Central Anatolia , Middle Chalcolithic , settlement planning , standardization , surplus management , Dark/Black Burnished Pottery , social classes

GÜVERCİNKAYASI SİYAH / KOYU RENKLİ AÇKILI ÇANAK ÇÖMLEK: GENEL GÖRÜNÜM

Öz

1994 yılında saptanan Güvercinkayası, Orta Kalkolitik Çağ'a tarihlenen kaya üzeri yerleşmelerindendir. Ancak kaya yüzeyine açılmış olası kazık delikleriyle saptanabilen bir öncü evreden sonra, tek dönemi yansıtan, şimdilik kaydıyla, dört tabaka saptanmıştır. Tıpkı yöreye yabancı kazık delikli mimari gibi son, dördüncü tabaka da yerleşmeye yabancı, kerpiç tuğladan, sekmeli bir çevre duvarıyla sona ermektedir. Bu duvarla birlikte, açık renk yüzeyli bir tür çanak çömlek de envantere katılmaktadır.

Güvercinkayası kalıcı mimarisinin ana yapı ögesi taştır. Duvar örgülerinde çamur harçla birbirlerine tutturulmuş, kabaca yontulmuş ocak, ya da çevreden derlenmiş taşlar kullanılmıştır.

Kayalığın doğal yapısı ve boyutları, yerleşmenin düzenini de etkilemiştir. Yerleşmenin plânı, belirli bir tasarım ürünüdür. Ana yapı tipi, birbirine doğrudan bitişen, yaklaşık aynı boyutlarda, dar cepheden girişli büyük bir oda ve odanın karşı ucundaki kiler hücresi tarzındadır. Konut içi taşınmazların yerleri de önceden saptanan düzene uyacak şekilde, kesin kurallara uymaktadır.

Her evde bulunan ufak silolar ve diğer depolama üniteleri, kuru tarımdan elde edilen ürünün saklandığını göstermektedir. Kayalığın en yüksek ve korunaklı alanına özel bir yapı topluluğu yerleşmiştir. Ağır bir yangınla sona eren yapı, artı ürünün denetimini elinde tutan, ya da diğer köy sakinlerine göre daha varlıklı bir köy ağasının evini anımsatmaktadır. Bu yapı topluluğu, yerleşme yönünde, kalın duvarlar ve kulemsi bir yapıyla berkitilmiştir.

Giderek içe kapanma Güvercinkayası'nın en belirgin özelliklerinden biridir. Kuzey ve doğu teras basamağını alttan çevreleyen bir destek duvarıyla, kullanım dışı bırakılan kuzey yolu ve doğu yoluna bakan kapıların, dışarıdan bloke edilmeleri, savunma gereksinimini doğrulayan bulgulardır.

Siyah/Koyu Renkli Açkılı Mallar, Güvercinkayası'nın baskın çanak çömlek gurubudur. Özenle açkılanmış depo kapları, çömlekler ve küpler en yaygın kap türlerini oluşturmaktadır. Kapların biçimleri ve boylarında bir normlaşma söz konusudur.

Depo kaplarının büyük bölümü, kendi başlarına ayakta duramayacak kadar ufak diplidir. Çogunluğu uzun boyunlu ve omurgalı bu kaplar, odaların belirli yerlerinde, kilden sokular için oturtulmaktadır.

Kapların üzerinde görülen, sembolik anlamlı sitilize bezekler, kabartma tekniğinde uygulanmıştır. Göz, kaş ve boynuzdan oluşan betimleme ögeleri, zengin kulp çeşitlemesiyle kullanılarak, hayvan yüzlerini temsil etmektedir.

Bu betimlemeler, yerleşme içi depolanmış boynuzlarla birlikte ele alındığında, hayvanların ekonomik ve tinsel yaşamdaki rolü ortaya çıkmaktadır.

Güvercinkayası, Köşk Höyük'ün (Bahçeli, Bor-Niğde) I. tabakasıyla eş zamanlıdır (cal. C14 M.Ö. 5210-4810). Tasarım ürünü, normlaşmış üniteleri barındıran mimari ve normlaşmış kaplar, tabakalanmış topluma doğru götüren bir sistemin habercisi konumundadır.

Anahtar Kelimeler

Orta Anadolu , Orta Kalkolitik , yerleşme planlanması , standartlaşma , artı ürün idaresi , Siyah/Koyu Renkli Açkılı çanak çömlek , toplumsal sınıflar

Kaynakça

• BIÇAKÇI, E., 2001 "Tepecik/Çiftlik Höyüğü (Niğde) Kazısı Işığında Orta Anadolu Tarihöncesi Kültürleri ile ilgili Yeni Bir Değerlendirme", TÜBA-AR 4, 25-41.