FROM ANCIENT ROMAN PERIOD TO BYZANTINE PERIOD: THE TRANSFORMATION OF COLONNADED STREET IN ASIA MINOR

Yıl 2025, Sayı: 36, 91 - 106, 30.06.2025

Arif Mısırlı

Öz

Colonnaded streets are an indispensable architectural structure of Hellenistic and Roman cities. They were the main structure of the city, connecting different parts of the city and leading to the agora, temples, and important monuments. In the early Byzantine period, the colonnaded street took over the role of the ancient agora in urban life and became a space in which local tradition was reflected. This study aims to investigate the morphological transformation of the colonnaded street from the ancient Roman period to the Byzantine period and to analyze the reasons for this. In the study, the selection of cities with colonnaded streets was influenced by the fact that their origins date back to antiquity and that they were at times densely populated. For this reason, the cities in western and southwestern Asia Minor, the region where settlement was geographically dense throughout the historical process, were considered. The qualitative research method was applied in the study and the methodology consisted of three phases. In the first phase, the periodic characteristics of the ancient Roman and Byzantine periods were defined. In the second phase, archeological excavation reports were examined and the information obtained from these documents was analyzed and interpreted. In the third phase, the Roman and Byzantine periods and the phases of the Byzantine period at the beginning and after the 6th century were analyzed. As a result, it was found that the traces of antiquity persisted in late antiquity and the colonnaded streets largely retained their importance. However, towards the end of the 6th century, many manifestations of ancient culture began to disappear due to the new values that the Christian religion introduced into daily life; the street areas were used as churches, stores, workshops and residences; they were even interrupted by the city wall, and for this reason the colonnaded streets could only be preserved in large cities.

Anahtar Kelimeler

Colonnaded Street , Asia Minor , Late Antiquity , Byzantine Period , Transformation

ANTİK ROMA DÖNEMİ’NDEN BİZANS DÖNEMİNE: ANADOLU’DA SÜTUNLU CADDENİN DÖNÜŞÜMÜ

Öz

Sütunlu caddeler Helenistik Dönem ve Roma Dönemi şehirlerinin vazgeçilmez bir mimari yapısıdır. Bu caddeler kentin çeşitli yerlerini birbirine bağlayan agora, tapınak ve önemli anıtlara giden görkemli caddeler olup kentin ana strüktürünü oluştururlar. Erken Bizans Dönemi’nde ise, antik agoranın sivil yaşamda oynadığı rolü sütunlu cadde üstlenmiş ve yerel geleneğin yansıtıldığı bir alan haline gelmiştir. Bu çalışmanın** amacı Antik Roma Dönemi’nden Bizans Dönemi’ne sütunlu caddenin morfolojik dönüşümünü ele almak ve sebeplerini incelemektir. Çalışmada sütunlu caddelerin bulunduğu kentlerin seçiminde, kökenlerinin Antik Çağ’a dayanması ve dönemsel olarak yoğun nüfusun bulunması etkili olmuş bu nedenle tarihsel süreç boyunca coğrafi bakımdan yerleşimlerin yoğun olduğu bölge olan Anadolu’nun batısında ve güneybatısında yer alan kentler dikkate alınmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak metodoloji üç aşamadan oluşturulmuştur. İlk aşamada dönemsel karakteristik özelliklerin tanımlaması Antik Roma Dönemi ve Bizans Dönemi için yapılmıştır. İkinci aşamada özellikle arkeolojik kazı raporları incelenmiş ve bu belgelerden elde edilen bilgiler analiz edilerek yorumlanmıştır. Üçüncü aşamada ise Roma ve Bizans Dönemi ile Bizans Dönemi’nin erken ve 6. yüzyıl sonrası evreleri karşılaştırılmıştır. Sonuçta Geç Antik Çağ’da Antik Dönem’in izlerinin sürmeye devam ettiği, sütunlu caddelerin büyük ölçüde önemini koruduğu; ancak 6. yüzyılın sonuna gelindiğinde antik kültürün pek çok tezahürünün, Hristiyan dininin günlük hayata getirdiği yeni değerler nedeniyle silinmeye başladığı; cadde alanlarının kilise, dükkan, atölye ve konut olarak kullanılmış olduğu; hatta kent suru ile kesintiye uğradığı ve bu nedenle de büyük kentler dışında sütunlu caddelerin korunamamış olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sütunlu Cadde , Anadolu , Geç Antik Çağ , Bizans Dönemi , Dönüşüm

Kaynakça

• Aktaş, Ş. (2019). Sosyal Yaşamın Merkezi: Liman Caddesi ve Merkez Agora. H. İşkan (Ed.), Patara Kent, Liman, Kült (s. 250-268) içinde. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Anabolu, M. U. (1980). Eskiçağ Anadolusunda Sütunlu Caddeler. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, 1(1), 13-25.
• Aphrodisias Kazıları. (T. Y.) Tetrapylon Caddesi, Erişim Tarihi: 14 Şubat 2025. https://aphrodisias-excavations.com/tr/tetrapylon-caddesi/#iLightbox[01404c9961ca080ea39]/0
• Arthur, P. (2006). Bizans ve Türk Dönemi’nde Hierapolis (Pamukkale). Ege Yayınları.
• Arthur, P. (2015). Frontinus Kapısı’nın yakınındaki küçük kilise. G. Scardozzi (Ed.), Phrygia Hierapolisi Yeni Atlası: Kentin ve Nekropolislerin Arkeoloji Haritası (s. 109) içinde. Ege Yayınları.
• Ateş, G. & Rheidt, K. (2008). Aizanoi 2005 ve 2006 yılı çalışmaları. B. Koral, H. Dönmez & A. Özme (Ed.), 29. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 2 (s. 227-242) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
• Berger, A. (2000). Streets and public spaces in Constantinople. Dumbarton Oaks Papers, 54, 161-172.
• Dalgıç, Ö. & Sokolicek, A. (2017). Aphrodisias. P. Niewöhner (Ed.), The archaeology of Byzantine Anatolia: From the end of late antiquity until the coming of the Turks (s. 269-279) içinde. Oxford University Press.
• Downey, G. (1959). Libanius’s oration in praise of Antioch (Oration XI). Proceedings of the American Philosophical Society, 103(5), 652-686.
• Duman, B. (2013). Son arkeolojik araştırmalar ve yeni bulgular ışığında Tripolis ad Maeandrum. Cedrus, 1, 179-200. https://doi.org/10.13113/CEDRUS/20131685
• Duman, B. (2018). Geç Antik Çağ’da Lydia Tripolis’i. C. Şimşek & T. Kaçar (Ed.), Geç antik çağ’da Lykos Vadisi ve çevresi (s. 343-367) içinde. Ege Yayınları.
• Duman, B. & Baysal, H. H. (2017). Tripolis 2015 Yılı Kazı, Koruma ve Onarım Çalışmaları. A. Özme (Ed.), 38. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 2 (s. 539-562) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Foss, C. (1975). The Persians in Asia Minor and the end of Antiquity. The English Historical Review, 90(357), 721-747.
• Foss, C. (1976). Byzantine and Turkish Sardis. Harvard University Press.
• Foss, C. (1977). Archaeology and the twenty cities of Byzantine Asia. American Journal of Archaeology, 81(4), 469-486.
• Güven, S. (2003). Evolution of colonnaded avenues in the Roman Cityscape: Role of Cilicia, OLBA, 8, 39-54.
• Haldon, J. (2007). Bizans Tarih Atlası. Alfa Yayıncılık.
• Ismaelli, T. (2015). Frontinus Caddesi. G. Scardozzi (Ed.), Phrygia Hierapolisi yeni atlası: Kentin ve Nekropolislerin arkeoloji haritası (s. 108) içinde. Ege Yayınları.
• Işıklıkaya, I. R. (2010). Perge Mozaikleri, Macellum, güney hamam ve geç dönem meydanı doğu portiği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• İşkan, H., Aktaş, Ş., Polat-Becks, A., Becks, R., Ceylan Duggan, B., Dündar, E., Erdoğan, O., Erkoç, S., Kızıltaş, H., Koçak, M., Orhan, S., Schuler, C., Varmaz, Ş., Varmaz, D., Yirşen, Ş. & Zımmermann, K. (2015). Patara 2013 Kazıları. Anadolu, 41, 299-322. https://doi.org/10.1501/andl_0000000428
• Jacobs, I. & Waelkens, M. (2013). Five centuries of glory. The colonnaded street of Sagalassos in the first and the sixth century AD. Instanbuler Mitteilungen, 63, 219-266.
• Kostof, S. (1992). The city assembled: The elements of urban form through history. Thames and Hudson.
• MacDonald, W. L. (1986). The architecture of the Roman Empire (Cilt 2). Yale University Press.
• Mansel, A. M. (1978). 1947-1966 yılları kazıları ve araştırmalarının sonuçları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mısırlı, A. & Özgüven, H. B. (2018, 30 Ekim-1 Kasım). Bizans Dönemi’nde Kentin Dönüşümü: Agoraların Yeniden Kullanımına İlişkin Bir Değerlendirme [Sözlü Sunum]. II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İstanbul, Türkiye.
• Mısırlı, A. & Özgüven, H. B. (2020). Bizans Dönemi’nde kentin dönüşümü: hamam ve hamam-gymnasium yapılarının yeniden kullanımı. Orta Çağ Araştırmaları Dergisi, 3(2), 391-401. https://doi.org/10.48120/oad.816834
• Moudon, A. V. (1997). Urban morphology as an emerging ınterdisciplinary field. Urban Morphology, 1(1), 3-10.
• Owens, E. J. (2000). Yunan ve Roma Dünyasında Kent. Homer Kitabevi.
• Özdizbay, A. (2008). Perge’nin MS 1.-2. yüzyıllardaki gelişimi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Pharr, C. (1952). The Theodosian Code and novels and the sirmondian constitutions, a translation with commentary, glossary and bibliography. Princeton University Press.
• Peschlow, U. (2017). Nicaea. P. Niewöhner (Ed.), The archaeology of Byzantine Anatolia: From the end of late antiquity until the coming of the Turks (s. 203-216) içinde. Oxford University Press.
• Pülz, A. (2011). Bizans Dönemi’nde Ephesos’un görünümü. F. Daim & S. Ladstatter (Ed.), Bizans Dönemi’nde Ephesos (s. 47-75) içinde. Ege Yayınları.
• Ratte, C. (2008). The founding of Aphrodisias. C. Ratte & R. R. R. Smith (Ed.), Aphrodisias Papers 4: New Research on the City and Its Monuments (s. 7-36) içinde. Journal of Roman Archaeology.
• Rautman, M. (2011). Sardis in Late Antiquity. O. Dally & C. Ratté (Ed.), Archaeology and the Cities of Asia Minor in Late Antiquity (s. 1-26) içinde. Kelsey Museum Publication 6 Ann Arbor.
• Rheidt, K. (1995). Aizanoi 1993 yılı kazı çalışmaları. İ. Eroğlu, F. Bayram, H. Eren, N. Ülgen, F. Kaymaz & A. H. Ergürer (Haz.), 16. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 2 (s. 65-73) içinde. T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• Rheidt, K. (1996). Aizanoi 1994 yılı kazı ve onarım çalışmaları. İ. Eroğlu, N. Ülgen, H. Eren, F. Bayram, N. Tarlan, N. Tatlıcan, A. H. Ergürer & Y. Morkaya (Haz.) 17. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 2 (s. 300-308) içinde. T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• Saradi, H. (2006). The Byzantine city in the sixth century, literary ımages and historical reality. Society of Messenian Archaeological Studies.
• Scardozzi, G. (Ed.). (2015). Phrygia Hierapolisi yeni atlası: Kentin ve Nekropolislerin arkeoloji haritası. Ege Yayınları.
• Scherrer, P. (Ed.). (2000). Efes rehberi. Ege Yayınları.
• Segal, A. (1997). From function to monument: Urban landscapes of Roman Palestine, Syria and Provincia Arabia. Oxbow Books.
• Smith, R. R. R. & Öğüş, E. (2017). Aphrodisias 2015. A. Özme (Ed.), 38. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 2 (s. 17-34) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Smith, R. R. R., Jacobs, I. & Somersan, S. (2022). Aphrodisias’ta güncel çalışmalar. Lycus Dergisi, 6, 25-63. https://doi.org/10.54577/lycus.1200740
• Soykal Alanyalı, F. (2017). Side bir kentin kayboluşunun hikayesi. Arkeoloji ve Sanat, 155, 187-196.
• Söğüt, B. & Aytekin, F. (2017). Stratonikeia Kuzey Sütunlu Cadde Doğu Portik Mozaiği. I. Adak Adıbelli, G. İlgezdi Bertram, K. Matsumura, E. Baştürk, C. Koyuncu, H. A. Kızılarslanoğlu, T. Y. Yedidağ & A. Topaloğlu Uzunel (Ed.), Barış Salman anı kitabı (s. 221-232) içinde. Ege Yayınları.
• Söğüt, B. (2018). Geç Antik Çağ’da Stratonikeia. C. Şimşek & T. Kaçar (Ed.), Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi (s. 429-458) içinde. Ege Yayınları.
• Söğüt, B. (2022). Stratonikeia ve Lagina 2019-2020 Yılı Çalışmaları. A. Özme (Ed.), 2019-2020 yılı kazı çalışmaları 1. Cilt (s. 323-342) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Stroth, F. (2017). Aezani. P. Niewöhner (Ed.), The archaeology of Byzantine Anatolia: From the end of late antiquity until the coming of the Turks (s. 327-332) içinde. Oxford University Press.
• Türktüzün, M. (2017). Aizanoi Antik Kenti. Dönmez Offset.
• Waelkens, M. (1989). Hellenistic and Roman Influence in the Imperial Architecture of Asia Minor. S. Walker ve A. Cameron (Ed.), The Greek Renaissance in the Roman Empire (s. 77-88) içinde. University of London Institute of Classical Studies.
• Waelkens, M. (2009). Report on the 2006 and 2007 Excavation and Restoration Activities at Tepe Düzen and at Sagalssos. H. Dönmez & A. Özme (Ed.), 30. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 3 (s. 427-456) içinde. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Waelkens, M. (2011). Sagalassos Ziyaretçi Kılavuzu. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı.
• Yıldırım, Ş. (2017). Mimari Plastik Veriler Işığında Erken Bizans Döneminde Side’de Sütunlu Caddelerin Onarımı. Seleucia, 7, 177-207.
• Yıldırım, Ş. (2021). Geç Antik Dönem Kentlerinde Pagan Mekanların Dönüşümü ve Korunması Üzerine Görüşler. Turkish Studies, 16(7), 379-394. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.52863