Cumhuriyetin İlk Dönem Kimya Ders Kitapları ile Günümüz Kimya Ders Kitaplarının Karşılaştırılması

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 14 - 33, 31.05.2024

Ünal Demirtaş , Cezmi Ünal

Öz

Bu araştırmada cumhuriyetin ilk dönem kimya ders kitapları ile günümüz kimya ders kitapları karşılaştırılarak yüzyıllık süreç içinde kimya ders kitaplarındaki değişimin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bunun için cumhuriyetin ilk dönem ders kitabı yazarlarından olan Naki (Nakiyüddin) Bekmen’in liselerin ikinci devre için hazırlamış olduğu kimya ders kitapları ile günümüz Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2021-2022 eğitim öğretim yılında liselere dağıttığı kimya ders kitapları incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma desenlerinden doküman incelemesi seçilmiştir. Doküman incelemesine dahil olan 1926 yılı basımı lise ikinci devreye ait lise bir, lise iki ve lise üç olmak üzere üç kitap ve günümüz baskısı olan dokuzuncu, onuncu, on birinci ve on ikinci sınıf olmak üzere dört kitap; toplamda yedi kitap seçilmiştir. Kitaplar fiziksel, görsel ve eğitsel özellikleri açısından değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda cumhuriyetin ilk dönem kitaplarının daha yoğun bilgiye sahip olduğu ve öğretmen merkezli eğitime uygun olduğu gözlemlenmiştir. Günümüz kitaplarının ise daha sade bir içeriğe sahip olduğu ve etkinlikler üzerinden öğrenme sürecinin yönlendirilmeye çalışıldığı görülmüştür. Hem Cumhuriyetin ilk dönem hem de günümüz ders kitaplarında güncel bilgilere dikkat edildiği ve son gelişmelerin takip edildiği görülmüştür. Kitaplar görsel açıdan incelendiğinde ise; hem cumhuriyetin ilk dönem kimya kitaplarında hem de günümüz kimya kitaplarında görsel öğelerin sıklıkla kullandığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte baskı teknolojilerindeki gelişmelerden dolayı, günümüz ders kitaplarının görsel öğeler açısından daha zengin ve dikkat çekici olduğu anlaşılmıştır. Dönem kitapları arasında tespit edilen önemli farklardan biri de yazı dili olmuştur. 1926 basımı kitaplar Osmanlı Türkçesi ile yazılmış ve Arap-Fars alfabesi kullanılmıştır. Günümüz kitapları ise 1928 sonrası kullanılan Latin alfabesiyle yazılmıştır.

Anahtar Kelimeler

1924 müfredatı, Kimya eğitimi, Ders kitabı incelemesi, Naki Bekmen

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem.
• Aslan, E. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları. Eğitim ve Bilim Dergisi. 35(158), 215-231.
• Berkem, A. R. (1996). Kimya tarihine toplu bir bakış. İstanbul: Türkiye Kimya Derneği.
• Boykot, S. (2011). Türkiye’de 1939–1945 yıllarında tarih öğretim programları ve tarih ders kitaplarının incelenmesi. Uludağ Üniv. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 21(2), 157-181.
• Ceyhan, E. ve Yiğit, B. (2005). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Ankara: Anı.
• Çalışkan, H. (2019). Meşrutiyetten cumhuriyete geçiş döneminde kullanılan coğrafya ders kitaplarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çepni, S. (2010). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Trabzon.
• Demirel, D. (2007). Osmanlı devletinde sultaniler ve idadiler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Samsun.
• Devellioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. (22. Bs.). Ankara: Aydın kitabevi
• Dölen, E. (1996). Osmanlılarda kimyasal semboller ve formüller (1834-1928). İstanbul.
• Dölen, E. (2013). Türkiye’de kimya öğretiminin tarihçesi 1834-1982. İstanbul: Türkiye Kimya Derneği
• Dölen, E. (2018). Kimya tarihinden kesitler. İstanbul: Türkiye Kimya Derneği.
• Dölen, E. (2019). Periyodik çizelgenin 150 yıllık öyküsü (1869-2019). İstanbul: Türkiye Kimya Derneği.
• İhsanoğlu, E. (1985). Açıklamalı Türk kimya eserleri bibliyografyası. İstanbul: Beta.
• Kanar, M. (2012). Arap harfli alfabetik Osmanlı Türkçesi sözlüğü. (1. Bs.). Ankara: Say.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.15, 170-189.
• Koç Aydın, A. (2016). Osmanlıda simyadan kimyaya geçiş süreci. Dört Öğe Dergisi. 4(9) 105-114.
• Küçükahmet, L. (2011). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu. Ankara: Nobel.
• MEB. (2022). Taslak ders kitabı ve eğitim araçları ile bunlara ait elektronik içeriklerin incelenmesinde değerlendirmeye esas olacak kriterler ve açıklamaları. https://kitapinceleme.meb.gov.tr/De%C4%9Ferlendirmeye%20Esas%20Olacak%20Kriterler%20ve%20A%C3%A7%C4%B1klamalar%C4%B1.pdf adresinden alınmıştır.
• Mumcu, A. (1994). Tarih açısından Türk Devriminin temelleri ve gelişimi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Öksüz, A. (2019). 1900-1940 seneleri arasındaki ortaokul matematik ders kitaplarının günümüz matematik ders kitapları ile mukayesesi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Özensoy, A. U. (2014). Sosyal bilgiler dersinde “bilim, teknoloji ve toplum” öğrenme alanıyla ilgili öğretmen görüşleri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 1(3), 106-115.
• Özok, T. (2015). Ahmet Rasim' in yeni Usul Muhtasar Sarf-ı Türkî eseri (1907) ile ilköğretim ikinci kademe yeni Türkçe ders programının (2006) karşılaştırılması üzerine bir çalışma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Başkent Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Saraç, C. (1963). Cabir İbni Hayyan üzerine. Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi. 1(1), 2-15.
• Sözbilir, M., Kutu, H. ve Yaşar, M.D. (2013). Türkiye’de kimya eğitimi araştırmalarının durumu ve eğilimi. M. Sözbilir (Ed.) Türkiye’de Kimya Eğitimi içinde (s.175-203) İstanbul. Türkiye Kimya Derneği.
• Şemseddin Sami (2021). Kamus-i Türki. (7. Bs.). İstanbul: İdeal Kültür.
• Tez, Z. (2020). Bilimde ve sanayide kimya tarihi. Ankara: Nobel.
• Tunç, T. & Tuğluoğlu, F. (2013). 1926 Müfredatına Göre Yazılan Eşya Dersleri Kitaplarının Eğitsel ve Görsel Tasarım Yönünden Analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi 10(1), s. 79-101.
• Turgut, Y. (2011). Verilerin kaydedilmesi, analizi, yorumlanması: Nicel ve nitel. A. Tanrıöğen (Ed.). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (s. 191-248). Ankara: Anı.
• Tutsak, S. & Batur, Z. (2011). Cumhuriyetten günümüze Türk eğitim sisteminde ders kitabı: iki örneğin karşılaştırılması. Turkish Studies. 6(3), s. 355-389.
• Üstün, A. (1981). Cumhuriyet dönemi kimya yayınları bibliyografyası 1923-1976. Ankara: Tübitak Yayınları.
• Yaprak, E. (2015). Investigating the foundations of Turkish elementary mathematics education through an analysis of a late Ottoman textbook. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. The Program of Curriculum and Instruction İhsan Doğramacı Bilkent Unıversity, Ankara.
• Yenilmez Akgündüz, S. (2017). Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze ders kitaplarında ahlak eğitimi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 13(26), 149-180.
• Yeşilyurt, E. (2020). Öğretmenin pusulası: genel öğretim ilkeleri. EKEV Akademi Dergisi.24(83), 263-288. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin. Yıldırım, C. (2008). Bilim tarihi. İstanbul: Remzi