BİZANS MANASTIRLARINDA SOSYAL YAŞAM VE MEKAN OLUŞUMU İLİŞKİSİ: STUDIOS MANASTIR KİLİSESİ

Yıl 2023, Sayı: 28, 165 - 184, 31.12.2023

Seda Nur Akbolat , Fernaz Öncel

https://doi.org/10.22520/tubaked.1289654

Öz

Kendini dine adayan bireyler, hristiyanlık dinine dayalı ibadetlerini rahatsız edilmeden yapabilmek amacıyla ilk olarak Mısır’daki çöllere sığınmıştır. Münzevi yaşamı benimseyen bireylerin bu yaşam şekli, belirli kurallar altında ilkelden gelişmişe doğru ilerlemiştir. Manastır adı altında oluşan bu yaşam şekli ilerleyen yıllarda Anadolu’ya taşınmıştır. Manastırların kuralları azizler tarafından oluşturulsa da her manastır, kuralları kendi ilkeleri çerçevesinde düzenlemiştir. Hristiyanlıkta önemli yer tutan manastırlar, inziva amaçlı şehrin uzak alanlarına kurulmuşlardır ve kendi kendine yetebilen bir kompleks şeklinde oluşmuşlardır. Manastırın bulunduğu yere, siyasi-sosyal düzenine ve keşişlerin mesleklerine göre kompleks içerisinde farklı yapılar mevcut olmuştur. Bu sebeple manastır komplekslerinin fiziki yapısının özgünlüğü bulunmaktadır. Studios Manastır Kilisesi ise MS 463 yılında İstanbul’da kurulmuştur. Manastır, günümüzde harabe halinde olan bazilikası ile İstanbul’un en eski dini yapısıdır. Manastır, 8. yüzyılda manastırın başına geçen Theodore’un kuralları ile siyasi-sosyal etkinin mekânda en ideal şekilde uygulanması gerçekleşmiştir. Manastırda yaşayan keşişler, Theodore’un kurallarını typikon adı verilen günlüklere yazmıştır. Bu çalışma kapsamında; Studios Manastır Kilisesi’nin kurallarının manastır kompleksindeki mekanlara etkilerinin incelenmesi amaçlanmış olmakla birlikte bunun sonuçlarının araştırılması hedeflenmiştir. En ilkelden en gelişmişine doğru, dönemin siyasi-sosyal etkisi ile birlikte fiziksel manastır kompleksine etkileri gibi durumların tartışılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manastır Oluşumu , Studios Manastır Kilisesi , Manastır Kuralları , Mekan Oluşumu

THE RELATIONSHIP BETWEEN SOCIAL LIFE AND SPACE FORMATION IN BYZANTINE MONASTERIES: STUDIOS MONASTERY CHURCH

Öz

Individuals who devote themselves to religion first sought refuge in the deserts of Egypt in order to be able to perform their Christian worship without being disturbed. This primitive life of individuals who have adopted the hermit life has progressed towards development under certain rules. This way of life, which was formed under the name of monastery, was moved to Anatolia in the following years. Although the rules of the monasteries were created by the saints, each monastery organized the rules within the framework of its own principles. Monasteries, which have an important place in Christianity, were built in remote areas of the city for seclusion purposes and were formed as a self-sufficient complex. There were different structures in the complex according to the location of the monastery, its political-social order and the professions of the monks. For this reason, the physical structure of the monastery complexes has uniqueness. Studios Monastery Church was founded in 463 AD in Istanbul. The monastery is the oldest religious building in Istanbul, with its basilica in ruins today. With the rules of Theodore, who became the head of the monastery in the 8th century, the most ideal application of political-social influence in the place was realized. The monks living in the monastery wrote down Theodore’s rules in diaries called typikon. This scope of work; While it was aimed to examine the effects of the rules of the Studios Monastery Church on the spaces in the monastery complex, it was aimed to investigate the results of this. From the most primitive to the most advanced, it is aimed to discuss the political-social effect of the period as well as the effects on the physical monastery complex.

Anahtar Kelimeler

Monastery Formation , Studios Monastery Church , Monastery Rules , Space Formation

Kaynakça

• Ahunbay, M. (1997). Manastır. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (2), Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 1159-1164.
• Alioğlu, F. (1981). İmrahor İlyas Bey Camisi -St. John Stoudios Manastır ve Kilisesi-Tarihsel Gelişim ve Çağdaş Biçimleniş Önerisi. İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi (İDMMA) Mimarlık Fakültesi Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Kürsüsü, İstanbul, Yüksek lisans tezi.
• Büktel, Y. (1995). Studios Manastırı Bazilikasının Üst Örtü Problemleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Çiftçi, S. (2003). Manastır Mimarisi Üzerine. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 349- 360.
• Delehaye, H. (1923). Les Saints Stylites.
• Delehaye, H. (1948). Byzantine Monasticism. In N. H. Baynes ve H. Moss (Ed.). Byzantium: an Introduction to East Roman Civilization (s. 136- 165) içinde. Oxford University Press.
• Dirimtekin, F. (1999). İmrahor Camii. İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi, İstanbul, 7-10.
• Eleopoulos, N. (1967). La Bibliotheque et l’Atelier Scribal du Monastere du Stoudion. Atina.
• Eyice, S. (1994). Manastırlar. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (5). Tarih Vakfı Yayınları.
• Filangeri, C. (1979). Monasteri Basiliani di Sicilia. Biblioteca Regionale Universitaria.
• Freely, J., Çakmak A. S. (2004). İstanbul’un Bizans Anıtları. Yapı Kredi Yayınları.
• Harris, J. (2020). Konstantinopolis Bizans’ın Başkenti. Alfa Tarih.
• Hatlie, P. (2007). Hatlie, P. (2007). The Monks and Monasteries of Constantinople. Cambridge University Press.
• Köse F. (2012). İmrahor İlyas Bey Camii ve Osmanlı Döneminde Geçirdiği Tamirler, Restorasyon Yıllığı Dergisi(4), 31-39.
• Kudde, E. (2015). Stoudios Manastır Kompleksi - Ioannes Prodromos Kilisesi (İmrahor İlyas Bey Camii-İmrahor Anıtı) Koruma Projesi ve Önerileri [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez. yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=M rOd0E99zJr7vhXj3OjCZg&no=j3xQSKTACXG Nk-fP6dizIA
• Kudde, E. ve Ahunbay, Z. (2016). İstanbul İmrahor İlyas Bey Camii-Studios Bazilikası Orta Bizans Dönemi Opus Sectile Döşemesinin Belgelenmesi ve Korunması İçin Öneriler. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 17(36), 36-61.
• Kudde, E., Melvani, N. ve Okçuğlu, T. (2022). İstanbul’da Stoudios Manastırı. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Leroy, J. (1954). La vie quotidienne du Moine Stoudite. Irenikon, 27,21-50.
• Leroy, J. (1958). Les petites catéchèses de S. Théodore Studite. Le museon, 71, 329-58.
• Mango C. (2006). Bizans Mimarisi. Rekmay.
• Mango, C. (2008). Bizans – Yeni Roma İmparatorluğu. Yapı Kredi Yayınları.
• Marinis, V. (2014). The Monastery Tou Libos: Architecture, Sculpture, and Liturgical Planning in Middle and Late Byzantine Constantinople [Unpublished doctoral dissertation]. University of Illinois.
• Mathews, T. (1971). The Early Churches of Constantinople: Architecture and liturgy. Pennsylvania State University Press.
• Miller, T. (2000a). Theodore Studites: Testament of Theodore the Studite for the Monastery of St. John Studios in Constantinople. J. P. Tomas ve A. C. Hero (Ed.), Byzantine Monastic Foundation Documents: A Complete Translation of the Surviving Founders’Typika and Testaments (s. 67- 83) içinde. Dumbarton Oaks.
• Miller, T. (2000b). Stoudios: Rule of the Monastery of St. John Stoudios in Constantinople. J. P. Tomas ve A. C. Hero (Ed.), Byzantine Monastic Foundation Documents: A Complete Translation of the Surviving Founders’Typika and Testaments (s. 84-119) içinde. Dumbarton Oaks.
• Millingen, A. V. (1899). Byzantine Constantinople, The Walls of the City and Adjoining Historical Sites. Adamant Media Corporation.
• Millingen, V. (1912). Byzantine Churches in Constantinople: Their history and architecture. Macmillan.
• Müller-Wiener, W. (2002). İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası. Yapı Kredi Yayınları.
• Neufert, E. (2023). Neufert Yapı Tasarımı. Beta Yayınları. Panchenko, B. A. (1912). Hagios Ioannes Studios. IRAIK, 16, 1-359.
• Pentjovskij, A. M. (2001). Tipikon Patriarcha Aleksija Studita v Vizantii I na Rusi. Moskova. Pekak, S. M. (2000). İstanbul’da Studios Manastırı, H. Ioannes Prodromos Kilisesi I. Sanat Tarihi Dergisi, 10(10), 101-121.
• Peschlow, U. (1982). Die Johanneskirche des Studios in Istanbul. Bericht über die jüngsten Untersuchungsergebnisse. JÖB, 32(4), 428–434.
• Pratsch, T. (1998). Theodoros Studites (759-826) - zwischen Dogma und Pragma: Der Abt des Studiosklosters in Konstantinopel im Spannungsfeld von Patriarch, Kaiser und eigenem Anspruch. Peter Lang.
• Rice, T. T. (2002). Bizans’ta Günlük Yaşam. Bizans’ın Mücevheri Konstantinopolis. Özne Yayımcılık.
• Roidilis, J. (1997-1998). Eastern Monasticism: From Desert to the Ultimate North. An Architectural Appraisal. Acta Byzantina Fennica, Vol. 9, 153-191.
• Speck, P. (1963). Humanisten Handschriften unf frühe Drucke der Epigramme des Theodoros Studites. Helikon, 3, 41-111.
• Talbot, A. (1991c). Monasticism. Oxford Dictionary of Byzantium 2, 1392-1394.
• Talbot, A.M. (1999). Bizans Manastır Sistemine Giriş. Yapı Kredi Yayınları (17), Cogito Dergisi, Bizans’ta Yaşamak Bölümü, 161-178.
• Yıldırım, M. (2005). Ortodoks Kilisesinde Paskalya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 7(21), 67-75.
• White, H.G.E. (1932). The Monasteries of the Wadi’n Natrun, The History of Nitria and of Scetis (Vol. 2). Metropolitan Museum of Art.
• White, H.G.E. (1933). The Monasteries of The Wadi’n Natrun. The Architecture and Archaeology (Vol.3), Metropolitan Museum of Art.