KIRGIZ HALK TAKVİMİ VE TAKVİMSEL UYGULAMALAR

Yıl 2023, , 21 - 34, 29.04.2023

İlknur Bayrak İşcanoğlu

https://doi.org/10.59182/tudad.1249227

Öz

Hayvancılık ve tarıma dayalı yaşam şekilleri ile konar göçer yaşam şeklinde canlı yaşamının devam etmesinde tabiat oldukça önemlidir. Toplumlar tabiattaki olaylardan (meteorolojik) ve değişikliklerden (mevsim değişikliği) kendilerini korumak istedikleri gibi tarım ürünlerini, hayvan sürülerini de korumak istemişlerdir ve tabiatta meydana gelen her türlü olay ve değişiklikten hayvanlarının ve tarım ürünlerinin en az şekilde etkilenmesini sağlamak amacıyla da kendilerince bir zaman algısı oluşturmuşlardır. Oluşturulan bu zaman algısı da toplumların kendi takvimlerinin ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Toplumlar tarafından oluşturulan takvimler ile zamana karşı kontrol sağlanmıştır. Zamana karşı kontrolü takvimle eline alan insanoğlu daha sonra oluşturduğu takvime göre hayatını belli bir düzen içerisinde sürdürmeye başlamıştır. Bu düzen içerisinde toplumlar tekrarlanma gösteren kendisini, tarım ürününü ve hayvanlarını korumak amaçlı çeşitli ritüeller yerine getirmiştir. Bu çalışmanın ana konusunu Kırgız halkının zaman algısı ve bu zaman algısının oluşmasına etki eden faktörler ile “nevruz, çeçkor, ülüş, dambır taş ve cer-suu tayuu” gibi takvimsel uygulamalar oluşturmaktadır. Ayrıca çalışma boyunca bu uygulamaların zamanı, amacı ve bu uygulamalarda yapılan ritüeller ile dilenen dilek ve istekler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

zaman, zaman algısı, takvim, tabiat, yaşam şekli, halk takvimi, takvimsel uygulamalar.

Kaynakça

• AKMATALİYEV, Abdıldacan, KIRBAŞAEV Keŋeş, ÖMÜRBAY UULU, Makelek, ŞARŞENALİEV Ömürbek (2003). El Adabiyatı Seriyasının 29-Tomu Kaada-Salttar Ak Batalar, Bişkek.
• AKMATOV, Kıyalbek, ŞADIYEVA Erkeayım (2016). Kırgız Tili Boyunça Cat Cazuulat 5-11 Klass, Bişkek. ALAGUŞOV, B. (1993). Eldik Mayramdar, Bişkek: Bişkek Adabiyat.
• ALPASLAN, Aytekin (2018). Halkbilimi Bağlamında Türk Halk Takvimlerinin Yapısı, İşlevi ve İlgili Halk Bilgisi Ürünleri, Türk Halkbilimi Bölümü Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• AYNAKULOVA, Gülsina (2007). “Gregoryen Kıpçaklar ve On İki Hayvanlı Türk Takvimi”, Milli Folklor Dergisi, Sayı 74, s. 21-28.
• DAŞMAN, Ali (2005). Mezgildik Maanini Tuyunduruuçu Til Karacattarının Kırgız Cana Türk Tilinde İliktenişi, Kırgız Tili Cana Adabiyatı 9.K. Tınıstanov Atındagı Isıkköl Mamlekettik Universitetinin İlimiy Praktikalık Basılması.
• DENİZ, Taşkın, DİKER, Oğuz, ÇETİNKAYA, Adnan (2017). Somut Olmayan Kültür Ögesi Olarak Yerel İklim Bilgisi ve Halk Takvimi: Safranbolu’da (Karabük) Bir Saha Araştırması. Doğu Coğrafya Dergisi, Yıl 22, Sayı 138, s. 205-226. KARATAEV, Olcobay, ERALİEV Salaydin (2005). Kırgız Etnografyası Boyunça Sözdük, Bişkek: Biyiktik.
• GÜNAY, Ünver (2006). “Türk Dünyasında Kronolojik Sistemler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 20, s. 239-272.
• http://www.aregem.ktb.gov.tr. /TR-134573/ halk-takvimi html/ (Erişim tarihi: 08.01.2023) ISAKOV, Baktybek (2012). “Kırgız Konargöçerleri Arasında Geleneksel Takvim Anlayışı”, Gazi Türkiyat, Cilt 6, Sayı 11, s. 201-210.
• İSAKOV, Abdrasul (2013). “Kırgızlarda ve Moğollarda On İki Hayvanlı Takvim (VI-VX. Yüzyıllar Arası)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 6, s. 161-172.
• ŞABDANALİEV, Negizbek (2018). Kırgızdardın Diniy Tüşünüktörünün Önügüşün İzildöödö Taştagı Cazma Estelikterdin Ordu, Global Centre for Pluralism.