SOVYET SONRASI AFGANİSTAN VE KIRGIZİSTAN ARASINDAKİ İKİLİ İLİŞKİLER

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 483 - 500, 31.10.2025

Mohammad Aziz Safi

https://doi.org/10.59182/tudad.1702324

Öz

Öz: Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Afganistan ile Kırgızistan, coğrafi uzaklıklarına ve ortak sınırlarının olmamasına rağmen siyasi, ekonomik, güvenlik ve kültürel ilişkilerini geliştirmiştir. İki ülke arasındaki bağlar, Orta Asya’daki tarihî, kültürel, dinî ve dilsel ortaklıklara dayanmaktadır. Jeopolitik olarak Afganistan, Güney Asya, Orta Asya, Orta Doğu ve Doğu Asya arasında bir köprü işlevi görmekteyken; Kırgızistan, Çin ve eski Sovyet cumhuriyetleri arasında stratejik bir konuma sahiptir. İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler 1999’da resmiyet kazanmıştır. Taliban’ın 2021’de yeniden iktidara gelmesiyle ilişkiler hassaslaşmış, Kırgızistan Taliban hükümetini tanımamış ancak Badahşan’daki Kırgız azınlık nedeniyle sınırlı temaslarını sürdürmüştür. Ekonomik ilişkiler, ortak sınırın olmaması ve zayıf ulaşım altyapısı nedeniyle sınırlıdır. Yine de 2020’den itibaren ticaret hacmi artış göstermiş; 2023’te Kırgızistan’ın Afganistan’a ihracatı 14,87 milyon dolara ulaşmıştır. Kırgızistan’dan nohut, gübre ve şeker; Afganistan’dan ise maden suyu, kuru meyve, halı ve susam ticareti yapılmaktadır. Önemli projelerden biri olan CASA-1000, Afganistan’ı Kırgızistan üzerinden Tacikistan ve Pakistan’a bağlayarak bölgesel enerji paylaşımını artırmaktadır. Bu proje, ekonomik etkileşimi güçlendirmekle birlikte, siyasi ve güvenlik iş birliğine de katkı sağlamaktadır. Güvenlik alanında ise Kırgızistan, Afganistan’daki terör tehdidi ve uyuşturucu kaçakçılığı gibi sorunlardan etkilenmektedir. Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) ve Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (CSTO) çerçevesinde bölgesel güvenlik iş birliklerini sürdürmektedir. Coğrafi engellere ve güvenlik zorluklarına rağmen, iki ülke arasındaki ekonomik, kültürel ve güvenlik iş birlikleri gelişmekte; CASA-1000 gibi projeler bu iş birliğinin gelecekte daha da güçleneceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Afganistan , Kırgızistan , Orta Asya , Jeopolitik , Bölgesel Güvenlik , İkili İlişkiler

Kaynakça

• Abdyladaeva, Z. (2019). Orta Asya jeopolitiği ve jeoekonomisinde Kırgızistan’ın yeri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Afganistan Stratejik ve Bölgesel Araştırmalar Merkezi (2022). The problem of unemployment in Afghanistan; its causes and consequences (Rapor No: 403). Afganistan Stratejik ve Bölgesel Araştırmalar Merkezi.
• Afshari, Z., ve Karimzade, K. (2010). Investigating the causes of the failure of the government resulting from the developments known as the Color Revolution in Kyrgyzstan. Central Eurasian Studies, Center for Advanced International Studies, Faculty of Law and Political Science, Third Year, Issue 7, Tehran, 28-29.
• Ariya, S. A. (2017). Geographical location of Afghanistan and its role in development. Khorasan Zameen, 41. Erişim adresi: https://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=4122
• Ataev, N. (2011). Economic transition in the Kyrgyz Republic: Problems and prospects [Diploma thesis]. International Ataturk-Alatoo University, Bishkek, Kyrgyzstan.
• Bakhshi Nafouti, Z. (2023). An Overview of Kyrgyzstan’s Trade Relations. Iran Textile Industries Association.
• Batsaikhan, U., Dabrowski, M. (2022). Central Asia: Between Economic Modernization and Geopolitical Constraints. Bruegel Policy Contribution, 4, 12–13.
• Dabrowski, M., Antczak, R. (1994). Economic reforms in Kyrgyzstan. Center for Social & Economic Research, Warsaw.
• Daryo.uz (2024, 03 Haziran). Afghanistan's DABS Urges World Bank To Resume CASA-1000 Project. Erişim adresi: https://daryo.uz/en/2H024/06/03/afghanistans-dabs-urges-world-bank-to-resume-casa-1000-projectutm_source=chatgpt.com
• Dzhuraev, S. (2022). Kyrgyzstan and the Changing Geopolitics of Central Asia and the Caucasus. Central Asia-Caucasus Analyst, 1-3.
• FAO (2012). Country profile – Kyrgyzstan, AQUASTAT Country Profile – Kyrgyzstan, Rome, Italy: Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), 1-7.
• Freedom House. (2024). Freedom in the World 2024: Kyrgyzstan & Afghanistan. https://freedomhouse.org
• Ghobar, M. G. M. (2011). Afghanistan on the Path of History. Peshawar: Dar-ul-Salam Books House, 131.
• Güdül, S. Raof, F. L. (2020). Orta Asya’da yeni büyük oyunun anahtarı: Afganistan. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 4(2), 13-46.
• Hosseini, M. (2023). Geopolitical Analysis and Recent Developments in Afghanistan with Implications for the Security of the Islamic Republic of Iran. Threat Studies Quarterly, 1(1), 122-123.
• ICSD (2025). Kyrgyzstan and Afghanistan –Prospects for Bilateral Relations. 31.01.2025. Erişim adresi: https://icsd.kz/tpost/tb47sk4331-kyrgyzstan-and-afghanistan-prospects-for
• ILO (2024). ILO in Kyrgyzstan. ILO.
• IMF (2024). World Economic Outlook Database, Washington DC, s.44.
• INCB (2024). Report of the International Narcotics Control Board for 2023. Vienna.
• Intelli news. (2025). Taliban seek $100mn from World Bank to restart work on CASA-1000 electricity transmission project. Erişim adresi: https://www.intellinews.com/taliban-seek-100mn-from-world-bank-to-restart-work-on-casa-1000-electricity-transmission-project-374739/?source=afghanistan
• Intellinews (2025). “CASA-1000 Projesi ve Bölgesel Enerji Entegrasyonu,” Orta Asya Ekonomi Dergisi, s.9.
• Investopedia. (2024). Eurasian Economic Union (EAEU). Investopedia.
• Jenish, N. (2019). Macroeconomic policy frameworks and technological development: Case studies of Kyrgyzstan, Tajikistan and Afghanistan (Working Paper No. 49). University of Central Asia (UCA).
• Kassenova, N. (2014). Relations between Afghanistan and Central Asian states after 2014: Incentives, constraints and prospects. May 2014.
• Kenderdine, T. (2022). Infrastructure Diplomacy in Central Asia: China's Strategic Corridors. Journal of Asian Affairs, 53(1), 15–20.
• Khaama Press (2025). Kyrgyzstan’s Fuel Exports to Afghanistan Surge in 2025. Khaama Press Kırgızistan Devlet İstatistik Kurumu. (2024). Annual Trade Report. Stat.kg
• OEC (2023). Kyrgyzstan-Afghanistan Trade Profile. OEC World
• Ozdilek, S.E. (2025). Impact Of Small States On Internatıonal Relatıons: Kyrgyzstan’s Relatıons Wıth Great Powers. Ufuk University, Ankara, Turkey, 11.
• Özder, A. (2013). Avrasya kavramı ve önemi. Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), II(2), 66-71.
• Özgün, T. O. ve Uçmaz, M. (2011). Orta Asya’da Büyük Oyun: Kırgızistan. International Conference on Eurasian Economies 2011.
• Peng Chung, C. (2005). The Shanghai Cooperation Organization: Institutionalization, Cooperation and Rivalry, 1-2.
• SDSN (Sustainable Development Solutions Network) (2024). Sustainable Development Report 2024. https://sdgindex.org
• Shanghai Cooperation Organization (SCO). (2024). Member States and Observer Countries Overview. Erişim adresi: www.eng.sectsco.org/members
• Smith, G. (2024). Afghanistan Three Years after the Taliban Takeover. https://www.crisisgroup.org/asia-pacific/afghanistan/afghanistan-three-years-after- taliban-takeover.
• Stronski, P. (2023). Great Power Rivalry in Central Asia. Carnegie Endowment for International Peace. TDBB. Kirgizistan-idari-Haritasi. Erişim adresi: https://www.tdbb.org.tr/?attachment_id=13418&lang=tr
• TOLOnews. (2025, March 5). CASA-1000 Project in Afghanistan Reaches 70% Completion. 05 MARCH 2025. Erişim adresi: https://tolonews.com/index.php/afghanistan193316?utm_source=chatgpt.com
• Trading Economics (2025a). GDP – Kyrgyzstan & Afghanistan, çevrim içi veri seti, s.1.
• Trading Economics (2025b). Foreign Trade Statistics, çevrim içi veri. (Erişim Tarihi: 02.07.2025).
• Trading Economics (2025c). Kyrgyzstan-Afghanistan Bilateral Trade Data, s.2.
• Trading Economics. (2023). Kyrgyzstan Imports from Afghanistan. Trading Economics.
• Trading Economics. Kyrgyzstan Exports to Afghanistan. Erişim adresi: https://tradingeconomics.com/kyrgyzstan/exports/afghanistan
• Umarova, N. (2025). What the Extension of Transport Corridors in Afghanistan Means for Central Asia. Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, Joint Center, 1-3.