Klasik İslam Düşüncesinde İki Farklı Tanrı Tasavvuru

Yıl 2018, Sayı: 6, 125 - 141, 30.12.2018

Hasan Ocak

Öz

Allah’ın varlığı ve mahiyeti konusu İslam düşüncesinin
önemli problemlerinden biridir. Kainatı yaratan ve yönetenin, duyularla idrak
edilemese de şüphe yok ki zihnin dışında bir varlığı bulunmaktadır. O’nun
zâtının ve mahiyetinin duyularla algılanamayışı sebebiyle İslam düşünürleri
Allah’ı tanımak için büyük ölçüde Kur’ân’da O’na nispet edilen kavramlardan
hareket etmişlerdir. Temel çıkış noktaları aynı olsa da çeşitli sebeplerle
birbirinden farklı görüşler ileri sürülmüş, derin fikir ayrılıkları gün yüzüne
çıkmıştır. Tanrı tasavvurunun yapısal özellikleri aslında insanın bizatihi
kendisinin ve hayata ve tabiata bakışının temelinde yatan en önemli belirleyici
unsurdur. Bu makalede, İslam Düşüncesi’nin oluşum sürecinde (tedvin dönemi) ortaya
çıkan belli başlı temel iki ekol olan Ehl-i Rey ve Selefiyye olarak
isimlendirebileceğimiz görüşler ışığında Tanrı kavramı ele alınacak ve bu
görüşlerin ortaya çıkardığı problemler ve çözüm yolları günümüzle de
irtibatlandırılmaya çalışılarak eleştirel bir tarzda işlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanrı, tasavvur, akılcılık, selefiyye, felsefe

Two Different God Concepts in Classical Islamic Thought

Öz

The issue about the
existence and nature of God is one of the essential problems of Islamic
thought. Though the Creator and Director of the universe cannot be sensate
there is no doubt that He has an existence beyond the mind. Due to the fact
that the divine self and nature cannot be perceived by senses Islamic thinkers
followed the concepts that are related to Him in the Qu’ran in order to know
Him. Even though they had the same starting point they suggested different
ideas with different reasons and a clash of ideas emerged. Actually the
structure of the God image is the determinant factor in human’s view on
himself, life, and nature. In this paper, I examine the God concept and the
resulting problems together with their solutions according to the ideas of the
first main schools of thought that emerged in the beginning era (Tadwin era) of
Islamic thought, namely the Ehl-i Rey and Salafiyyah and will connect this with
the present in a critical way.

Anahtar Kelimeler

God, image, rationalism, salafiyyah, philosophy

Kaynakça

• Akbulut, A. (1992). Sahabe devri siyasi hareketlerinin kelami problemlere etkileri. İstanbul: İletişim.
• Ay, M. (2005). Tanrı tasavvurlarının politik tasarımlara yansıması. AÜİFD, 16 (2), 107-130
• Aydınlı, O. (2001). İslam düşüncesinde aklileşme süreci. Ankara: Ankara Okulu.
• Bağdadi, A. (1981). Usulu’d-din, Beyrut: (y.y.)
• Cüveynî, (1950). Kitabü’l-irşad, Mısır: Dar-u İbn-i Hazm.
• Çelebi, İ. (2000). Kelâm ilminin yeniden inşasında ilke ve içerik sorunları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Düzgün, Ş. A. (1999). Sosyal teoloji (insanın yeryüzü serüveni), Ankara: Otto.
• Düzgün, Ş. A. (2005). Allah tasavvurlarına dair tartışmaların problematiği. Sakarya: Sakarya İlahiyat.
• el-Eş’ari, (2005). İlk dönem islam mezhepleri (M. Dalkılıç&Ö. Aydın, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• en-Neşşar, A.S. (1999). İslam’da felsefi düşüncenin doğuşu (O. Tunç, Çev.). (C.1). İstanbul: İnsan.
• Er, İ. (1999). Sosyal gelişme ve İslam. İstanbul: Rağbet.
• et-Teftâzânî, S. (1292). Şerhu’l-akâid tercemesi (S. Girîdî, Çev.). Rusçuk: Âsitâne
• Fahri, M. (1997). İslam felsefesi kelamı ve tasavvufuna giriş (Ş. Filiz, Çev.). İstanbul: İnsan.
• Fromm, E. (1990). Psikanaliz ve din (Ş. Alpagut, Çev.). İstanbul: Say.
• Gölcük Ş. & Toprak, S. (1996). Kelam. Konya: Tekin.
• Gurabi, (1958). Tarihu’l-fırak, Kahire: (y.y.)
• Gusdorf, G. (2000). İnsan ve tanrı (Z. Özcan, Çev.). İstanbul: Emin.
• Güler, İ. (2004). Özgürlükçü teoloji yazıları. Ankara: Ankara Okulu.
• Isutzu, T. (2000). Fusustaki anahtar kavramlar, (Y. Özemre, Çev.). İstanbul: Kaknüs
• Kadı Abdulcabbar, (1971). el-Muhit bi’t-teklif (C.1). Kahire: ed-Darü'l-Mısriyye li't-Te'lif ve't-Terceme.
• Kadı Abdulcebbar, (1996). Şerhu'-usûli'l-hamse, (A. Osman, Tah.). Kahire: Dar-u İhya’i-Turasi’l-Arabi.
• Kehrer, G. (1992). “Din sosyolojisi” (S.Yüksel, Çev.). İstanbul: Kubbealtı.
• Keskin, H. (1996). İslam düşüncesinde Allah-alem ilişkisi. Ankara: Beyan.
• Khatoon, J. (2003). İkbal’in felsefe sisteminde tanrı insan ve kâinat (Celal Türer çev.). İstanbul: Üniversite.
• Köktaş, E. (1993). Türkiye’de dini hayat-İzmir örneği. İstanbul: İşaret.
• Maturîdi, (1979). Kitabu’t-Tevhid (Fetbullah Huleyf nşr.). İstanbul: el-Mektebetü’l-İslamiyye.
• Mensching, G. (1994). “Dini sosyoloji” (Mehmet Aydın çev:). Konya: Tekin.
• Muhasibi, H. (1978). el-Akl ve fehmü’l-Kur’an, Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Ocak, H. (2012). İnsanın hürriyeti, İstanbul: Ek Kitap.
• Rahman, F. (1997). Tarih boyunca İslami metodoloji sorunu, (S. Akdemir, Çev.). Ankara: Ankara Okulu.
• Razi, F. (1353). Kitabu’l-erbain fi’l-usul. Haydarabat.
• Razi, F. (2002). Kelam’a giriş (el-Muhassal), (çev: H. Atay). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Sinanoğlu, A. (2005). Kelam tarihinde tanrı tasavvurları. Ankara: Kitabiyat.
• Subaşı, N. (1999). Kutsanmış görüntüler. İstanbul: Nehir.
• Wach, J. (1962). Sociology of religion, Chicago: Concordia University.
• Watt, W.M. (1948). Free will and presidentation in early Islam, London: Luzac.
• Yaran, C. S. (1997). Kötülük ve teodise. Ankara: Vadi.
• Yüksel, E. (1986). Kelam dersleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.