Geçmişten Günümüze Kuzey Kafkasya’da Din Eğitimi

Yıl 2020, Sayı: 10, 79 - 103, 27.12.2020

Alim Emin Yusufoğlu

Öz

Din, bir ulusun yaşam tarzını, düşüncesini ve günlük davranışını belirleyen en önemli hususlardan biridir. İnanan için, inandığı dinin temellerini bilmesi çok önemlidir. Dinin anlaşılması bazı insanlar için yaşamın anlamı haline gelirken, bazıları için de, temel bir dini bilgiye sahip olmak yeterli olmaktadır. Bu çalışmada, Kuzey Kafkasya’da İslam’ın yayılması, çeşitli tarihsel gelişim dönemlerinde dinin rolü ve önemi, din eğitiminin oluşum aşamaları ve günümüzde din eğitiminin durumu değerlendirilmektedir. Makale, İslam’ın bölgeye girişinden günümüze Kuzey Kafkasya’da İslam dini özelinde din eğitimine bir bakış sunmaktadır. Çalışmanın ilk kısmı, geleneksel İslam eğitim sisteminin oluşumunun ve yapısının tarihini, Çarlık Rusya dönemindeki durumunu ve Kuzey Kafkasya’da Cedid (yeni usul) hareketini ele almaya çalışmaktadır. Makalenin ikinci kısmında, 20. yüzyılda Sovyet yetkililerinin İslam hakkındaki bazı kararları üzerinde durulmakta, devlet politikası çerçevesinde din uygulamaları incelenmektedir. Sovyet döneminde Kuzey Kafkasya’daki İslam eğitiminin durumu ele alınmaktadır. Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte, 20. yüzyılın sonunda bölgede yeniden oluşmaya başlayan din eğitimi uygulamaları değerlendirilmeye çalışılmaktadır. Kuzey Kafkasya’daki örgün ve yaygın İslam eğitim sistemi, mevcut din eğitimi kurumları ve sorunları hakkında bilgi verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi, İslam, Kuzey Kafkasya, Dağıstan, Rusya

Teşekkür

Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi Editörlüğüne başarılı çalışmalarından dolayı ve dergiyi bir üst seviyeye yükseltmelerinden ötürü teşekkürlerimi bildirir, başarılarının daim olamasını Allah'tan niyaz ederim. Saygılarımla Emin Yusufoğlu.

Religious Education in The North Caucasus From Past to Present

Öz

Religion is one of the most important issues that determine the lifestyle thoughts and daily behaviors of a nation. Believers need to know the fundamentals of the religion they believe in. Understanding religion becomes the meaning of the life for some people, while for others it is sufficient to have basic religious knowledge. In this article, the spread of Islam in the North Caucasus, the role and importance of religion in various historical development periods, the formation stages of religious education and the status of religious education today are discussed. The article provides a perspective on religious education, particularly in the context of Islam, in the North Caucasus from the entrance of Islam to the region to today. The first section of the article addresses the history of the formation and structure of the traditional Islamic education system, its status in the Tsarist Russian period and the Jadid (new system) movement in the North Caucasus. In the second section, certain decisions of the Soviet authorities about Islam in the 20th century are addressed, and religious practices are examined within the framework of state policy. Religious education practices that started to re-emerge at the end of the 20th century in the region are evaluated. Information on the formal and non-formal Islamic education system in the North Caucasus, current religious education institutions and their problems are provided.

Anahtar Kelimeler

Religion Education, Islam, North Caucasus, Dagestan, Russia

Kaynakça

• Abdulayeva, M. (2011). İslamskoye Obrazovaniye v Dagestane: Kulturologiçeskiy Analiz. Kulturologiya, 8, 133-136.
• Abdurrazak Peler, G. Y. (2015). XX. Yüzyılın Başında Gönüllü Bir Türkleşme Örneği Olarak Dağıstan. Karadeniz Araştırmaları, 45, 151-166.
• Adiloğlu, A. (2008). Karaçay Türklerinin İslâm Dinini Kabulü. Turkish Studies, 3(2) Spring, 12-32.
• Albogaçiyeva, M.S.-G. (2019). İslamskoye Obrazovaniye v İnguşskom Obşestve: İstoriya i Sovremennost. Minbar, 12(1), 186-207.
• Aliyev, A. (2008). Tarihi Süreçte Dagistan’da Din. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Aydın, N., & Ergün, E. (2019). Kafkasya Gazavati ve Şeyh Şamil. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 87-114.
• Azimli, D. (2017). XIX. Asrın Başlarında Çar Rusyası’na Karşı Mücadelede “Nakşibendiye” Tarikatı’nın Rolü. VIII. Uluslararası Atatürk Kongresi içinde (s.1691-1704). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Beyler, F. (2016). Rusya’da Medreseler ve İslami Eğitim-Öğretim Alanındaki Faaliyetleri. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV(7), 88-103.
• Bobrovnikov, V. (2017). İslamskoye Vozrojdeniye v Dagestane: Dvadsat pet let spustya. İslamology, 7(1), 106-121.
• Dualı, Ş. M. (2012). Rusya Müslümanları Örneğinde Din ve Vicdan Özgürlüğü Sorunu. Milel ve Nihal, 9(1), 81-104.
• Dursun, D. (1993). Sovyetlerdeki Müslüman Türklerin Sosyal Yapisi Üzerine Bir Çalişma. Sosyoloji Konferanslar, 24, 173-192.
• Emelyanova, N. (2003). XX. Yüzyilin Birinci Yarısında Kuzey Kafkas’ta (İnguşetya ve Osetya’da) Sufilik. III. Uluslararası Mevlana Kongresi içinde (s. 129-134). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Erkan, Ü. (2019). Rusya’da Modernleşme Hareketleri, Rusya Müslümanları ve İsmail Gaspirali. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(27), 758-776.
• Fedakar, C. (2001). Kuzey Kafkasya ve Çeçenler. Türk Dünyası Araştırmaları, 134, 81-92.
• Gülçür, M. K. (1996). 1917’den Günümüze Dağıstan’da Din Eğitimi ve Öğretimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Haçidogov, R.A. (2015). Rossiyskaya Politika v Oblasti Musulmaskogo Obrazovaniya Kontsa XIX Naçala XX Vekov na Severnom Kavkaze. İstoriçeskaya i Sotsialno Obrazovatelnaya Mısl, 7(5), 67-71.
• İnguşskiy İslamskiy Universitet. Erişim: 22 Temmuz 2020. Adres: http://ingislamuniver.ru.
• İslamskiy İnstitut. Erişim: 21 Temmuz 2020. Adres: http://www.islamsunzha.ru/obinstitute.
• İslamskiy Universitet İmeni İmama Aşari. Erişim: 22 Temmuz 2020. Adres: http://www.ashari.ru. Konstitutsiya Rossiiskoy Federatsii (2009). Rusya Federasyonu Anayasası. Moskova: Yuridiçeskaya Literatura.
• Kozyrev, T. (2005). Rusya Okullarında Din Eğitiminin Çağdaş Durumu ve Onun Mezheplerarası Modelinin Perspektifleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLVI(1), 215-221.
• Kraçkovskiy, İ.Y. (1960). Arabskaya Literatura na Severnom Kavkaze. 6. cilt. Moskova: İzbrannıye Soçineniya.
• Lemercier-Quelquejay, C. (1993). Kuzey Kafkasya’da Tarikatlar. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 226-242.
• Mirzoyev, Ş.A., & Donogo, Z.M. (2015), Musulmanskaya Sistema Obrazovaniya v Dagestane: Novometodnaya Şkola. İzvestiya DGPU, 2, 42-46.
• Muhetdinov, D. (2010). Sovremennoye Medrese dlya Sovremennoy Ummı v Rossiyi. Filosofiya, Etika i Religiovedeniye, 37-45.
• Navruzov, A. (2006). Perspektivı İslamskogo Obrazovaniya v Dagestane. Obrazovaniye, 78-89.
• Navruzov, A. (2007). Ziyayuşiye Vısotı İslamskiye Vuzı Postsovetskogo Dagestana i Mezdunarodnıye Obrazovatelnıye Seti. Tsentralnaya Aziya i Kavkaz, 1(49), 24-36.
• Neflyaşeva, N. (2005). Kuzeybati Kafkaslarda Adigelerde Islam’in Yayılma Tarihine Dair. Karadeniz Araştırmaları, 7, 11-18.
• Nuhov, O. (2007). Problemı Sovremennogo Religioznogo Obrazovaniya v Respublike Dagestan. İ.K. Zagidullin (Ed), //. Vserossiyskaya Nauçno-Praktiçeskiaya Konferentsiya içinde (s. 25-34). Kazan: İnnovatsiyi v Sisteme Religiznogo Obrazovaniya v Rossiyi.
• Sadikov, M. (2009). İslamskoye Obrazovaniye v Dagestane: İstoriya i Sovremennost. Minbar, 2(4), 33-39.
• Sinyayeva Y., & Smolitskiy G. (2012, 14 Şubat). V Moskovskoy Oblasti Obyedinat Mirovıye Religiyi. Erişim adresi: http://www.iz.ru/news/515374.
• Sulayev, İ.H. (2013). Gosudarstvennaya Politika v Dagestane v Oblasti Musulmanskogo Obrazovaniya (pervaya tret XX v.) İstoriko-Pravovoy Aspekt. İslamovedeniye, 2, 50-54.
• Şihsaidov, A.R. (2010). Rasprostraneniye İslama v Dagestane. İslamovedeniye, 1, 31-50.
• Tagayev, S. (2007). Tseli i Printsıpı Rabotı Kurçaloyevskogo İslamskogo İnstituta imeni A. Kadırova. İ.K. Zagidullin (Ed), //. Vserossiyskaya Nauçno-Praktiçeskiaya Konferentsiya içinde (s. 35-38). Kazan: İnnovatsiyi v Sisteme Religiznogo Obrazovaniya v Rossiyi
• Tamayev, M. (2018, 8 Eylül). Pervıy İslamskiy Vuz. Gazeta. Erişim adresi: http://www.vesti95.ru/2018/09/pervıy islamskij vuz.
• Tanrıverdi, M. (2017). Kafkasya’da Ruslaştırma Siyaseti (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları). Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 538-557.
• Tombak, F. (2011). 20. Yüzyıl Sovyet Rusya’sında Din, İslamiyet ve Nüfus Üzerine Bir Değerlendirme. History Studies, 3(2), 359-370.
• Universitet İmeni İmama Şafii. Erişim: 21 Temmuz 2020. Adres: http://www.iuis.ru. Uslar, P.K. (1887). O Rasprostraneniyi Gramotnosti Mejdu Gortsami. Tiflis: Etnografiya Kavkaza.
• Ustav İslamskoy Religioznoy Organizatsiyi Uçrejdeniye Vısşego Profesionalnogo Religioznogo Obrazovaniya “İslamskiy Universitet İmeni İmama Aşari”. (2013). İmam al-Eş’ari İslam Üniversitesinin Tüzüğü. Erişim adresi: http://www.ashari.ru/images/documents/ustav.
• Ustav İslamskoy Religioznoy Organizatsiyi Uçrejdeniye Vısşego Profesionalnogo Religioznogo Obrazovaniya “Universitet İmeni İmama Şafii”. (2014). İmam Şafi Dağıstan İslam Üniversitesinin Tüzüğü. Erişim adresi: http://www.iuis.ru/svedeniya ob obrazovatelnoy organizatsii/dokumentı.
• Ustav Religioznoy İslamskoy Obrazovatelnoy Organizatsiyi Vısşego Obrazovaniya “İnguşskiy İslamskiy Universitet İmeni Hamathana Hacı Barziyeva”. (2017). İnguş İslam Üniversitesinin Tüzüğü. Erişim adresi: http://www.ingislamuniver.ru/wpcontent/uploads/2018/09.
• Uyar, M. (2018). Dagistan Tarihinin Türk Tarihi İle İlişkisi ve Dağıstan’ın Türkiye İçin Önemi. Türk Dünyası Araştırmaları, 119(234), 217-233.
• Yarlıkapov, A. (2002). İslamskoye Obrazovaniye na Severnom Kavkaze v Proşlom i v Nastoyaşem. Obrazovaniye, 5-31.
• Yarlıkapov, A. (2003). Problemı Vozrajdeniya İslamskogo Obrazovaniya na Severnom Kavkaze. Tsentralnaya Aziya i Kavkaz, 1, 49-57.
• Yıldız, Y. (2017). 18. Yüzyılda Rusya’nın Kuzey Kafkaska’yı Hristiyanlaştırma Politikası. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştrmalar Dergisi, 18, 429‐451.
• Yusufoğlu, A. E. (2019). Kırgızistan’da Din Eğitimi. Ankara: SonÇağ Akademi.