Kur’ân’da “Yed” Kelimesi

Yıl 2020, Sayı: 10, 153 - 172, 27.12.2020

Hüseyin Topal

Öz

Temel olarak Kur’ân’ı anlamayı ve açıklamayı hedefleyen tefsirin yöntemlerinden biri de kelime/kavram odaklı yapılan çalışmalardır. Zira bir metnin bütünlük içerisinde ve doğru anlaşılmasında kelimeler/kavramlar büyük önem arz etmektedirler. Bu yöntemle kelimenin dildeki asli anlamlarıyla birlikte kinaye ve mecaz yoluyla oluşan diğer anlamları üzerinde de durulmaktadır. Böylece bilgi eksikliği nedeniyle ortaya çıkabilecek yanlış anlamalar önlenebilmektedir. Ayrıca bu yöntemle kelimeler/kavramlar daha geniş bir bakış açısıyla ele alınmış olmaktadır. Hem kök anlamında hem de Arapça’daki kullanımlarına uygun olarak pek çok manada Kur’ân’da kullanılan kelimelerden biri de “yed”dir. İlk akla gelen anlamıyla yed, insanın temel organlarından biri olup tekil, ikil ve çoğul olarak Kur’ân’da yer almaktadır. Kelimenin kullanıldığı yerlerde, ilk anlamının yanında, yüklendiği farklı anlamların araştırılmaması yanlış anlamalara ve yorumlara sebep olabilmektedir. Bu sorunun çözümünde, özellikle ilk dönem tefsirleri ve Kur’ân kelimeleri/kavramları hakkında yapılan dil merkezli çalışmalar yol gösterici niteliktedir. Bu makalede öncelikle yed kelimesi ile ilgili sözlük araştırması yapılmakta, temel ve diğer mecazi anlamları belirtildikten sonra Kur’ân’daki kullanımı ve anlam çerçevesi sunulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Yed, Kur’ân, Âyet, Hakiki Anlam

The Word Of “Yed” in The Qur’ān

Öz

One of the methods of tafsir, which basically aims to understand and explain the Quran, is word/concept-oriented studies. Because words/concepts are of great importance in understanding a text in integrity and correctly. With this method, the main meanings of the word in the language, as well as other meanings formed through trope and metaphor are also emphasized. Thus, misunderstandings that may arise due to lack of information can be prevented. In addition, with this method, words/concepts are handled with a wider perspective. One of the Quranic words is “yed/hand” which is used in many different meanings befıtting both its main meaning and its usages in Arabic. As one of a person’s principal organs, “hand” is mentioned in singular, dual and plural form in the Qur’an. In the places where the word is used, not investigating the different meanings besides its initial meaning may cause misunderstandings and interpretations. In the solution of this problem, language-centered studies on the first period commentaries and Quran words / concepts are of a guiding nature. In this article, first of all, a dictionary search is made about the “yed/hand” word, and after the basic and other figurative meanings are specified, its usage and meaning in the Quran is tried to be presented.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Yed, Qur’ān, Verse, Main meaning

Kaynakça

• A’şa, E. B. S. M. b. K. b. C. el-. (y.y.). Divanu A’şa el-Kebir [Şrh. Muhammed Hüseyin]. Mektebetü’l-Âdâb.
• Abdülbâkî, M. F. (1990). el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfazi’l-Kur’ani’l-Kerim. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ahfeş el-Evsat, E.-H. S. b. M. el-M. el-B. (1990). Me‘ani’l-Kur’an [Thk. Hüda Mahmud Kırae]. Kahire: Mektebetü’l-Hancı.
• Akın, M. (2007). Nesefî Tefsirinde Müşkilu’l-Kur’an Açısından “Ruyetullah ve Yedullah”. İslami Araştırmalar, 28(1), 6775.
• Askeri, E. H. H. b. A. b. S. (2007). el-Vücuh ve’n-nezair [Thk.Muhammed Osman]. Kahire: Mektebetü’s-Sekafe ed-Diniyye.
• Ateş, S. (1988). Yüce Kur’an’ın çağdaş tefsiri. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Ayverdi, İ. (2006). Asırlar boyu tarihi seyri içinde misalli büyük Türkçe sözlük Kubbealtı lugatı (2. baskı) [Red. etimoloji Ahmet Topaloğlu ; yay. haz. Kerim Can Bayar]. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Bayam, A. (2012). Hak Dini Kur’an Dili’ndeki Arap Mesellerinin Tespiti ve İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(35), 133–165.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Cevheri, E. N. İ. b. H. el-. (1987). es-Sıhah tacü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye [Thk. Ahmed Abdülgafur Attar]. Beyrut: Daru’l-‘İlm.
• Demirci, M. (1996). Kur’an’ın Müteşabihleri Üzerine. İstanbul.
• Duman, M. Z. (2005). Kur’an’da Müteşabihât. Bilimname: Düşünce Platformu, 3(9), 13–37.
• Dumlu, Ö. (1998). Kur’an Tefsirinde Yöntem. İzmir: Anadolu Yayınları.
• Firuzabadi, E.-T. M. M. b. Y. b. M. (2014). Kamus tercümesi = el-Okyanusü’l-basit fi tercümeti Kamusi’l-muhit [Trc. Mütercim Asım Efendi]. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Hakim en-Nisaburi, E. A. İ.-B. M. (1990). el-Müstedrek ale’s-Sahihayn [Thk. Mustafa Abdülkadir Ata]. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Halil b. Ahmed, E. A. H. b. A. b. A. F. (y.y.). Kitâbü’l-ayn [Thk. Mehdi el-Mahzumi & İbrahim es-Samerrai]. Daru Mektebeti’l-Hilal.
• Harun b. Musa. (1988). el-Vücuh ve’n-nezair [Thk. Hatim Salih]. Bagdat: Vezaretü’s-Sekafe.
• Herevi, E. M. M. b. A. b. E. el-H. el-E. el-. (2001). Tehzibü’l-luga [Thk. Muhammed İvaz]. Beyrut: Daru İhya-i’t-Türasi’l-‘Arabi.
• İbn Aşur, M. T. b. M. b. M. et-T. (1984). Tefsirü’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tunisiyye.
• İbn Düreyd, E. B. M. b. el-H. el-E. el-B. (1987). Cemheretü’l-luga [Thk. Remzi Münir Baʿlebekî]. Beyrut: Daru’l-‘ilm li’l-Melayîn.
• İbn Faris, E.-H. A. b. F. b. Z. (1986). Mücmelü’l-luga [Thk. Abdülmuhsin Sultan]. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Manzûr, E.-F. M. b. M. b. A. el-E. (1414). Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır.
• İsfahani, E.-K. H. b. M. b. M. R. el-. (1412). el-Müfredat fî garibi’l-Kur’ân [Thk. Safvan Adnan ed-Dâvudî]. Beyrut.
• Kadi Abdülcebbar b. Ahmed el-Hemedânî. (y.y.). Müteşabihü’l-Kur’ân [Thk. Adnan Muhammed Zerzur]. Dârü’t-Türas.
• Kurtubî, E. A. M. b. A. el-E. el-. (1964). el-Câmi li ahkâmi’l-Kur’an (2. baskı) [Thk. Ahmed Abdülalim Berduni]. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Kuşeyri, E.-K. Z. A. b. H. (y.y.). Letaifü’l-işarat (3. baskı) [Thk. İbrâhim Besyuni]. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-’Ammetü li’l-Kitab.
• Lebid b. Rebia, E. A. L. b. R. b. M. (2004). Divanu Lebid b. Rebia el-Amiri. Beyrut: Daru’l-Maʿrife.
• Mâtürîdî, E. M. M. b. M. b. M. S. (2005). Te’vilatu ehli’s-sünne [Thk. Mecdi Bâsellûm]. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Meydani, E.-F. A. b. M. b. A. en-N. el-. (y.y.). Mecmaü’l-emsal [Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid]. Beyrut: Daru’l-Maʿrife.
• Mukatil b. Süleyman, E.-H. b. B. el-E. el-B. (1423). Tefsiru Mukatil b. Süleyman [Thk. Abdullah Mahmûd Şehhate]. Beyrut: Daru İhyai’t-Turas.
• Mukatil b. Süleyman, E.-H. M. b. S. b. B. (2008). el-Vücuh ve’n-nezair fî’l-Kur’ani’l-Kerim [Ed. Ahmed Ferid el-Mezidi]. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Râzi, M. b. Ö. b. H. F. (1420). Mefatihü’l-gayb (3. baskı). Beyrut: Daru İhya-i’t-Türasi’l-‘Arabi.
• Râzi, M. b. Ö. b. H. F. (2011). Te’sîsü’t-takdîs. Lübnan: Dârü’n-Nuru’s-Sabah.
• Sa’lebi, E. İ. A. b. M. b. İ. en-N. es-. (2002). el-Keşf ve’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’an [Thk. İmam Ebû Muhammed b. Aşûr]. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-‘Arabi.
• Şemseddin Sami. (1317). Kamus-ı Türki [Nşr. Ahmed Cevdet]. Dersaâdet: İkdam Matbaası.
• Şerif el-Murtaza, E.-K. A. A. b. H. (1388). Emali’l-murtaza : gurerü’l-fevaid ve dürerü’l-kalaid [Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim]. Kum: Zevi’l-Kurba.
• Şimşek, M. S. (1997). Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele. İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Suyûtî, C. A. es-. (1996). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Taberi, E. C. M. b. C. b. Y. et-. (2001). Câmiü’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân [Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki]. Daru Hecr.
• Tirmizî, E. Î. M. b. Î. b. S. et-. (1975). Sünenü’t-Tirmizi [Thk. Ahmed Muhammed Şâkir & Muhammed Fuâd Abdulbakî]. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî.
• Tûsî, E. C. M. b. H. b. A. et-. (1388). et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’ân [Thk. ve tsh. Ahmed Habîb Kasîr el-Amilî]. Kum: Süleymanzade Matbaası.
• Vahidi, E.-H. A. b. A. b. M. en-N. el-. (1411). Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân [Thk. Kemal Besyuni Zaglul]. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Yahyâ b. Sellam, E. Z. b. E. S. (1979). et-Tesarif tefsirü’l-Kur’ân mimma iştebehet esmauh ve tasarrefet meanih [Thk. Hind Şelebi]. eş-Şirketü’t-Tunusiyye.
• Yahyâ b. Sellam, E. Z. b. E. S. (2004). Tefsiru Yahyâ b. Sellam [Tkd ve thk. Hind Şelebi]. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Yazır, E. M. H. (y.y.). Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Azim Dağıtım.
• Zâde, M. İ. (1432). Dirasâtü Kinâyâtü’l-Yed fi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm ve’l-Edebi’l-‘Arabî. Âfâku’l-Hadâreti’l-İslâmiyye, 14, 9–30.
• Zemahşeri, E.-K. C. M. b. Ö. b. M. (1407). el-Keşşaf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vücuhi’t-te’vil (3. baskı). Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-‘Arabî.