Hicrî I. Asırda Hadis Uydurma Faaliyeti ve Hadis Uyduranların Tespiti

Yıl 2020, Sayı: 10, 253 - 277, 27.12.2020

Recep Emin Gül

Öz

Hadis tarihinde çokça tartışılan konulardan birisi de hadis uydurma faaliyetinin başlangıcıdır. Tüm görüşlerin ortak noktası ise hicrî birinci asırda birleşiyor olmalarıdır. Ne var ki konunun işlendiği kaynaklarda görüşleri destekleyecek rivayet ve râvî örneklerinin yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Söz konusu eksiklikten yola çıkan bu çalışma, hicrî birinci asırda hadis uyduran râvîleri ve rivayetlerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada literatür taraması yöntemi kullanılmış ve râvîler ricâl, tabakât ve cerh-ta‘dîl eserlerinden, rivayetleri ise mevzû‘ât literatürü ve Kütüb-i Tis‘a’dan tespit edilmiştir. İnceleme sonrası hicrî birinci asırda hadis uydurma ihtimali bulunan on sekiz râvînin mevzû‘ât literatüründe yetmiş beş, Kütüb-i Tis‘a’da ise kırk dokuz rivayeti olduğu görülmüştür. Râvîlerin rivayet sayıları, yaşadıkları zaman dilimi, uydurdukları rivayetlerin konuları göz önünde bulundurularak hadis uydurma faaliyetinin hicrî birinci asrın ilk yarısından önce başlamasının çok zayıf bir ihtimal olduğu tespit edilmiştir. İkinci ihtimal ise bu tarihten önce uydurulan rivayetlerin ve hadis uyduranların tespit edilemediğidir. Uydurulan rivayetlerden on beş tanesinin Hz. Ali ve Ehl-i Beyt hakkında olduğu ulaşılan diğer bir sonuçtur. Tespit edilen râvîlerin büyük çoğunluğunun Iraklı olması da hadis uydurma faaliyetinin Irak’ta başladığı yönündeki görüşü desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Râvî, Vaddâ, Mevzû hadis, Hicrî birinci asır

Hadith Fabrication Movement in The First Century of Hijri and Determination of Inventors

Öz

One of the most controversial topics in the history of hadith is the beginning of hadith fabrication movement. The common point of all views is that they united in the first century in Hijri. However, there are very few examples of transmission and narrator to support the views in the sources where the subject is discussed. Based on this deficiency, this study aims to identify the invertors and their narrations in the first century of Hijri. The literature review method was used in the study, and the narrators were determined from the rijal works, biographical dictionaries of hadith transmitters and books of personality criticism, and their narrations were determined from book of forget hadith and The Nine Books. After the research, it was seen that eighteen narrators who had the possibility of fabricating hadiths in the first century of Hijri had seventy-five narrations in book of forget hadith, and forty-nine in The Nine Books. Considering the number of narrations of the narrators, the time period they lived, and the subjects of the narrations they fabricated, it was determined that it is a very weak possibility to start hadith fabrication movement before the first half of the first century of hijri. As a second possibility, the fabricated hadith and inventors before this date could not be detected. Another conclusion is that fifteen of the fabricated hadith are about Ali and Prophet’s family. The fact that the majority of the identified narrators are from Iraq also supports the view that the hadith fabrication movement started in Iraq.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Narrator, Inventor, Fabricated hadith, The first century in Hijri

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. (1999). Müsned (C. 2). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Aşıkkutlu, E. (2005). Hadis vaz‘ının Hz. Peygamber devrinde başladığına dair Rivâyetler ve delil değerleri. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 29, 5-16.
• Bağcı, H. M. (2000). Kader inancının siyasetle ilişkisi ve bu ilişkinin hadis uydurmadaki rolü. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II, 105-133.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986a). et-Târîhû’l-kebîr (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986b). et-Târîhû’l- kebîr (C. 8). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986c). et-Târîhû’l- kebîr (C. 4). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986d). et-Târîhû’l- kebîr (C. 6). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986e). et-Târîhû’l- kebîr (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986f). et-Târîhû’l- kebîr (C. 5). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986g). et-Târîhû’l- kebîr (C. 3). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1986h). et-Târîhû’l- kebîr (C. 7). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Cerrahoğlu, İ. (2002). Kelbî, Muhammed b. Sâib. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 25, ss. 205-206). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Cihan, S. (1997). Uydurma hadislerin doğuşu ve sosyo-politik olaylarla ilgisi. Samsun: Etüt.
• Dümeynî, M. U. (1404). Mekâyîsi nakdi mütûni’s-sünne. Riyâd.
• Ebû Gudde, A. (1984). Lemehât min târîhi’s-sünneti ve ulumi’l-hadîs. Beyrut: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillah. (1984). ed-Du‘afâ. Dâru’s-Sekâfe.
• Ebû Reyye, M. (t.y.). Advâ ale’s-sünneti’l-Muhammediyye. Kâhire.
• Ebû Zehv, M. (1984). el-Hadis ve’l-muhaddisûn. Kâhire.
• Emin, A. (1955). Fecru’l-İslâm. Kâhire: Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye.
• Erul, B. (1999). Sahabe döneminde ‘tekzib’ olgusu ve tekzibin mahiyeti: Rivayetlerdeki tekzîb ifadelerinin anlamı üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXIX, 455-489.
• Fellâte, Ömer b. Hasan Osman. (1981). el-Vad‘ fi’l-hadîs (C. 1). Dımaşk: Mektebetü’l-Gazzâlî.
• Fettenî, Muhammed b. Tâhir. (1323). Tezkiratü’l-mevzû’ât. Matbaatü’s-Sa’âde.
• Fığlalı, E. R. (1992). Câbir el-Cu’fî. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 6, s. 532). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gül, R. E. (2015). Hadis ilminde cerh-ta‘dîl mertebeleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43, 362-386.
• Gül, R. E. (2019). Sahâbe döneminde coğrafya ve kültürün hadis rivayetine etkisi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Hatîb, A. (1988a). es-Sünne kable’t-tedvîn. Kâhire: Mektebetü Vehbe.
• Hatîb, A. (1988b). es-Sünne kable’t-tedvîn. Kâhire: Mektebetü Vehbe.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. (1988a). el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. (1988b). el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl (C. 6). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. (1988c). el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl (C. 7). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. (1988d). el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl (C. 5). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. (1988e). el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl (C. 4). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî. (1988f). el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl (C. 3). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Arrâk, Ali b. Muhammed. (1399a). Tenzîhu’ş-şerî’ati’l-merfû‘a ani’l-ahbâri’l-mevzû‘a (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Arrâk, Ali b. Muhammed. (1399b). Tenzîhu’ş- şerî’ati’l-merfû‘a ani’l-ahbâri’l-mevzû‘a (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952a). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 3). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952b). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 8). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952c). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952d). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 6). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952e). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 7). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952f). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 9). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Ebî Hâtim. (1952g). el-Cerh ve’t-ta’dîl (C. 5). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. (t.y.). Tehzîbü’t-Tehzîb (C. 4). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. (1986a). Lisânu’l-Mîzân (C. 2). Beyrut: Dâiratü’l-Ma‘rifi’n-Nizâmiye, Müessesetü’l-Alemî.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. (1986b). Lisânu’l-Mîzân (C. 4). Beyrut: Dâiratü’l-Ma‘rifi’n-Nizâmiye, Müessesetü’l-Alemî.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed. (1403). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm (C. 2). Beyrut.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. (1975a). es-Sikât (C. 5). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. (1975b). es-Sikât (C. 7). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. (1992a). Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân.(1992b). Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn (C. 3). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. (1992c). Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1406a). Kitâbu’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn (C. 3). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1406b). Kitâbu’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1966a). Mevzû‘ât (C. 1). Medine: Mektebet’üs-Selefiyye.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1966b). Mevzû‘ât (C. 2). Medine: Mektebet’üs-Selefiyye.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1966c). Mevzû‘ât (C. 3). Medine: Mektebet’üs-Selefiyye.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1983a). el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. (1983b). el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İclî, Ahmed b. Abdillah. (1985). Ma’rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-ilm ve’l-hadîs ve mine’d-du’afâ ve zikri mezâhibihim ve ahbârihim (C. 1). Medine: Mektebetü’d-Dâr.
• İdlîbî, S. (1983). Menhecü nakdi’l-metn inde ulemâi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-İfâku’l-Cedîde.
• İlhan, A. (1991). Amr b. Ubeyd. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 3, ss. 93-94). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kandemir, M. Y. (2012). Mevzu hadisler (Menşei, tanıma yolları, tenkidi). İstanbul: İFAV.
• Karataş, A. (2019). Kelbî ve yorumları. İçinde Kur’ân ve Yorumu -İlk Üç Yüz Yıl- 2 (C. 2, ss. 1-15). Ankara.
• Kâsımî, M. C. (t.y.). Kavâidu’t-tahdîs min funûni mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Koçyiğit, T. (1967). Mevzû hadislerin zuhuru. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XV, 57-68.
• Koçyiğit, T. (1988). Hadis tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Küleynî, Muhammed b. Yakub. (2007). Usûlü’l-Kâfî. Beyrut: Menşûrâtü’l-Fecr.
• Leknevî, Muhammed b. Abdulhayy. (2000). er-Ref’ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta’dîl. Kâhire: Dâru’s-Selâm.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980a). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 5). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980b). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 29). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980c). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 3). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980d). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 4). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980e). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 30). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980f). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 21). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980g). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 22). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980h). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 25). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980i). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 33). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980j). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 14). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mizzî, Yusuf b. Abdirrahman. (1980k). Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (C. 8). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. (2008). el-Câmi‘u’s-sahîh (C. 1). Kâhire: Mektebetü’r-Rihâb.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. (1985). Kitâbu’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn (C. 1). Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye.
• Öz, M. (1996). Gâliyye. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 13, ss. 333-337). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Öz, M. (2011). Teberrî. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 214-215). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özçelik, H. (2004). Mevzû hadisleri tesbitte metod farklılıkları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, 193-230.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. (1975a). el-Leâli’l-masnû’a fi’l-ehâdîsi’l-mevzû’a (C. 1). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. (1975b). el-Leâli’l-masnû’a fi’l-ehâdîsi’l-mevzû’a (C. 2). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. (t.y.). el-Fevâidü’l-mecmû’a fi’l-ehâdîsi’d-da’îfe ve’l-mevzû’a (C. 1). Mekke: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ (1992). Sünen-i Tirmizî. İstanbul: Çağrı.
• Tucker, W. F. (1982). Âsiler ve Gnostikler: el-Muğîre b. Sa’îd ve Muğîriyye (E. R. Fığlalı, Çev.). İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi], 5, 203-216.
• Üzüm, İ. (2007). Rec’at. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 34, ss. 504-506). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yıldırım, E. (2013). Hadis problemleri. İstanbul: Rağbet.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. (1995a). Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl (C. 1). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. (1995b). Mîzânü’l- i’tidâl fî nakdi’r-ricâl (C. 4). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. (1995c). Mîzânü’l- i’tidâl fî nakdi’r-ricâl (C. 3). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. (1995d). Mîzânü’l- i’tidâl fî nakdi’r-ricâl (C. 2). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. (2009a). el-Muğnî fi’d-du‘afâ (C. 1). Katar: İdâretü İhyâi’t-Türâs.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. (2009b). el-Muğnî fi’d-du‘afâ (C. 2). Katar: İdâretü İhyâi’t-Türâs.